قسمت هفتم
- بخش چهاردهم
- بخشودن و بخشیدن
بخشودن و بخشیدن (دو صیغه‌ی صرفی و مصدری) از ره‌گذر معنایی با هم تفاوت دارند؛ زیرا «بخشیدن» به‌معنای « دادن چیزی و عطا کردن» است، مانند: او یک کتاب به‌من بخشید.
اما «بخشودن» به‌معنای «عفو کردن» است، مانند: او گناهم را بخشود.
- بر اثر، در اثر، از اثر
«اثر» در اصل به‌معنای «جا و نشانه‌ی پا و هر چیزی است که از چیزی یا کسی به‌جا می‌ماند.»، پس کاربرد «بر اثر کسی یا چیزی» معنایش می‌شود گذاشتن پا روی جا و نشانه‌ی کسی یا چیزی؛ بنابراین درستش این‌ست که بنویسیم: از اثر، که دلالت می‌کند بر عامل بودن چیزی، مانند: از اثر زلزله در هرات، 2 هزار خانه تخریب شده‌است.
پسان‌ها هم برخی به‌قیاس بر اثر، در اثر را نیز به‌کار برده‌اند که آن هم نادرست است و آوردن «در» پیش از کلمه‌ی «اثر» معنا را درست نمی‌رساند و جا گزین «از» هم نمی‌شود، پس کاربرد «در اثر» و «بر اثر» به‌جای «از اثر « درست به‌نظر نمی‌آید و به هر حال «از اثر» درست‌تر است.
- به‌زودی
واژه‌ی «به‌زودی» که قید است، با فعل‌هایی که مربوط به‌آینده می‌شوند، کاربرد می‌یابد، مانند: احمد گفته بود که به‌زودی به‌خانه بر می‌گردد.
بنابراین یاد مان باشد که نوشتن «به‌زودی» در جمله‌ی «به‌زودی نشست را ترک کرد» درست نیست.
- تا
«تا» موردی است «که پس از صفت شمارشی یا مبهم می‌آید و معنای عدد می‌دهد یا جانشین بعضی از واحدهای اندازه‌گیری می‌شود.
موردی مهمی که باید در کاربرد «تا» متوجه آن بود، این‌ست که «تا» برای غیر جان‌دار به‌کار می‌رود و در زبان معیار گاهی برای جان‌دار به‌جای «تا»، از «تن» استفاده می‌شود، مانند: دو تن از نویسنده‌گان سرشناس با هم دوست شدند.
گاهی هم می‌توان جمله را بدون آوردن «تا» و «تن» نوشت، مانند: وی دو پسر و یک دختر داشت.
در هر صورت متوجه باشیم که از تا برای جان‌دار استفاده نکنیم و مثلن ننویسیم که: دو تا از بهترین دوستانم را از دست دادم.
به‌جایش خوب است بنویسیم: دو تن از دوستانم را از دست دادم، و بهترش هم این که: دو دوستم را از دست دادم.
- بخش پانزدهم
- پخش زنده: این روزها برخی از رسانه‌ها (به‌یژه رادیو‌ها و تلویزیون‌ها) می‌گویند و می‌نویسند: «پخش زنده» که نادرست است؛ زیرا «پخش زنده» ترجمه‌ی تحت‌اللفظی live programme است که در زبان پارسی معنای آشکار را نمی‌رساند. به‌جای پخش زنده یا برنامه‌ی زنده، بهتر است از «پخش مستقیم و برنامه‌ی مستقیم» استفاده کنیم.
- به‌رشته‌ی تحریر کشیدن: این جمله در نوشتار نادرست نیست؛ اما بهتر است کوتاه آن؛ یعنی «نوشتن» را به‌کار ببریم و به‌جای آن‌که بنویسیم: «او با به‌رشته‌ی تحریر کشیدن این موضوع…»، بهتر است بنویسیم: او با نوشتن این موضوع…
- جمع بستن عربی به‌پارسی: در گذشته جمع عربی را در زبان پارسی بسیار به‌کار می‌بردند، مانند: موسسین، مباشرین، مسافرین، موجدین، نقوش، قصور، ابنیه و …؛ اما در روزگار ما کوشش بر این است که کلمه‌های عربی را با نشانه‌های پارسی جمع ببندیم و به‌جای مشکلات، بنویسیم: مشکل‌ها، به‌جای مُعضلات، بنویسیم: مُعضل‌ها، به‌جای انقلابیون، بنویسیم: انقلابی‌ها، به‌جای افراطیون، بنویسیم: افراطی‌ها، به‌جای ملاحین و جزایر، بنویسیم: ملاحان و جزیره‌ها، به‌جای فصول و کُتب، بنویسیم: فصل‌ها و کتاب‌ها و …
این جمع‌بندی‌ها به‌زبان پارسی کمک می‌کند تا به‌اصالت‌های زبان مادری ما نزدیک‌تر شویم و از سویی هم روش جمع‌بندی آن‌ها برای ما سهل‌تر است.
- جمله‌ی مُعترضه: جمله‌ای است که میان یا ضمن جمله‌ی اصلی آورده می‌شود و مفهومی؛ چون دعا، نفرین یا نکته‌ای را برای شرح بیش‌تر توضیح می‌دهد که اگر آن را از میان هم برداریم، خلل مفهومی در جمله‌ی اصلی پدید نمی‌آید.
چیزی که در نوشتن جمله‌ی معترضه مهم است، پیوند مفهومی آن با جمله‌ی اصلی است، مانند: «نماینده‌گان این مکتب – که از فضل و ادب نیز بهره‌ورند – طوری می‌نویسند که خواننده‌گان منظور شان را نمی‌فهمند.»
ادامه دارد
جاوید فرهاد
