مال های حرام که دامنگیر ماست

قسمت نخست

عبدالحق حبیبی

مال از یک سو تامین کننده‌ی اساسی نیازهای زندگی انسان هاست و از سوی دیگر زینت بخش زندگی دنیا است. خداوند متعال می‌فرماید: «مال و دارايى و فرزندان، زينت زندگى دنيا هستند.» (کهف: 46).

گرایش به مال امر طبیعی است، برای اینکه آدم‌ها مأموریت دارند تا با تلاش‌های شان نفقه خود و عیال خود را تهیه نموده جهان مادی را آباد کنند، خداوند متعال می‌فرماید: «او است كه شما را از زمين آفريده است و آبادانى آن را به شما واگذار نموده است (و نيروى بهره‏ورى و بهره‏بردارى از آن را به شما عطا و در شما پديد آورده است).» (هود: 61).

از این جهت، تلاش برای به دست آوردن مال و ثروت امر مذموم نیست، بلکه ممدوح و از مصادیق جهاد و تلاش در راه خدا شمرده شده است، اما این به دست آوردن و گردآوری مال و ثروت باید از مدرک حلال و پاک و دلبستگی به آن در حد اعتدال و به دور از افراط و تفریط باشد و باعث غفلت از خدای متعال و فراموشی آخرت انسان ها نگردد. آدم ها باید تصور نادرست و هدف سوء از مال نداشته باشند و روی هم‌رفته از آزمندی و حرص به مال اندوزی اجتناب ورزند؛ زیرا دلبستگی به مال و آزمندی مال اندوزی آدم ها را به کارهای خلاف می‌کشاند و وسیله می گردد که گرایش افراطی نسبت به مال پیدا کند و آدمی چنان سرگرم شدید به مال شود که خداوند و آخرت را فراموش کند.

انسان‌های آزمند مال اندزوی و آدم‌های فراموش‌کار خداوند و آخرت، چنان شکار وسوسه‌های شیطان می‌گردند که با هر وسیله ای بدون در نظر داشت حلال و حرام، پاک و نا پاک، می‌خواهند مال را به دست‌آورند و آن را هزینه نیازهای زندگی و وسیله‌ای زینت بخشی حیات شان گردانند و روی هم رفته راه های نامشروع را برای گردآوری مال انتخاب می‌کنند. طوری که می بینیم، برخی سوگند دروغ یاد می‌کنند؛ برخی رشوت خورند؛ برخی به مال دیگران تجاوز می‌کنند؛ برخی به اموال یتیمان و دیگران بی نوایان تصرف ناحق می‌کنند؛ برخی مال دیگران را غصب و زورگیری می‌کنند؛ این‌ها همه در واقع از مصادیق مال اندوزی حرام و نتیجه‌ی وساوس شیطان برای بیراهه کشاندن انسان هاست. مال اندوزی حرام، مصادیق بسیاری دارد، از جمله می‌توان موارد زیر را برای آن بر شمرد:

1 – استفاده از لباس دین: گاهی آدم‌ها در لباس دین و مذهب به توجیه می‌پردازند و مال های حرام را برای خود حلال می‌گردانند. چه بسیاری بدکردار و ناپرهیزگار هستند که از این لباس استفاده سوء کرده اند و می‌کنند و از این طریق مال و ثروت به دست می‌آورند. قرآن چنین می‌فرماید: «اى مؤمنان! بسيارى از علمای دين يهودى و مسيحى، اموال مردم را به ناحق مى‏خورند، و ديگران را از راه خداوند بازمى‏دارند. (اى مؤمنان! شما همچون ايشان نشويد و مواظب علمای بدكردار و عرفای ناپرهيزگار خود باشيد و بدانيد اسم و رسم دنيا پرستان مال‏اندوز را تغيير نمى‏دهد) و كسانى كه طلا و نقره را اندوخته مى‏كنند و آن را در راه خدا خرچ نمى‏نمايند، آنان را به عذاب بس بزرگ و بسيار دردناكى مژده بده.» (توبه: 34). پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم در باره‌ی این امت چنین فرموده اند: «شما حتماً کم کم و هوبه‌هو روش پیشینان را دنبال می‌کنید، حتی اگر آنان در سوراخ سوسماری داخل شوند، شما هم داخل می شوید. گفتند: ای رسول خدا! منظور تان یهود و نصاری است؟ فرمود: آنان که نباشد، پس کیست!» (محمد بخاری، صحیح البخاری، ج4 ص169 ح3456)

2 – حصول مال از راه باطل: یعنی به دست آوردن مال از راهی که ممنوعیت شرعی دارد. متأسفانه درآمد از راه باطل و حرام گریبان‌گیر بسیاری از مردم است، مانند احتکار، زورگیری، بازار سیاه، از راه‌های غنا و آوازخوانی، مجالس لهو و لعب، فروش اجناس حرام، فروش ابزاری که در راه حرام کاربرد دارد و… از این جهت قرآن کریم تاکید می‌کند که از راه باطل مال اندوزی نکنید: (بقره: 188 و نساء: 29).

هرگونه راه نامشروع از قبیل راه فحشاء، بی‌عفتی، غدر، فریب، خیانت و… راه باطل است و به دست آوردن مال از طریق آن نامشروع و حرام می‌باشد.

3 – رشوت: رشوه خواری از پدیده‌های ناهنجار اجتماعی است که امروزه گریبانگیر هر جامعه انسانی و اسلامی و به ویژه جامعه افغانی ما شده است. این پدیده چنان آفتی است که تاروپود قانون و مقررات دولت و حاکمیت را از بیخ  وبن می‌کند و هرج و مرج را در جامعه به وجود می‌آورد. از این جهت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم به این طیف هشدار شدید داده و رشوه خوار و رشوه دهنده و حتی رابط میان آنان را ملعون تلقی نموده آنان را مستحق آتش جهنم خوانده است. (احمد بن حنبل، المسند، ح22399 و احمد بزار، البحر الزخار، ح1037).

رشوت در حکم و قضاوت، رشوت برای راه‌افتادن کارها، رشوت به شکل هدایا و تحایف برای مسئولین امر، رشوت به صورت برگزاری مهمانی‌ها از اشکال رایج رشوه خواری در جامعه ماست. پیامبر بزرگ اسلام به یکی از مسئولین که هدیه گرفته بود، فرمود: اگر تو راست می‌گویی، در خانه مادرت می‌نشستی و کارگزار نمی‌بودی، باز می‌دیدی که چه کسی برای تان هدیه می داد؟ (مسلم نیشاپوری، صحیح مسلم، ح1832)  زشتی رشوت و ویران‌گری آن را آنگاه احساس می کنیم که بسا آدم‌هایی برای رشوه‌خواری از نام های مانند هدیه، تعارف، حق و حساب، حق زحمت، انعام و جائزه استفاده می‌کنند و امور جامعه را به بن بست مواجه
می‌کنند.                ادامه دارد