منابع آبی افغانستان در حال خشکیدن است
دراثر تغییرات اقلیمی در سال‌های اخیر، آب‌های زیرزمینی در کشور در حد میانگین یازده متر پایین رفته و علاوه برآنکه باعث آواره شدن شماری از مردم شده، سبب کاهش حدود ۵۰ درصدی مالداری و از بین رفتن ۱۴۶هزار هکتار باغ‌ها و زمین‌های زراعتی نیز شده است. آگاهان امور می‌گویند که برای حل این مشکل باید آب‌های کشور مدیریت شود و اگر این کار صورت نگیرد، مردم با فاجعه روبه‌رو می‌شوند. اما مسئولان در وزارت انرژی و آب می‌گویند که تلاش‌ها برای مدیریت آب جریان دارد.
دراثر تغییرات اقلیمی در سال‌های اخیر، آب‌های زیرزمینی در کشور در حد میانگین یازده متر پایین رفته و علاوه برآنکه باعث آواره شدن شماری از مردم شده، سبب کاهش حدود ۵۰ درصدی مالداری و از بین رفتن ۱۴۶هزار هکتار باغ‌ها و زمین‌های زراعتی نیز شده است. آگاهان امور می‌گویند که برای حل این مشکل باید آب‌های کشور مدیریت شود و اگر این کار صورت نگیرد، مردم با فاجعه روبه‌رو می‌شوند. اما مسئولان در وزارت انرژی و آب می‌گویند که تلاش‌ها برای مدیریت آب جریان دارد.
دراثر تغییرات اقلیمی در سال‌های اخیر، آب‌های زیرزمینی در افغانستان در حد میانگین یازده متر پایین رفته و علاوه‌برآنکه باعث آواره شدن شماری از مردم شده، سبب کاهش حدود ۵۰ درصدی مالداری و از بین رفتن ۱۴۶هزار هکتار باغ‌ها و زمین‌های زراعتی نیز شده است.
آگاهان امور می‌گویند که برای حل این مشکل باید آب‌های کشور مدیریت شود و اگر این کار صورت نگیرد، مردم با فاجعه روبه‌رو می‌شوند.
پوهندوی محمد داوود شیرزاد، رییس فاکولته محیط زیست پوهنتون کابل می‌گوید، افغانستان ششمین کشور آسیبدیده از تغییرات اقلیمی در جهان است و کشور از نگاه اقلیمی به‌سوی منفی در حرکت است.
به گفته وی، یکی از عوامل خشکسالی در افغانستان این است که بارند‌گی‌ها کم و نامتعادل شده‌است و در موقع نیاز بارندگی صورت نمی‌گیرد.
شیرزاد می‌افزاید، در کابل که یک شهر پرجمعیت بوده و مصرف آب نیز در آن بیشتر است، طی چند سال گذشته سطح آب تا 11متر پایین رفته‌است.
“متاسفانه این یک کمبود بسیار فاحش است. اگر از آن جلوگیری نشود، به یک فاجعه دیگر منجر خواهد شد.”
ازسویی‌هم قاری مطیع‌الله عابد، سخنگوی وزارت انرژی و آب بدون ارایۀ جزئیات، می‌گوید که از چند دهه به اینسو، به‌دلیل تغییرات اقلیمی در جهان تراکم جمعیت، فعالیت‌های اقتصادی، زراعتی و صنعتی و سایر عوامل، سطح آب روز به‌روز در حال کاهش است و در مقابل منابع تغذیۀ آب هم محدودتر می‌شود و افغانستان نیز در این زمینه در میان آسیب‌پذیرترین کشورهای جهان قرار دارد.
وی می‌افزید، این مشکل بیشتر در ولایات غربی، جنوب‌غربی، مرکزی و جنوبی مشاهده شده است، اما سایر نقاط کشور نیز از اثرات منفی آن در امان نیستند.
به گفته عابد، به دلایل مختلف در بیشتر مناطق کشور تعادل تغذیه و تخلیۀ آب‌های زیرزمینی باهم برابر نیست، اما وزارت انرژی و آب به مهار کردن آب‌های کشور متعهد بوده و پروژه‌های متعددی را در این زمینه تطبیق کرده‌است که کار برخی از بندها، از جمله بند بخش‌آباد نیز جریان دارد.
براساس معلوماتی که این مقام وزارت انرژی و آب ارائه می‌دهد، چندین پروژه در بند قرغه تطبیق شده و آب دره‌های پغمان که از شهر کابل خارج می‌شد، مهار گردیده‌است. همچنان از حفر خودسرانه چاه‌های عمیق نیز جلوگیری شده و در زمینه انتقال آب از پنجشیر به کابل نیز پیشرفت صورت گرفته است.
عابد از شهروندان می‌خواهد که از استفاده بی‌رویه آب خودداری کرده و در خانه‌های خود چاه‌های جذبی حفر کنند تا در تغدیه آب‌های زیرزمینی مفید واقع شده و از ضیاع آب جلوگیری شود.
همچنان در گزارش سالانه وزارت زراعت که در سال ۱۴۰۰در مورد هواشناسی منتشر شده، آمده است که در ماه جنوری سال ۲۰۱۹ میلادی ۱۶۵۰ اعشاریه پنج ملی‌متر، در جنوری سال ۲۰۲۰ میلادی ۹۹۳ اعشاریه ۸۹ ملی‌متر و در جنوری سال ۲۰۲۱، ۱۰۱ اعشاریه ۶۳ ملی‌متر بارندگی صورت گرفته‌است. بر بنیاد این آمار، میزان بارندگی در جنوری ۲۰۲۱ نسبت به همین ماه در سال ۲۰۱۹، ۱۶ برابر کاهش داشته‌است.
در جنوری سال ۲۰۱۹ میزان بارندگی در ولایت نیمروز صفر بوده، اما میانگین میزان بارندگی در ولایت‌های هلمند، فراه، کندهار و ننگرهار ۱۱ اعشاریه ۹ملی‌متر بوده و در بقیه ولایات اوسط میزان بارندگی ۵۵ اعشاریه دو ملی‌متر نشان داده شده‌است.
در جنوری سال ۲۰۲۰ ولایات بغلان، ننگرهار، بلخ، بامیان و سمنگان کمترین بارندگی را داشته و میانگین میزان آن به پنج اعشاریه هفت ملی‌متر می‌رسد. در این مدت میزان اوسط بارندگی در بقیه ولایات ۳۳ اعشاریه دو ملی‌متر بوده‌است.
در جنوری سال ۲۰۲۱میزان بارندگی در ۱۵ولایت کشور(ارزگان، زابل، فراه، دایکندی، نیمروز، کندهار، غزنی، پروان، کاپیسا، لوگر، هلمند، کندز، غور، وردک و ننگرهار) صفر و اوسط میزان بارندگی در بقیه ولایات پنج اعشاریه سه ملی‌متر نشان داده شده‌است.
همچنان بربنیاد گزارش اداره هواشناسی که در ۱۸جوزای سال روان(1402) منتشر شده، مراکز هواشناسی در هرات، کندهار، لشکرگاه و فیروزکوه نشان می‌دهد که در جریان پنج سال گذشته کمترین بارندگی در سال ۲۰۲۱بوده است.
اداره هواشناسی افغانستان می‌گوید که بربنیاد معلومات مراکز هواشناسی در مناطق یاد شده، اوسط میزان بارندگی در سال ۲۰۱۸ حدود ۵۴۰ ملی‌متر، در سال ۲۰۱۹ حدود ۱۶۱۰ ملی‌متر، در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۱۱۰ ملی‌متر، در سال ۲۰۲۱ حدود ۲۶۰ ملی‌متر و در سال ۲۰۲۲ حدود ۶۱۰ ملی‌متر بوده‌است.
پایین رفتن سطح آب
در مصاحبه‌های ویژه از ۲۰ تن در ده ولایات (کندهار، ننگرهار، بلخ، هرات، کابل، باغیس، لغمان، خوست، پروان و بغلان) پرسیده شده که در پنج سال گذشته سطح آب چقدر پایین رفته‌است؟ آنها با توجه به کاهش سطح آب چاه‌های مناطق‌شان، گفته‌اند که سطح آب در پنج سال گذشته به گونه اوسط ۱۱ متر پایین رفته‌است.
براساس معلومات وزارت زراعت، آبیاری و مالداری، در افغانستان در مجموع ۲.۲میلیون هکتار زمین‌های زراعتی آبی و ۱.۱میلیون هکتار زمین‌های زراعتی للمی وجود دارد که از آن میان زمین‌های آبی ده درصد با استفاده از تکنالوژی عصری آبیاری می‌شود و زمین‌های للمی معمولا وابسته به بارندگی‌های موسمی است.
این درحالی است که براساس دومین گزارش ملی تغییر اقلیم که از سوی اداره محیط زیست در ماه جدی سال ۱۳۹۶خورشیدی به نشر رسیده است، نقاط مرتفع مرکزی افغانستان شاهد کاهش تقریبا ۴۰ درصد بارندگی بهاری بوده و طبق پیش بینی‌های این اداره، تا سال ۱۴۲۹ در مناطق مرتفع مرکزی و شرق کشور، از ۵ تا ۱۰فیصد کاهش بارندگی متصور است.
خسارات ناشی از خشکسالی
روح‌الله امین، رییس تغییر اقلیم اداره محیط زیست می‌گوید که از سال ۱۳۲۹ تاکنون گرمایش هوا به‌طور اوسط ۱.۸ درجه بلند رفته و این تغییر باعث خشکسالی‌های پیهم، باران‌های غیر موسمی، سیلاب‌ها و خاره شدن زمین‌های زراعتی گردیده است.
به گفتۀ او باران‌های غیر موسمی و ادامه خشکسالی‌ها در ده سال اخیر تاثیرات منفی بر زراعت گذاشته و از اثر این خشکسالی‌ها و سیلاب‌ها، بیش از یکصدهزار هکتار زمین زراعتی و حدود ۴۶ هزار هکتار باغ از بین رفته است.
در همین حال باشندگان برخی از ولایت‌ها شکایت دارند که به‌دلیل خشکسالی‌های پیهم در شماری از مناطق، حاصلات آنان به نصف کاهش یافته و در شماری از ساحات حتی دهاقین به دلیل خشکسالی کشتی نداشتند.
گل محمد، یکتن ازدهاقین ولسوالی نادعلی ولایت هلمند که حد اقل از پنج سال به اینسو به صورت متواتر حاصلات خربوزه و تربوزش کاهش داشته، می‌گوید که امسال اصلا هیچ کشتی ندارد.
“ما درسال‌های قبل از یک جریب زمین ۴۰۰ تا ۶۰۰ دانه تربوز بدست می‌آوردیم، اما امسال به‌دلیل کمبود آب، هیچ کشتی نکردیم.”
عبدالله، از ولسوالی نهر سراج ولایت هلمند نیز می‌گوید که به‌دلیل خشکسالی، امسال زمین‌های زراعتی او خاره و ناکشت باقی مانده است.
“به دلیل کمبود آب، تربوز کشت کرده نتوانستیم و اگر کسی کشت هم کرد، به دلیل خشکسالی حاصلات شان خشک شد.”
با این حال، یک گزارش تازه اداره ملی احصائیه نشان می‌دهد که میزان سطح زراعت و زمین‌های قابل کشت در کشور نسبت به سال گذشته ۷.۷ درصد افزایش یافته است.
محمد حلیم رافع، سخنگوی این اداره می‌گوید:”مجموع زمین‌های کشت شده در سال ۱۴۰۲خورشیدی به ۲.۸ میلیون هکتار می‌رسد که از این میان دو میلیون هکتار آن آبی و هشتصد هزارهکتار آن زمین‌های للمی می‌باشد. این آمار در مقایسه به سال‌های قبل، ۷.۷ درصد افزایش را نشان می‌دهد.”
کاهش ۵۰ درصدی مالداری
در کنار زراعت، مالداری سکتور مهم دیگر است که از اثر خشکسالی ناشی از تغییرات اقلیمی در ده سال اخیر، با افت نزدیک به ۵۰ درصدی و در پنج سال اخیر، با افت ۲۵درصدی مواجه است.
در دومین گزارش تغییر اقلیمی اداره محیط زیست آمده است که به‌دلیل خشکسالی‌های متواتر و پیهم در کشور، تعداد گاوها از پنج میلیون و گوسفندان و بزها از ۳۰ میلیون، اکنون به سه میلیون گاو و ۱۶میلیون گوسفند و بز کاهش یافته که افت ۵۰ در صدی در عرصه مالداری را نشان می‌دهد.
صدراعظم عثمانی، معین مسلکی وزارت زراعت، آبیاری و مالداری می‌گوید:”متاسفانه به‌دلیل خشکسالی‌های چند سال اخیر، بیش از دوصد هزار مواشی تلف شده‌اند.”
درکنار این همه عبدالاحد قلیل، رییس عمومی منابع طبیعی وزارت زراعت می‌گوید که نبود باران‌های موسمی باعث شده که زمین‌های للمی و علفچرها در ولایات شمالی کشور از بین برود و از بین رفتن و کاهش مالداری را به دنبال داشته باشد.
“علفچرها در این ولایات به دلیل خشکسالی به کلی از بین رفته است و مواشی برای خوردن چیزی ندارند. حتی یک عده مالداران مواشی شان را به ولایت غور و ولایت‌هایی که علف دارد، انتقال داده‌اند. برخی از این مالداران حتی مجبور شده‌اند که مواشی شان را به قیمت خیلی پایین به فروش برسانند.”
آواره شدن مردم
عبدالمطلب حقانی، سخنگوی وزارت مهاجرین وعودت کنندگان می‌گوید که ارزیابی‌های این وزارت نشان می‌دهد که شماری از شهروندان از اثر کمبود آب و خشکسالی‌های اخیر، از ولایت‌های نیمروز، فراه، غور و هرات به ولسوالی‌ها و مرکز کشور کوچیده‌اند.
به گفته او در یک سال اخیر 108هزار تن به علت عدم دسترسی به آب، از مناطق اصلی شان آواره شده‌اند.کمبود آب باعث شده است که باشندگان شماری از ولسوالی‌ها به مراکز ولایت‌ها کوچ کنندکه نیمروز از این جمله ولایت‌ها است.
عبدالعزیز ۴۶ ساله که به دلیل عدم دسترسی به آب از روستای سردشت به مرکز شهرآواره شده است، می‌گوید که آب چاه‌ها در آنجا صحی نبود.
ارزیابی وزارت دولت در امور رسیدگی به حوادث نیز نشان می‌دهد که خشکسالی در سال روان خورشیدی، دست‌کم بیست ولایت در شمال، شمال غرب، جنوب غرب و بخش‌های مرکزی کشور را به شدت آسیب زده است.
در این میان هرات، فراه، نیمروز، غور و کابل با بیشترین کمبود آب آشامیدنی و خشکسالی روبه‌رو استند.
نثار احمد، باشنده ناحیه سوم شهر فراه است، چاه آب حویلی او سال پار خشکیده و اکنون او آب آشامیدنی مورد نیازش را از یک شرکت یخ فروشی تهیه می‌کند.
همچنان با پایین رفتن روز افزون سطح آب، شمار زیادی از شهروندان کشور، به‌ویژه پایتخت نشینان با مشکل کمبود آب دست‌وپنجه نرم می‌کنند. آنان ساعت‌ها راه را می‌پیمایند تا آب مورد نیاز شان را از مناطق دیگر تهیه کنند.
در قلب شهر کابل؛ پایتخت کشور باشندگان بالا کوه افشار با مشکل شدید کمبود آب گرفتار استند. قیس 9 ساله که دانش‌آموز صنف دوم است، پس از آنکه از مکتب رخصت می‌شود، با اندام ضعیف زیرآفتاب سوزان آب را از مسجد باغ بالا تا خانه خود که در بالاکوی افشار است می برد.
وی می‌گوید که یک بشکه آب برای خانواده‌اش بسنده نیست در آب آوردن خواهرش نیز او را همراهی می‌کند.
با این حال شفیع الله زاهد، رییس آبرسانی کابل می‌گوید که از ۷۶ حلقه چاه مربوط به آبرسانی در کابل، چهل و دو حلقه آن خشکیده است.
بر اساس معلومات او، سیستم آبرسانی برای سه میلیون تن در کابل برنامه ریزی شده است و درحال حاضر ۳۶ حلقه چاه آب در این شهر فعال است که به ۴۰ فیصد از باشندگان شهر کابل آب می‌رساند و ۷۰ فیصد خانه‌های سرکوه‌ها در کابل به خدمات آبرسانی دسترسی ندارند.
او همچنان می‌افزاید که پروژه لوگر، علاءالدین، چهل دختران و وزارت دفاع، چاه‌های کابل را تشکیل می‌دهند و پروژه‌های انتقال آب از بند غرقه، دریای پنجشیر و بند شاه‌توت در آینده نزدیک آب را به کابل خواهند رساند.
راه‌حل چیست؟
پوهندوی محمدداوود شیرزاد، رییس فاکولته محیط زیست پوهنتون کابل می‌گوید که حکومت و مردم مسئولیت دارند به‌گونۀ مشترک برای حل این مشکل تلاش کنند. حکومت باید آب را مدیریت کند و اگر این کار صورت نگیرد، افغان‌ها با فاجعه مواجه خواهند شد.
شیرزاد از مردم می‌خواهد که در مصرف آب صرفه‌جویی کرده و همچنان برای آب مصرف شده، چاه‌هایی را حفر کنند تا از طریق آن آب دوباره به زمین نفوذ کند.
درعین حال میرویس خوگیانی، یک متخصص دیگر به تغییر شیوه آبیاری از جویباری به قطره‌ای تاکید کرده و می‌افزاید:”همچنان به کشت نباتات و درختانی اقدام شود که به آب کمتری نیاز دارند. نگهداری علفچرها، ساخت یخچال‌های مصنوعی به منظور جبران خساره ناشی از آب شدن یخچال‌های طبیعی و نوسان آب آنها و همچنان کمک به ذخیره نمودن آب و جلوگیری از قطع جنگلات بسیار مهم و حیاتی است”.
از سوی دیگر سید قیوم هاشمی، کارشناس مسایل محیط زیست برای مبارزه با خشکسالی و جلوگیری از پیامدهای آن، به مدیریت آب‌های سطحی در کشور تاکید دارد.
“باتوجه به تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های دوامدار، به اعمار بندهای آبگردان جهت رسیدگی به مشکلات آب زراعتی و شرب نیاز است. همچنان به تغذی آب‌های زیر زمینی نیز توجه جدی صورت گیرد.”
در آخرین تحلیل باید گفت که تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های چند سال اخیر، بر زراعت، مالداری و در مجموع روی زندگی مردم تاثیرات منفی بجا گذاشته است و ضرورت به اقدامات جدی از سوی مسئولان می‌باشد.
به گفتۀ کارشناسان، مردم نیز می‌توانند از استفاده بی‌رویه آب جلوگیری کرده و نقش شان را در زمینۀ مبارزه با مشکلات کمبود آب ایفا نمایند.
