فشار روانی محیط کار و شیوه مدیریت

پوهیالی سیدمیر «سیغانی»

مقدمه: فردی که مورد حمله فشارهای عصبی و روحی قرار می گیرد، مسلماً در تصمیم گیری و برنامه ریزی، برقراری روابط با دیگران، شیوه اجرایی اثربخشی کار و در نهایت کارایی و بهره وری دچار مشکل خواهد شد. از همین رو، برخی از روان شناسان مجرب در راهبرد روانی سازمان ها بر این باوراند که به هنگام رویارویی با فشارهای عصبی و هیجان های استرس زا اگر مدیران توان کنترول اعصاب و هیجان های خود را ندارند، بهتر است که با مدیریت صحیح اثرات آن را تحت کنترول درآورند. در این راستا ممکن است این سئوال در ذهن بسیاری از مدیران مطرح شود که چرا باید فشار عصبی سازمان را جدی گرفت و این پدیده را بررسی نمود؟ نگرش های متفاوتی در این زمینه ارائه شده است. کیت دیویس و جان نیواستورم عقیده دارند که فشارهای عصبی عبارت است از فشاری که مردم در زندگی احساس می کنند که شدت و درجه آن با توجه به تحمل پذیری افراد متفاوت است.

تعاریف فشار روانی: بیهر و نیومن فشار شغلی را شرایطی میدانند که از تعامل بین اشخاص و شغل آنها بر می خیزد و همراه با تغییراتی در درون آنهاست و آنها را وادار به دور شدن از عملکرد عادی ایشان می کند. همچنین دکتر محمد میر کمالی این گونه تعریف می کنند که فشار روانی نوعی واکنش تنش زا و کشش آور جسمی یا عاطفی در فرد نسبت به عوامل یا  حرک های واقعی یا خیالی بالقوه تهدید کننده در یک محیط معین از طریق سازگاری یا مقابله با متغییرهای محیطی است که انرژی بیشتر از معمول را از فرد می طلبد. فشار روانی و شغلی را نباید الزاماً پدیده ای مخرب به حساب آورد.به همین دلیل دانشمندان رفتار شناس، فشارها را به 2 دسته تقسیم بندی می کنند. دسته اول فشارهای خوشایند که مفیداند ونتایج خوبی دارند برای مثال فشارهایی که در ازدواج به وجود می آید ولی همراه با شادی و امید است. دسته دوم فشارهای مخرب که با فرسایش همراه اند و نتایج ناگواری به دنبال دارند برای مثال وقتی فردی مورد تهاجم محیط و مسایل مختلفی قرار می گیرد و فشار غیر منتطقی و بیشتر از توان و تحمل وی بر او وارد می شود و از پاسخ درست به آن باز می ماند مسلماً در دراز مدت بر جسم و روان او آسیب وارد می آید. فشار از نظر فرآیند شکل گیری سه مرحله را طی می کند که براساس تقسیم  بندی هانس سیله، که از مشهور ترین افراد در پژوهش های این دست است، سه مرحله پیش بینی میگردد:

1. 1. مرحله اخطار یا زنگ خطر (Alarm): در این مرحله فشار خارجی سبب تحریک سیستم درونی فشار می شود.
2. 2. مرحله مقاومت (Resistance) :اگر فشار ادامه پیدا کند، ارگانیزم وارد مرحله مقاومت می شود.
3. 3. مرحله فرسودگی (Exhaustion): اگر فشار با قدرت قابل ملاحظه ای ادامه پیدا کند باعث تسلیم شدن و در نهایت فرسودگی می شود.

انگیزش و فشار روانی: برای درک بهتر فشار روانی شناخت چگونگی ایجاد انگیزش که یک فرآیند چرخشی است ضرورت است. چرخه انگیزش معمولاً از بروز و ظهور یک نیاز آغاز میگردد. فرد میخواهد کار را انجام دهد (انگیزه) و نتیجتاً آن کار را انجام می دهد . کاری را که انجام می دهد او را به هدف مورد نظرش نزدیک کند درآن موقع احساس رضایت می کند و در صورتی که ناموفق باشد احساس نارضایتی کرده و ممکن است باعث افزایش شدت نیاز وفشار گردد. درهر حال این چرخه پایان نمی پذیرد و فرد آماده می گردد تا کار جدیدی برای دستیابی به هدف جدیدی را انجام دهد. این امر بدان معناست که رضایت مندی افراد دوام ابدی ندارد و این منبع عمده فشار روانی برای مدیران میباشد. برای مدیران امکان دارد فشار روانی خود را با ایجاد انگیزش درکارکنان کاهش دهند. هرچند که ممکن است ایجاد انگیزش بطور مستقیم درکارکنان اتفاق نیافتد، لیکن میتوان با فراهم نمودن محیط مناسب زمینه ایجاد انگیزش در کارکنان را فراهم نمود و این امر برای مدیران ساده تر وهم ثمربخش تر میباشد.

هزینه فشارهای روانی: مدیران معمولاً ترجیح می دهند در راه هایی که بازده قابل اندازه گیری داشته باشند هزینه کنند. این مطلب در کل صحیح است ولی اگر برای متعادل کردن فشار روانی هزینه نشود، برای از بین بردن آن هزینه بیشتری می بایست صرف گردد. در حال حاضر به جز از بیماریهای مرتبط با فشار روانی (که مدت آن بیش از سه روز بوده و قابل ثبت درمراکز درمانی است) اگر صرفاً بیماریهای ساده ای که کمتر از یک روز مدت داشته و غیر قابل ثبت می باشند( مانند سردرد، بیماریهای عصبی و روانی و ناتوانی) محاسبه گردد هزینه هنگفتی معادل دو برابر حوادث صنعتی بدست خواهد آمد. ( سایر انواع بیماری که منشأ روانی دارد مانند سوء هاضمه، بیماریهای جلدی، دردهای ماهیچه ای و کمردرد و بیماریهای قلبی در این محاسبه در نظر گرفته نشده است).

عوامل ایجاد فشار روانی: مردم به طروق مختلفی نسبت به یک محیط خاص واکنش نشان می دهند. چیزی که ممکن است برای گروهی از افراد انگیزه زا باشد ممکن است درعده ای دیگر ایجاد فشار نماید . با در نظر گرفتن این موضوع عوامل ایجاد کننده فشار روانی مورد بررسی قرار میگیرد:

1. 1. عوامل فیزیکی: سروصدا عامل فشار روانی برای اکثر مردم بوده و تداوم آن متداولترین منبع ایجاد فشار روانی می باشد. برای کاهش سروصدا اکثر کارگران از گوشی استفاده می نمایند. با این حال خسارات ناشی از سروصدا همچنان رو به افزایش است. این نکته را هم باید به خاطر داشت که در بعضی حالات سکوت بیش از حد ممکن است ایجاد خطر نماید . افراد نوبت کار، به دلیل اینکه موقع استراحت خود به انجام کار دیگری مبادرت می ورزند معمولاً بدلیل خستگی و ایجاد فشار روانی نمی توانند کاراصلی و کار دوم را درست انجام دهند. برای جلوگیری ازاین مشکل باید برنامه کاری طوری تنظیم شود که حتی الامکان فرد دراوقات استراحت به کار دیگری نپردازد.
2. 2. حجم کار: درخواست کار زیاد پدیده آشنایی است. سه نوع کار اضافی و یا ترکیبی از این سه نوع شناخته شده است:

‌أ- سطح مهارت مورد نیاز برای انجام کاردرخواستی ممکن است برای شخص خیلی بالا باشد .

‌ب- سرعت انجام کارممکن است بیش از توان فرد باشد.

‌ج- حجم کار نیز می تواند بیش از توان شخص باشد.

کم کاری نیز اتفاق می افتد هر چند کمتر از آن صحبت می شود، به هر حال سه نوع کم کاری نیز شناخته شده است:

• سطح مهارت مورد نیاز برای انجام کار ممکن است پایین باشد ( برای مثال از یک فارغ التحصیل درخواست گردد کاری در سطح بکلوریا انجام دهد.)
• سرعت کار بسیار پایین باشد ( برای مثال یک جلسه درتمام طول روز برای تصمیم برای کاری که می تواند در یک ساعت انجام شود تشکیل گردد).
• حجم کار بسیار کم باشد ( یک منشی در طول روز فقط چند کار ساده انجام دهد).

محیط کار جدید میتواند عامل ایجاد فشار روانی گردد، زیرا اطمینان فردهنوز جلب نشده است. احساس تهدیدهای شخصی، احساس در مخاطره بودن محیط اختصاصی کاری فرد، ایستادن رئیس مربوطه درحین انجام کار و صحبت درنزدیکی کارمندی که قربانی تصمیمات واهی و غیر منطقی شده و …. فرد را دچار فشار روانی کرده درنتیجه کارآیی او نقصان می یابد. حذف کلی تهدیدات شخصی در کار نیز می تواند باعث نقصان کارآیی گردد، برای مثال اگر فرد برای کارغیر مثبتی که انجام می دهد مورد مواخذه قرار نگیرد کارآیی اش کاهش می یابد. روشن نبودن نوع کاری که فرد می بایست انجام دهد و یاعدم آگاهی از نتیجه کارانجام شده نیز می تواند عامل ایجاد فشار روانی گردد.

نتیجه گیری: از مباحثات فوق هویدا میگردد که فشار روانی نوعی واکنش تنش زا و کشش آور جسمی یا عاطفی در فرد نسبت به عوامل یا  محرک های واقعی یا خیالی بالقوه تهدید کننده در یک محیط معین از طریق سازگاری یا مقابله با متغییرهای محیطی است که انرژی بیشتر از معمول را از فرد می طلبد، محیط کار دارای انواع فشار های روانی بوده تا حدی که میتواند افراد کارمند از کار شان دلسرد و یا باعث دوری از وظیفه شان گردد. فشارهای روانی  هزینه های زیادی دارد که در فوق تشریح گردید و در نهایت عواملی که باعث فشار کار میگردد عبارت از : عوامل فیزیکی، حجم کار، و … در محیط کار میباشد.

منابع ماخذ:

1. 1. ابراهیمی، سامان. دانشجوی کارشناسی ارشد/ گروه مدیریت بازرگانی، واحد تهران مرکز ، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2. 2. رضائیان، علی 1314 ، مدیریت فشار روانی )مدیریت رفتار سازمانی پیشرفته( ، چاپ هشتم ، تهران ، انتشارات سمت.
3. 3. رشیدی ، محمد مهدی و اصیلی غلامرضا و فرهادی سید محمد ، نشریه علمی-پژوهشی- اطلاع رسانی مدیریت؛ سال نهم؛ شماره 36- 37 شهریور 1378 ص 46-55.
4. 4. میر کمالی، سید محمد، رفتار و روابط در سازمان ها، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران، 1357.
5. 5. رضایی میر قائد ، علی ، رفتار سازمانی پیشرفته ،جزوه منتشر شده دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز ،1393.
6. میر کمالی، سید محمد ،فشار روانی در سازمان و مدیریت ، مجله دانش مدیریت ، سال یازدهم ،شماره 39 و 40، ص 40-71 زمستان 1376، و بهار 1377.