نقش خانواده در رشد عواطف نوجوان

محمد یوسف «صدیقی»
از زمان پیدایش انسان بر روی کره زمین، همواره مردان وزنان با تشکیل کانونی بنام خانواده عمری رادر کنار یکدیگر گذرانیده وفرزندانی را در دامان پرمهرخویش پرورانیده واز این جهان رخت بر بسته اند.
کوشش مصلحان جامعه مخصوصاً پیامبران الهی این بوده است که نظام خانواده یک نظام مستحکم وپایه دار بوده وهیچ عاملی نمی تواند این کانون سعادتمند را متلاشی گرداند.
دنیای امروزه که دنیای مضطرب وپریشان است، علی رغم پیشرفت های حیرت انگیز علم وصنعت، درمسأله خانواده با مشکلات عده‌ای روبه رو است. برای این که بتوانیم گامی درراستای کم کردن مشکلات خانوادگی جامعه برداشته باشیم وهم در راه تداوم بخشیدن به کوشش علما ورهبران اجتماعی حرکت کرده باشیم باید از ارشادات الهی که درقرآن مجید ذکرشده است پیروی کنیم. الله متعال می فرماید ترجمه: خود وخانواده ای خودرا ازآتش جهنم نجات دهید. (التحریم آیه6) از این آیه مبارک چنین استنباط میشود که ما در برابر اهل وعیال خود مسؤل وجوابگو در روز آخرت هستیم .
امروزه نقش محرک و سازنده خانواده برای نوجوانان بر همگان روشن است، پدر و مادر اولین کسانی هستند که زیر بنای شخصیت سالم یک نوجوان را میسازند و پایه گذار ارزش ها و معیار های فکری وی هستند، متأسفانه بسیاری از خانواده ها به علت بی توجهی یا عدم آشنایی با شیوه های بر قراری ارتباط با فرزندان خود نمیتوانند با آنها رابطۀ صحیح بر قرار کنند.
مفهوم خانواده
ازنظر بیشتر مردم خانواده عبارت از والدین، فرزندان وخویشاوندان است، ودراصطلاح شرعی خانواده گروه وجماعتی هستند که زیربنای جامعه راتشکیل میدهد. خانواده درفارسی بنام خاندان ودودمان نیزیاد میشود. خانواده درانگلیسی معادل آن بنام فامیلی(family) یادمیشود.
خانواده به مجموعه افرادی گفته میشود که تحت یک سقف واحدی زندگی میکنند، در لسان عربی خانواده بنام اسرة دود مان، عائله، خانواده یاد میشود. خانواده درقاموس اسلام اصطلاح به خصوصی به نام اهل دارد. معنی لغوی اهل استراحت، انس الفت، عاطفه، دورکردن وهشت ودهشت وایجاد امنیت ،محیط آرام، ایجاد سکون روحی، جسمی و عاطفی است. این سکون و آرامش در نتیجه ارتباط منظم بوجود می آید که این ارتباط را خداوندج در سورة الروم آیه (21) چنین بیان میدارد.
ترجمه : و اینهم از نشانه های قدرت اوست که آفرید برای تان ازجنس خود تان زن ها را تا آرام گیرید به سوی ایشان وپیدا کرد میان شما دوستی و مهربانی، یقیناً در این کار نشانه هایی است برای گروهی که تفکر می کنند.
عواطف چیست؟
عواطف جمع عاطفه و عاطفه به معنی محبت و مهربانی است، عاطفه گرایش ها و احساساتی است که توجه انسان را از خود به نفع غیر معطوف میدارد، عواطف استعدادی است فطری و از سرمایه های مهم آدمی که در تربیت و کسب فضایل نقش اساسی ایفا میکند.
در قرآن کریم و روایات همانگونه که به عقل اهتمام ویژه شده به قلب نیز که کانون عواطف و محبت بوده توجه شده است، اراده انسان تحت تاثیر بعد عاطفی او است. انسان تا نسبت به کار اشتیاق و رغبت نیابد اراده اش نسبت به آن بر انگیخته نمیشود.
چنانجه که پیامبر بزرگ اسلام فرموده است: در بدن انسان پاره یی از گوشت است که هرگاه آن سلامت باشد سایر جسد بواسطه آن سالم است، و زمانی که آن مریض گردد، سایر جسد مریض و تباه خواهد شد و آن قلب است.
راه های برخورد عاطفی با نوجوان
1- تفاوت گذاشتن بین احساس و کردار: نکته مهم طرز برخورد با نوجوان است، از برخورد با احساسات و آرزوهای نوجوان باید رفتارمان به صورت قابل قبول وانعطاف پذیر باشد، لذا نباید برداشتها، امیال و خواسته های شان را به تمسخر گرفت.
2- اولیا نباید عیب جویی، طعنه زدن و هم تشبیه های بی مورد و توهین آمیز احراز کنند. باید بدانیم هنگامیکه نوجوان را احمق و بی شعور میخوانیم شرایطی را فراهم میکنیم تا او با عصبانیت واکنش نشان دهد.
3- والدین باید مطمین باشند که پرخاش جویی، حساسیت و لجاجت نوجوان حالت زودگذر دارد و در این مواقع نیاز نوجوان، صبر و حوصله ی والدین است.
4- بودن ارتباط عمیق عاطفی پدر و فرزند دختر مسبب آن است تا دختر در آینده زندگی اش درگیر محبت دروغین نشده و یک همسر خوب برای شریک زندگی اش داشته باشد، همچنان پیوند عاطفی مادر و فرزند پسر سبب می شود تا در آینده یک شریک مطمین برای همسر و پدر خوب برای اولاد هایش باشد.
نتیجه گیری
شیوه هایی که والدین درتربیت فرزندان خود به کار میگیرند، نقش اساسی در تامین سلامت روانی و عاطفی فرزندان دارد و در سایه ارتباط سالم عاطفی میسراست، که میتوان نیازهای فرزندان را شناخت ونسبت به تأمین وارضای آنها همت گماشت. همان گونه که اشاره هر یک از این شیوه ها اثراتی بر رفتار نوجوانان دارند که دراین میان اثرات مخرب ومنفی شیوه های سهل گیرانه ومستبدانه بیشتر است.
آنچه اهمیت دارد این است که خانواده یک عنصراصلی جامعه است که فرزند رامیسازد وبرای زندگی آتی او را آماده میکند. این خانواده است که میتواند ازنوجوان یک موجود نمونه بسازد ویاهمچنین باعث کشانیدن اوبه انحراف وفساد شود.
بنا براین خانواده ها دراین مرحله حساس باید مواظب رفتارخود باشند وکوچکترین خطا سبب تغییر نوجوان از مسیر اصلی زندگی وی میشود. چون موقعی که نوجوان ازخانواده ناراحتی دید ونتوانست حرف های خود را به خانواده که محرم افراد به اوهستند بزند، بنا براین رو میآورد به نوجوانان وبچه های دیگر که آنها نیز بر اثر نارسای پدر ومادر به این راه کشانیده شده اند وبخاطر ارضای عقده های خودشان دست به ارتکاب اعمال مخالف آموزه های دینی واجتماعی میزنند وبه مرور زمان اگراعمال جلوگیری نشود تبدیل به اشخاص مخرب جامعه میشوند.
كیفیت روابط انسانی پدران ومادران با فرزندانشان در ساختن شخصیت كودك ونوجوان نقش حیاتی دارد خانه نخستین گام را در راه زندگی اجتماعی رادارد وباید محیط آن را در هر سطح كه باشد ازآلودگی های اخلاقی به دور داشت وباصبرو شكیبایی آیین مردمی رابه كودكان ونوجوانان تقویت کنیم وهمین تعادل روحی و عاطفی است كه از انحرافات اخلاقی نوجوانان جلوگیری می نماید.
اختلافات خانوادگی، مشاجرات و کمبود عاطفی موجب افسردگی وعقب ماند‌گی در كودك و نوجوان در تمام امور به خصوص در محیط تحصیلی و شغلی می شود.