بررسی حقوق والدین برفرزندان

ترتیب کننده: پوهنیارنجیب الله «ارشد»

مقدمه

والدین موفق کسانی اند که برمبنای محبت، گذشت وحسن معاشرت وتنبیه مهربانانه فرزندان را تربیت نموده ومسئولیت مهم تردست ‌یابی به اهداف وثمرات مطلوب وتربیت خوب وشایسته فرزندان را فراهم سازد. درواقع بیان حقوق ومسئولیت ها بدین خاطراست که تاهمچون قوانین محاکم وداد گاه ها به هنگام اختلاف ونزاع ملاک قضاوت وعمل قرارگیرند وحق وناحق را مشخص سازند، حقوق پدرومادردرحسن معاشرت وفرمانبرداری وپرهیزازآزارجسمی وروحی آنها به وسیله کردارورفتاردرزمان حیات وپس ازمرگ آنهااست، زیرا پدرومادرسبب وجود وزندگی فرزندان را فراهم نموده اند ولازم است ازهیچ نوع تلاشی برای حل مشکلات وجلب رضایت شان دریغ نشود.

گفتاراول : مسئولیت فرزندان درمقابل پدرومادرکه درحالت حیات قراردارند عبارتند از.

1 – نیکی وفرمان برداری : فرزندان موظف اند که با والدین خود به بهترین روش رفتارنمایند، وازهرنوع بد رفتاری با ایشان پرهیزکنند وحتی ازگفتن کلمه وسخنی که موجب آزرد گی خاطرشان گردد خود داری کنند؛ چون برخورد نادرست سبب صد مه وارد نمودن به شخصیت، منزلت واحترام والای آنان میشود. هرنوع رفتاروکردارنامناسب حرام ونامشروع میباشد. وخداوند ج دراین مورد چنین می فرماید.

ترجمه : «ای انسان پروردگارت فرمان داد که به جزاورا پرستش نکنید وبه پدرومادرنیکی نمایید، هرگاه یکی یا هردوی آنها نزد توبه سن پیری رسیدند. (کمترین اهانتی را به آنها روا مدارید) حتی به آنها اف هم نگویند وبرسرایشان فریاد مکش وآنان را ازخود دورمگردانید وبا آنها سخنان خوب وپسندیده بگویند.» (سوره الاسراء آیه 23)

اطاعت پدرومادردرامورروا ومشروع واجب است شریعت اسلام مسلمانان را به این مسئولیت دستورداده وعقل سلیم آن را می پسندد.

صرف دراموری که معصیت ونا رواست نباید ازآنان اطاعت نمود. زیراکه خداوند ج دراین مورد چنین می فرماید.

ترجمه : «هرگاه آن دو(پدرومادر) تلاش کردند که چیزی را باخداوند شریک نمایی که کمترین آگاهی درمورد آنان نداری، ازایشان اطاعت مکن. دردنیا با ایشان همیشه به صورتی شایسته رفتارکن وراه کسانی درپیش بگیرکه به جانب من روکرده اند. بعد هم همه به سوی من بازمیگردد ومن شمارا ازآنچه (دردنیا) می کرده اید آگاه می سازم.» (سوره لقمان آیه 15).

وهم چنان احادیث صریح دراین مورد صراحت دارد. که رسوالله صلی الله علیه وآه وسلم چنین فرموده است که خداوند درروزقیامت به سه نفرنگاه رحمت نمی کند، آزاردهنده پدرومادر، شرابخواروکسی که بخشش خودرا به دیگران منت میگذارد.

2 – تواضع با پدرومادر: فرزندان مکلف اند که دربرابرپدرومادرفروتن باشند ومقام ومنزلت شان را گرامی بدارند، با چشم احترام به آنان نگاه کنند وازنگاه وبرخورد تحقیرآمیزبه آنها به شدت پرهیزکنند. وخداوند دراین مورد چنین فرموده است.

ترجمه : « بال تواضع را برای شان فرود آور، ودربرابرشان فروتن باش وبگوپروردگارا برای شان مرحمت فرما همان گونه که آنها درکودکی مرا تربیت کردند، پروردگارتان ازخود شما آگاه ترازچیزهایی است که دردرونتان می گذرد، اگرافراد شایسته ای باشید، زیراکه اودرحق توبه کاران همیشه بخشنده بوده است».(سوره الاسراء آیه های 25- 26).

3 – سپاسگذاری ازآنان : یکی اززیباترین آداب سپاسگذاری وقدردانی لازم و خیرونیکی به مثل آن با همه مردم به ویژه پدرومادراست، زیرا درزمان کودکی وجوانی به ویژه مادرازهیچ نوع تلاش ودلسوزی وخدمت به فرزندان خود کوتاهی نکرده اند، به همین خاطرسپاسگذاری وقدردانی اززحمات آنها ضروری است، زیرا خداوند شکروسپاس آنهارا درکنارحمد وسپاس خویش قرارداده وفرموده است.

ترجمه « ومرا وپدرومادرت را شکرگذارباش وسرانجام به سوی من بازخواهیدگشت»(سوره لقمان آیه 14).

وهمچنان فرموده است.

ترجمه « وپروردگارت فرمان داده که تنها اورا عبادت کنید وبا پدرومادربه نیکی رفتارنماید»(سوره الاسراء آیه 23)

4 – مقدم بودن والدین برجهاد : خدمت به پدرومادروتلاش برای فراهم نمودن وسایل آسایش آنها وحفظ کرامت ومنزلت شان مورد رضایت خداوند متعال است، وبرجهادی که فرض کفایی با شد مقدم است. عبد الله بن عمرورضی الله عنهما روایت نموده است که : مردی به حضوررسول خدا آمد وبرای رفتن به جهاد ازایشان اجازه خواست، رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمود : پدرومادرت زنده است؟ گفت آری زنده اند. رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمود : جهاد تودرخدمت به آنها است.

عبدالله بن مسعود ازرسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم پرسید : کدام کرداررا خداوند متعال بیشتردوست می دارد؟ رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمود : نمازبه موقع، گفت پس ازآن ؟ فرمود، نیکی به پدرومادر، گفت پس ازآن که رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمود جهاد درراه خدا.

5 – حرام بودن ناسزا به آنان : پرهیزازبد گویی وناسزا به پدرومادرجزواصلی ولازمه احسان ونیکی به آنها است، زیرا خود داری ازآزارواذیت شان به گفتار ورفتار، برخدمت واحسان به آنها مقدم است. رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمود : ناسزاگویی به پدرومادرجزوگناه هان کبیره است، گفته شد یا رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم مگرممکن است کسی به پدرومادر خود بد وبیراه بگوید ؟ فرمود : آری وقتی کسی به پدرومادرمردم نا سزا بگوید به پدرومادرش ناسزا می گویند.

6 – جدایی ازهمسربه خاطرپدرومادر : هرگاه پدرومادرازفرزند خود بخواهد همسرش را طلاق بدهد ودرخواست آنها بجا ودرست بود، وهمسراواسباب زحمت آنان را فراهم کرد، واجب است که ازهمسرش جدا شود، زیرا ابودرداء رضی الله عنه روایت مینماید که : روزی مردی نزد اوآمد وگفت : من دارای همسرهستم ومادرم اصراردارد که اورا طلاق بدهم، من هم به اوگفتم : ازرسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم شنیده ام که فرمودند : «رضایت والدین نزدیک ترین راه بسوی بهشت است، خود میدانید ومی خواهید رضایت شان را جلب کنید یاخیر؟»

7 – تربیت وتنبیه فرزندان : پدرومادراین حق را دارند که ایمان، آداب، اخلاق، فضایل وعلوم مفید به ره فرزندان خود بیاموزاند وآنهارا باهمه آداب گفتاری، رفتاری ومکارم اخلاق شریعت اسلام آشنا نمایند وآنان را به تربیت پایبند نموده وعادت دهند، زیرارسول الله صلی الله علیه وآله وسلم می فرماید:

«هیچ عطا وبخششی ازطرف پدرومادربرای فرزندان بهترازتربیت خوب وپسندیده نیست.»

وازابن عباس روایت شده که به رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم گفتند : ما با حقوق پدرومادرآشنا شده ایم، به ما بفرما که حقوق فرزندان کدامند؟ رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند :

«بهترین نام رابرای فرزندان تان انتخاب نمایید وبه خوبی اورا تربیت کنید.»

امام محمد غزالی رحمه الله می فرماید : «باید بدانیم که روش تربیت کودکان ازمهمترین واساسی ترین روشهاست، زیراکودکان امانت های هستند که پدرومادرشان سپرده شده اند وقلب پاک اوگوهرگرانبها ودست نخورده ای است که هیچ نقش وتصویری درآن نقش نبسته است وآمادگی هرگونه نقش وتصویری رادارد وبه هرصورتی که خواسته شود، شکل میگیرد. چنانچه به خیرونیکی عادت داده شود، برمبنای آن رشد ونمومی نماید ودردنیا وآخرت سعادتمند می شود وپدرومادرمعلم ومربی دراجروثوابش سهیم خواهد بود، اما اگربه شروبدی عادت گردید وگناهان به بردوش قیم وسرپرست اوخواهد بود.»

8 – ایجاد محدودیت (حجر) : حجربه معنی ممانعت ازدخل وتصرف کودک دراموال خود قبل ازرسیدن به سن بلوغ است، بدین خاطرتصرف کودکی که دارای تمیزمیان خیروشرخویش نیست باطل است ومعاملات راکه امکان نفع یا ضرردرآنها وجود دارد.

حتی پدرومادربعد ازمرگ هم بالای فرزندان حقوقی دارند که دراینجا بطوراختصارازآن یاد آوری مینماییم.

ابوسعید ساعدی می گوید : درحضوررسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم نشسته بودیم که مردی ازطایفه سلمه آمد وگفت : یا رسول الله ! آیا پس ازمرگ پدرومادرم چیزی باقی مانده که درحق آنها انجام بدهم ؟ رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمود : « آری دعا وطلب مغفرت برای آنها، انجام دادن قول وتعهداتشان، رفت وآمد با خویشاوندان ودوستانی که با آنها معاشرت داشته اند.

1 – طلب آمرزش؛

2 – اجرای وصیت؛

3 – پرداخت قرض؛ و

4 –  صله رحم.

نتیجه گیری

ازآنجاییکه پیرامون حقوق والدین برفرزندان پرداخته شد، به چنین نتیجه رسیدیم که والدین (پدرومادر) بربالای فرزندان یک سلسله حقوقی دارند که ازنظرقرآن کریم واحادیث ثابت است، که نمونه های بارزآن درمحتوای این تحقیق تحریرگردیده است، به حقوق والدین بربالای فرزندان اشاره فرموده، وفرزندان را بخاطررعایت آن مکلف نموده اند، پس فرزندان مکلفیت دارند که بخاطر تحقق اوامرالهی وکسب رضایت والدین که سرانجام سبب خوشنودی دنیوی واخروی شان میگردد این امور یادشده را رعایت نمایند.

منابع وماخذ

1 – قرآن کریم

2 – بخاری و مسلم

3 – نسایی ومسلم

4 ترمذی

5 – احیاء علوم الدین

6 – فقه خانواده درجهان معاصر