معلومات جالب در مورد قلب

احمد ساحل

قلب عضوی از عضلاتی است که با فعالیت آن به عنوان بخشی از سیستم گردش خون، خون به تمامی بافت‌ها و اندام‌های بدن پمپ می‌شود. این اندام در یک کیسه سروز دو لایه به نام پریکارد قرار دارد. در این مطلب محل قلب، آناتومی، ساختار و نحوه فعالیت قلب توضیح داده شده‌اند.

قلب به صورت هرم چهار ضلعی شکل گرفته و به گونه‌ای جهت‌گیری می‌شود که گویی هرم به یکی از اضلاع آن افتاده است به طوری که پایه آن روبروی دیواره قفسه سینه خلفی و رأس آن به سمت دیواره قفسه سینه قدامی قرار دارند. عروق بزرگی که از قلب سرچشمه می‌گیرند، به سر و گردن، قفسه سینه و شکم و اندام‌های فوقانی و تحتانی به یک سری عروق کوچکتر می‌رسد. قلب در علوم تشریحی جایگاه ویژه‌ای دارد. می‌توان بدون طحال یا تنها با یک کلیه زندگی کرد، اما بدون قلب امکان حیات وجود ندارد.

محل قرار گرفتن قلب و معده در بدن

محل قلب و معده به هم نزدیک است. معده درست زیر قلب قرار دارد و کمی به سمت چپ سینه متمایل است. بنابراین گاهی اوقات درد، التهاب یا زخم معده با مشکلات قلبی و عروقی اشتباه گرفته می‌شود. برای افتراق معده درد از درد قلب باید از آزمایشات تشخیصی دقیقی مانند آزمایش فاکتورهای خونی مرتبط با مشکلات قلبی یا روش‌های تصویربرداری اختصاصی استفاده کرد.

قلب انسان

قلب بین ریه‌ها، در وسط قفسه سینه، پشت و کمی در سمت چپ استخوان سینه (جناغ) قرار دارد. خون را از طریق شبکه عروق و رگ‌ها که به سیستم گردش خون قلبی عروقی معروف است پمپاژ می‌کند و به اندام‌ها، بافت‌ها و سلول‌های بدن می‌رساند.

وزن قلب انسان

میانگین وزن قلب در مردان ۳۱ تا ۴۰ ساله، 289/6 گرم و در زنان همین بازه سنی، ۲۸۴/۷ گرم و در سنین 61 تا 70 سال، میانگین وزن قلب 345/9 گرم در مردان و 285/1 گرم در زنان است.

همچنین می‌توان چهار حاشیه را برای قلب در نظر گرفت که عبارتند از موارد زیر:

حاشیه سمت راست قسمت کوچکی از دهلیز راست است و بین ورید اجوف فوقانی و تحتانی امتداد دارد.

حاشیه چپ توسط بطن چپ و دهانه چپ تشکیل می‌شود.

حاشیه برتر در نمای قدامی هم توسط دهلیزها و هم از دهانه‌های آن‌ها تشکیل می‌شود.

حاشیه تحتانی با بطن راست مشخص می‌شود.

درون قلب به چهار اتاق تقسیم می‌شود که شامل دو دهلیز (Atrium) چپ و راست و دو بطن (Ventricle) چپ و راست است. شناخت بافت‌های مختلف بدن، درک دقیقی از نحوه کارکرد اندام‌ها و چگونگی هماهنگی آن‌ها با یکدیگر را ایجاد می‌کند.

دهلیز قلب

دهلیز و بطن راست خون دی‌اکسید شده را از رگ‌های سیستمیک دریافت کرده و به ریه‌ها پمپ می‌کند، در حالی که دهلیز و بطن چپ خون اکسیژنه را از ریه‌ها دریافت کرده و آن را به عروق سیستمیک که خون را در سراسر بدن توزیع و پمپاژ می‌کنند. سمت راست و چپ قلب به وسیله دیواره ضخیم عضلانی به نام سپتوم دهلیزی و سپتوم بطنی از یکدیگر جدا شده‌اند که این دو دیواره هم‌راستا با یکدیگر هستند.

خون از دهلیزها از طریق روزنه‌های دهلیزی – بطنی (راست و چپ) به داخل بطن‌ها جریان می‌یابد. منفذهای دیواره دهلیزی – بطنی، دریچه‌های قلبی را باز و بسته می‌کنند. این دهانه‌ها به طور دوره‌ای و بر اساس فاز چرخه قلب بسته و باز می‌شوند.

بطن قلب

بطن‌ها دیواره ضخیم‌تری نسبت به دهلیزها دارند و فشار خون بالاتری ایجاد می‌کنند. بار فیزیولوژیکی بطن‌ها که به پمپاژ خون در بدن و ریه‌ها نیاز دارد، بسیار بیشتر از فشار ایجاد شده توسط دهلیزها برای پر کردن بطن‌ها است. به علاوه ضخامت دیواره بطن چپ نسبت به بطن راست بیشتر است زیرا نیاز به پمپاژ خون به بیشتر بدن دارد در حالی که بطن راست فقط ریه‌ها را پر

می‌کند.

در دیواره داخلی بطن‌ها ستونی از سلول‌های غیر معمول عضلانی به نام ترابکولی کارنئی‌های (Trabeculae Carneae) وجود دارند که برجستگی‌های ماهیچه‌ای بیرون زده از سطح داخلی حفره‌های قلب هستند و سه نوع دارند. این ترابکولی‌ها تمام سطوح بطنی داخلی، به جز سطح شریان مخروطی را در بطن راست پوشش می‌دهند. این ماهیچه‌ها سه نوع دارند و از سطح فوقانی نوع سوم، به نام عضلات پاپیلاری، وترهای تاندین که به حفره دریچه سه سر و به دریچه میترال متصل می‌شوند، منشأ می‌گیرند.

ارتباط قلب و عروق از طریق پل‌های خاص بین سلولی به نام دیسک‌های بین مقیاس است. این دیسک ها از سه جزء تشکیل شده‌اند:

اتصال چسپنده (اتصالات فاشیا)

دسموزوم (دنباله ماکولا)

اتصالات شکاف‌دار (اتصالات ارتباطی)

این سه مؤلفه باعث ایجاد وحدت مکانیکی در کاردیومیوسیت‌ها و مسیر مستقیم گسترش پتانسیل‌های عمل می‌شوند. به همین دلیل، میوکارد به جای نوعی گروه از سلول‌های تا حدودی مستقل، به عنوان نوعی سنسیسیوم مشاهده می‌شود. اگرچه ساختار میوکاردیوم مشابه با سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها است اما در بطن‌ها ضخامت بالاتری دارد.

اندوکاردیوم

خطوط داخلی سطح اتاق و دریچه‌های قلب از لایه‌ای از سلول‌های اندوتلیال و یک لایه از بافت همبند زیر اندوکارد تشکیل شده است. اندوکاردیوم داخلی‌ترین لایه قلب بوده و سطوح داخلی اتاق‌های قلب از جمله دریچه‌های قلب را ‌‌می‌پوشاند. آندوکاردیوم دو لایه دارد که لایه دوم بافت همبند ساب اندوکاردیال است که با بافت همبند میوکارد پیوستگی دارد. شاخه‌های سیستم هدایت قلب در لایه زیر اندوکارد (Subendocardial Layer) غوطه‌ور می‌شوند که از بافت همبند ساخته شده است و بین اندوکارد و میوکارد قرار دارد.