اولویت پدیده‌ها؛ عبادت تا عبادت

حبیبی صالحی
عبادت ها همه دارای درجات و فضایل بلند و بالا است؛ اما برخی عبادت ها در برخی زمان ها و مکان ها، دارای درجات و مراتب بالاتر نسبت به دیگر عبادت هاست و برخی بر برخی دیگری اولویت دارند.
از سفيان بن عیینه رحمه الله در مورد نگهبانی مرزهای اسلام پرسیده شد، به ویژه مرزبانی آنسوی “دریای پنج”، فرمودند:
ترجمه: ای ابومحمد در مورد رباط آنسوی جیحون [رودی است در منطقه خراسان که به آن دریای پنج می‌گویند و مرز رباط بود] چه می گویید؟ فرمود: اینکه من بر بسترم آنسوی جیحون بخوابم – یعنی: به وسیله آن خوب مقصدم رباط باشد – از طواف سال به سال این خانه کعبه که در همراه با نماز و روزه باشد، برایم محبوب‌تر است. همچنین از هزار حج متوالی و پی‌درپی”. (جارالله زمخشری، ربيع الأبرار ونصوص الأخيار، ج ۱ ص 289-290).
برخی قضایا با تناسب ویژه‌ی زمانی و مکانی نسبت به دیگر قضایا اولویت و برتری پيدا می‌کند؛ طوری که در سخن بالای سفيان بن عيينة رحمه الله خواب مرزبانی مرزهای اسلام را بر طواف کعبه و هزار حج بهتر و محبوب‌تر گفته است.
همچنین حضرت ابوهریره رضی‌الله‌عنه فرمودند:
ترجمه: «رباط و مرزبانی کنار دریا برای نگهداری وحدت مسلمانان، نزد من عزیزتر از مصادف شدن با شب قدر در روز در یکی از دو مسجد است: مسجد کعبه یا مسجد النبی – صلی الله علیه و آله وسلم در مدینه. (مصنف عبد الرزاق صنعانی، و سنن سعيد بن منصور).
در این اثر حضرت ابوهریره رضی‌الله‌عنه مرزبانی را از یافتن شب قدر حتی در مسجد الحرام و مسجد النبی بهتر و عزیز تر خوانده است.
همین‌طور هر زمان و مکان اولویت‌های خود را دارد و این دقت اولویت را دانشمندان دقیق‌بین، خوبتر و بهتر می‌توانند درک و اعمال کنند.
اولویت به معنای برتری، ترجیح، تفوق، تقدم، رجحان، مزیت، سزاوارتری و سبقت است. أولویّة از زبان عربی به فارسی وارد شده است و بر اثر تحول آوایی در زبان فارسی اولویت نوشته و خوانده می‌شود و از کلمه عربی أولِی به معنی مستحق‌تر، سزاوارتر و مناسب‌تر به چیزی یا کسی ریشه می‌گیرد.
شایسته است که مسئولین خورد و کلان قضایای کوچک و بزرگ جوامع اسلامی و به ویژه جامعه ما در موارد تصمیم گیری با خبرگان و دانشمندان جامعه مشاوره کنند تا اندیشمندان دقت‌نگر مسایل پيش آمده را بررسی و کنکاش نموده اولی و غیر اولی را از هم تفکیک کنند و قضایای مهمتر را نسبت به دیگران اولویت بدهند تا با تقدیم اولویت‌ها جامعه رو به پیشرفت رفته رخنه های اجتماعی از بین برود.
جامعه هایی که به اولویت‌های قضایای اجتماعی توجه نمی‌کنند، هماره درگیر مشکلات بوده و روی‌هم‌رفته طعمه‌ی زوال و نابودی می‌گردند.
هر جامعه برای ترقی و پیشرفت خود اهدافی دارد و مسئولان آن می‌خواهند به آن اهداف در آینده زندگی نزدیک یا دور خود برسند؛ بنابراین، اولویت شناسی و اولویت‌ بندی از مواردی هستند که ما و جامعه مان را برای رسیدن به آن اهداف کمک می‌کنند و یا حداقل تمرکز روی اولویت‌ها برای شما و جامعه شانس بیشتری برای رسیدن می‌دهد، رسیدگی که برای ایجاد تغییرات و تصمیماتی که با مسیر زندگی ما همسو باشند، همخوانی و همنوایی خواهد داشت.
اولویت‌شناسی و اولویت‌بندی به زندگی و جامعه معنا و خوشبختی می‌بخشد و باعث می شود که موفق زندگی کنیم و در عین حال در مسیر زندگی اهداف قابل توجهی داشته باشیم.
پدیده اولویت از نص قرآن برگرفته شده (اسراء: ۲۳) و در مورد حجیت و اعمال آن میان تمامی عالمان و اندیشه‌وران مسلمان اتفاق نظر وجود دارد. (وهبه زحیلی، الوجیز في اصول الفقه، ص ۱۷۱)
فقه اسلامی که ذخیره بزرگ و غنامند داده های اسلام است؛ مملو از احکامی است که داری اولویت هستند و تصریح گردیده که تنها، صاحب اولویّت حق انجام دادن عمل را دارد و دیگران جز با اذن او نمی‏توانند اقدام به آن عمل کنند؛ صاحب اولویّت باید از دیگران پیشی گیرد و پیشی گرفتن دیگران بر او شرعاً و عقلاً مجاز نیست.
بارزترین مصداق در باب فقه اولویات، مسئله بنای کعبه شریفه است که توسط حضرت عائشه صدیقه رضی‌الله‌عنها روایت شده و پيامبر اكرم صلی الله علیه وآله وسلم از باب عدم اولویت، تجدید بنای کعبه را رد کردند و چنین فرمودند:
ترجمه: ای عایشه، اگر قوم تو از عصر شرک و کفر تازه وارد نبودند، کعبه را ویران می‌کردم و با زمین هموار می‌کردم و دو دَر برای آن می‌ساختم: یک دَر شرقی و یک دَر غربی، و شش متر در آن از حطیم اضافه می‌کردم؛ زیرا قریش آن را هنگام بنای کعبه جدا ساخته بودند. (محمد بخاری، صحیح البخاری، ح 1586؛ مسلم نيشاپوری، ح 1333).
ما از این اولویت ها در باب های مختلف زندگی، مصادیق بسیاری داریم، در باب اقتصاد، فرهنگ، سیاست، حکومت‌داری، اخلاق‌مداری، دیانتمداری، دعوت و ارشاد، امر به معروف و نهی از منکر، تربيت و اصلاح و …. سزاوار است که مسئولین امر به آن توجه نموده به خاطر بهبودی دین و دنيای جامعه و کشور ما آن را اعمال کنند.