اساسات استخبارات در اسلام

محقق: پوهنیار بدرالدین نظری- وظیفه: استاد اکادمی پولیس ملی
استخبارات در لغت یک کلمه‌عربی بوده که از «خبر» گرفته شده است و در اصطلاح عبارت از معلومات و اطلاعاتی است که بعد از تحلیل و تجزیه قابلیت‌انکشاف را دارا باشد. هدف‌فعالیت‌های‌استخباراتی همانا توصل به دانستنی‌ها دررابطه به فعالیت‌های تخریبی‌ای می‌باشد که در ضدیت به اهداف استراتژیک و یا اهداف عملیاتی و برنامه‌های دولتی و سازمانی صورت می‌گیرد.
وجود کار اطلاعاتی در نظام اسلامی در قرآنکریم و سنت نبوی به صورت واضح و آشکار صراحت دارد که خداوند(ج) در این رابطه در قرآن کریم ارشاد فرموده است: ترجمه:«اى كسانى‌كه ايمان آورده‌ايد! اگر شخص فاسقى خبرى براى شما بياورد، درباره‌ی آن تحقيق كنيد، مبادا به گروهى از روى ناآگاهى آسيب برسانيد و از كرده‌ی خود پشيمان شويد».(حجرات، آیه: ۶)
از آیه فوق چنین استنباط می‌گردد که قبل از هرنوع اقدام در رابطه به اطلاع یا خبری که به ما میرسد باید تحقیق نماییم. یعنی قبل از تحلیل و تجزیه و دریافت صحت و سقم اطلاع از هرنوع اجراات در قبال آن نهی کرده است. در استخبارات ما اطلاعات را با سه روش می‌توانیم بدست بیاوریم.
یک:‌ روش‌های‌سنتی:‌ این روش که به‌عنوان ابتدایی‌ترین روش‌کار ارگان‌های استخباراتی در رابطه به مدیریت‌اطلاعات مطرح می‌باشد شامل موارد ذیل می‌گردد. استخدام منابع‌بشری، مشاهده، ثبت و ریکارد، ضبط اسناد، بررسی و تفتیش.
دو: روش‌های‌معاصر:‌ این روش‌ها همانا شکل تکمیل‌شده روش‌های سنتی می‌باشد که با سپری‌شدن زمان به پختگی رسیده است. عمدتاً از این روش‌ها استخبارات کشورها و سازمان‌های با امکانات استفاده می‌کنند. که شامل موارد ذیل است. استخدام منابع‌الکترونیکی و تخنیکی، استخدام منابع-بیولوژیکی.
سه:‌ روش‌مختلط:‌ این روش که مرکب از دو روش فوق می‌باشد عمدتاً مورد کاربرد شبکه‌های قوی استخباراتی استند که آنها ناگزیر اند در عده‌ای از موارد علاوه بر بکارگیری از روش‌های معاصر از روش‌های سنتی نیز استفاده می‌کنند.
در تعریف استخبارات آنرا معلومات و اطلاعات خواندیم، منظور از معلومات و اطلاعات نیز خبر است، اما باید اضافه کنم که ممکن یک خبر چندین ویژگی ها داشته باشد که باید تکمیل باشد. همواره معلومات و اطلاعات جنبه های کاستی دارند که ارگان‌های استخباراتی روی آن کار نموده و آنرا به یک خبر دقیق و با اعتبار تبدیل می‌نمایند که نام آنرا استخبارات گویند. در ذیل از جمع آوری، ارزیابی، تحقیق و روند اطلاع گیری در کارهای استخبارات از دیدگاه و روایت های اسلامی خواهیم پرداخت.
هنگامی‌که حضرت سلیمان(ع) با لشکرش از جنگلی عبور می‌کرد، متوجه شد که هدهد در میان سایر پرندگان نیست و زمانی‌که هدهد حضور رسانید، به آن حضرت خبری آورده بود از شهری که در آن سلطنت با شکوهی وجود داشت. در این رابطه خداوند(ج) در قرآن کریم می‌فرماید: ترجمه«به چیزی دست یافته ام که تو دست نیافته بودی و از سبأ برایت خبری درست آورده‌ام».(نمل، آیه: ۲۲). بدین منظور که هدهد به حضرت سلیمان روایت از شهری بنام سبأ بیان می‌کند. که در این خبر جنبه‌های زیادی وجود دارد که تکمیل نیست و به عنوان یک معلومات ارائه شده است.
هر معلوماتی برای این‌که عناصر اساسی خود را تکمیل کند باید مورد ارزیابی قرار بگیرد. در آیه قبلی که در رابطه به آوردن خبر از سبأ توسط هدهد بیاناتی بود. حضرت سلیمان(ع) کار هدهد را تأیید می‌کند و او را دوباره می‌فرستد: ترجمه«گفت: خواهیم دید که آیا راست گفته‌ای یا از دروغگویانی»(نمل، آیه: ۲۷). سپس فرمود: ترجمه‌«این نامه مرا ببر به سوی آنان بیفکن، آنگاه از ایشان روی برتاب، پس ببین چه جوابی می‌دهند».
(نمل، آیه: ۲۸).
در آیه دیگر گزارش اخبار جمع‌آوری شده آمده است. ترجمه«زنی را یافتم که بر آنان سلطنت می‌کرد و از هرچیزی به او داده شده بود، تختی بزرگ داشت. او و قومش را چنین یافتم که بجای خدای‌یکتا آفتاب را سجده می‌کنند و شیطان اعمال شان را در نظرشان آراسته و از خداوند(ج) منصرف‌شان کرده است، در نتیجه (به‌حق) راه نیافته بودند».(نمل، آیه: ۲۳-۲۴).
از آیه‌های کریمه، چنین استنباط می‌گردد که حضرت سلیمان(ع) روی صحت و سقم خبر آورده شده توسط هدهد از سبأ تحقیق می‌کند و به او وظیفه‌ای می‌سپارد و از او معلومات بیشتر می‌خواهد و هدهد در نتیجه به او اطلاع کافی از سبأ می‌آورد.
در اطلاع‌بعدی که هدهد از سبأ می‌آورد، جنبه‌های دیگری از دانستنی‌ها در این خبر آشکار می‌گردد. در این اطلاع لااقل جنبه‌های ذیل از خبر آشکار می‌شود:
یک: زنی (بلقیس) بر مردم سبأ حاکم بود.
دو: هرچیزی به او داده شده بود و او تخت باشکوهی داشت.
سه: آن زن و قومش خدا را سجده نمی‌کردند.
چهار: آن زن و قومش آفتاب را سجده می‌کردند.
پنج: شیطان اعمال آنها را در نظرشان آراسته.
شش: شیطان آنها را از حق گشتانده.
در نتیجه باید گفت، اجراات روی اطلاعاتی که علیه نظم و ارزش‌های نظام اسلامی واقع است، در حقیقت نیازمند بررسی و تحقیق دارد. ممکن است اطلاعات به هدف های معرضانه تحریف شده باشند و دور از دایره واقعیت باشند که در این صورت، اجراات غیر سنجش شده از سوی دستگاه های حکومتی و ماموران نظام اسلامی خود کار شایسته ای نمی باشد. بدین منظور ارگان‌های استخباراتی همواره در صدد انکشاف اطلاعات استند تا وجود درست و دقت آنرا تأمین نموده و روی آن کار نمایند.
مأخذ:
– ابن کثیر دمشقی، ابوالفداء اسماعیل بن محمد(۱۴۰۷) البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر.
– آلن، کنت دی.، ویرایش. 2007. “تعارض: لوئیس کوزر، رالف دارندورف، رندال کالینز.” صص ۲۱۱-۴۱ در لنز اجتماعی: دعوت به نظریه اجتماعی و جامعه‌شناختی. تازنداوکس، کالیفرنیا: سیچ.
– اوری، جان. 2000. استعاره‌ها. جامعه‌شناسی فراتر از جوامع: تحرکات برای قرن بیست و یکم. لندن: از طریق کتاب‌های گوگل.
– اوری، جان. 2000. استعاره‌ها. جامعه‌شناسی فراتر از جوامع: تحرکات برای قرن بیست و یکم. لندن.
– جنتی، مرتضی (۱۳۹۶) اطلاعات و امنیت از منظر اسلام؛ تهران: دانشگاه اطلاعات و امنیت ملی.
– وطنیار، محمد بشیر (بی تا) مبانی استخبارات، کابل: درحال چاپ.