عوامل و پیامد های آلودگی هوای کابل و نقش شهروندان در پاکی آن

پوهنیار سمونمل بصیراحمد فیضی
در افغانستان به خصوص در شهرهای بزرگ آن، آلودگی محیط زیست به یک معضل بزرگ اجتماعی تبدیل شده است. آلودگی‎های محیطی، هوایی، صوتی و تنفسی، باعث گسترش بيماري های مختلف در ميان مردم شده است. به گفته کار شناسان اجتماعی، آلودگی عبارت از تأثیرات مضره ناشی از عملکردهای انسان بالای محیط زیست و پراکنده شدن مواد زهری در فضای شهر و محیط زیست می‎باشد. آلودگی محیطی، آلودگی هوایی، آلودگی صوتی، آلودگی جنیتیکی، آلودگی آبهای زیر زمینی و روی زمینی، آلودگی سلفر و آلودگی خاک، از انواع و اقسام آلودگی‌ها می‎باشند.
با این حال، مشکلات محیطی وآلودگی های آن از چالش های جدی برای حیات آینده بشر بوده وبا رشد روزافزون این مشکلات، معضلات زیادی نیز برای انسانها خلق می‌کند. تغییرات اقلیمی، افزایش ذرات سمی درهوا و رشد سرسام آور امراض گونه گون، ازعمده مشکلاتی است که زندگی آینده بشر را تحت شعاع خود قرار داده وسالانه هزاران انسان قربانی آلودگی های محیطی وکمبود هوای پاک برای تنفس می شوند.
لازم است تا تمام شهروندان کابل عوامل را که باعث آلودگی شهر می‌گردد به صورت جدی مراعات نموده تا باشد که محیط و افراد سالم داشته و این امانت را به وجه احسن به نسل های بعدی تقدیم نماییم.
محیط زیست و اهمیت آن
محیط زیست به محیطی گفته می‌شود که افراد جامعه در آن زندگی می‌کنند. آلودگی محیط زیست به شکل مستقیم و غیر مستقیم بر پیشرفت، تحصیل، رشد فکری، صحتمندی و سلامتی، وضعیت جسمی و روانی افراد یک جامعه تأثیر گذار است. به همین دلیل از نظر دین مبین اسلام و قوانین ملی و بین المللی، به شدت روی حفظ محیط زیست و رعایت پاکی و نظافت تأکید شده است. در قرآن کریم آمده است که از محیط زیست باید به شکل درست بهره برداری شود و همه در قبال حفاظت از آن مسئولیت دارند. چرا که محیط زیست ثروت بوده و به همه نسل های بشر تعلق دارد.
عوامل آلوده کننده محیط زیست در شهر کابل:
وضعیت محیط زیست در افغانستان نیز همانند سایر ممالک عقب ‌مانده بسیار غیر صحی و تأسف‌ بار است. اما به ‌دلایل گونه گون این مسأله برای مردم آن ملموس نبوده و حاد جلوه نمی‌کند و یا حتی با آن شناخت ندارند و در گذشته برای دولت‌ها و حکومت‌ها اهمیت نداشته است. در نتیجه باعث غفلت و چشم پوشی و بی‌ توجهی دولت و ملت به این امر مهم و حیاتی شده است. در رأس همۀ آن عوامل، مشکل اصلی همان مشکل سیاسی – امنیتی است؛ که باعث تخریب محیط زیست کشور ما شده و هم باعث بروز دیگر عوامل تخریب‌کننده محیط زیست در کشور جنگ ‌زده و عقب نگهداشته شده ما، گشته است و نیز مشکلات و معضلات حاصل از آن به حدی شدید است که اثرهای شوم و نامیمون آن گریبان‌گیر نسل مظلوم امروزی و نیز نسلهای آینده گردیده است. به عبارت دیگر مردم مظلوم ما فقط برای زنده ماندن کوشش می‌کنند و حتا فرصت آن را پیدا نکرده‌ اند که به زندگی کردن فکر کنند. تا چه رسد این که راه‌ های چگونه زندگی کردن را یاد بگیرند. عوامل مهم که باعث آلودگی هوای شهر کابل گردیده است:
1. افزایش جمعیت و مهاجرت‌ها در شهر کابل: اثرات منفی جنگ، فقر و بیکاری در ولایات باعث گردیده است که مردم به شهر کابل مهاجر شوند. قابل یاد آوری است که اساسی ترین عامل آلودگی شهر کابل ناشی از افزایش سرسام آور نفوس در شهر کابل می‌باشد. این عامل در حقیقت هسته اصلی سایر عوامل که ذیلاً تذکر می‌گردد، می‌باشد.
2. بی‌ توجهی بانوان و خانواده‌ ها در مدیریت زباله‌ های منازل‌ شان: عدم رعایت ریختن خاکروبه ها و کثافات از هر خانه و منزل در جاهای مناسب که برای آن محل زباله دانی تعیین شده، پرتاب زباله و تراکم آن در روی کوچه های شهر و اطراف جوی و جویچه ها باعث آلودگی گردیده، که تعفن و بوی بد آن در هر فصل سال سخت آزار دهنده می‌باشد.
3. نا کافی بودن پارک‌ها و ساحات سبز: طوریکه معلوم است درختان و نباتات نقش مهم را در تصفیه نمودن هوا دارند، ولی افزایش نفوذ در شهر کابل باعث آن گردیده که یک بخش زیاد از ساحات سبز و تفریحی منازل مسکونی غیر پلانی ساخته شود که این خود نقش بزرگ را در آلوده سازی هوای کابل بازی می‌کند.
4. پائین بودن درک و آگاهی مردم نسبت به ارزش و اهمیت محیط زیست: می‌دانیم در افغانستان مشکلات متعدد وجود دارد مثلاً بیسوادی، فقر و … باعث گردیده تا مردم به عوامل آلودگی محیط زیست کمتر توجه داشته باشند گفته می‌توانیم، آلودگی محیط زیست بعنوان قاتل خاموش عمل کرده و انسان را به صورت تدریجی از بین می‌برد.
5. استفاده از مواد سوختی بی ‌کیفیت و خام در منازل، حمام‌ها، داش‌ها، نانوایی‌ها و هوتل‌ها.
6. نبود برنامه کاملاً سنجیده ومنظم برای حفاظت محیط زیست از طریق پروگرام های درسی مکاتب، جراید، اخبار، روزنامه ها، تلویزیون، رادیو وسایر رسانه های گروهی.
پیامدهای آلود‌گی محیط زیست
از نظر داکتران و آگاهان، آلودگی محیط زیست، به طریقه‎های گوناگون پیامدهای دراز مدت و کوتاه مدتی را بر سلامتی انسان‎ها به خصوص زنان و کودکان در پی دارد. برخی افراد جامعه از جمله کودکان، سال‌مندان و زنان، بیشتر از دیگران از آلود‌گی‌های محیط زیستی، آسیب‌پذیر می‎شوند. به این خاطر که کودکان بیشتر از بزرگ‌سالان تند و سریع تنفس می‎کنند و آن هم از طریق دهان. از جانب دیگر کودکان بیشتر از دیگران در معرض آلودگی‌ها قرار دارند و بیشتر اوقات ‌شان را به ساعت‌ تیری و بازی سپری می‎کنند، از آلودگی‌ها متضرر می‌شوند. هم‎چنان زنان نیز بیشتر با کارهای تمیزی و پاکی خانه و حویلی سر و کار دارند و در مواقع حساس بارداری و زایمان، بیشتر از دیگران، از آلود‌گی‌ها متأثر می‎شوند. از نظر داکتران و متخصصان، موادی که از طریق هوا آلودگی وارد بدن انسان می‎شود، انساج مختلف بدن را نابود می‎کند و انسان را به امراض گوناگون مواجه می‎سازد. خانواده‌ها باید بیشتر مواظب فرزندان خود باشند که در هوای آلوده شهر گشت و گذار نکنند و هم‎چنان خود بانوان نیز همواره در هنگام کارهای خانه از ماسک استفاده کنند. آلودگی محیطی بالای قلب و عروق شعریه تأثیرات منفی بزرگی را به جا می‎گذارد و فشار خون را غیر منظم می‎کند.
استرس، سردرد، خستگی، زخم معده، سرگیجی، انقباضات نامنظم عضلاتی، اختلال در سیستم هضمی، افزایش سرعت نفس‌ کشیدن، دل‌ دردی و … همه از پیامد های آلودگی
محیطی می‎باشد. در مجموع تخریب محیط زیست و آلوده ساختن شهر، امراض گونه گونی را در بین شهروندان به وجود آورده و مشکلات جسمی و روانی گسترده را در پی دارد. حفظ محیط زیست، جزء تفکیک ‌ناپذیر توسعه‌ی پایدار و ضامن صحتمندی و سلامتی شهروندان به شمار می‎رود.
راهکارها
زمین امانت خدا و میراث ملی است؛ همه شهروندان و باشندگان کشور باید از امانت خدا و میراث ملی حفاظت و حراست نمایند. توجه به خدمات شهری، حفاظت از سرک‎ها و کوچه ها، تنظیم و مدیریت زباله ها، ترویج فرهنگ حفظ محیط زیست، حفظ و نگهداشت پارکها، گلدان ها و درخت های داخل شهر، جلوگیری از گشت و گذار مواشی و حیوانات در شهر کابل، سهم گیری رسانه ها در آگاهی دهی به باشندگان شهر کابل، مدیریت جدی آب، مدیریت فاضلاب، مدیریت زباله، حفاظت و آمادگی در مقابل حوادث طبیعی و سیلاب‎ها، پرورش جنگلات، حفاظت از گلدان‎های شهر، تقویت فرهنگ شهرنشینی، حفظ جنگلات، حفظ فرش نباتی، گسترش فضای سبز در تمامی نقاط شهر کابل، راه اندازی تبلیغات محیط زیستی، مبارزه با آفت های طبیعی مانند سیلاب و …، ایجاد باغ‎ها و نهال‎های مثمر و غیر مثمر، ارائه زیر بناهای شهری، چند محوری شدن شهر کابل و کاهش حجم ترافیک، از مهم‎ترین راهکارها برای بهبود محیط زیست در شهر کابل به شمار می‎رود.
نتیجه:
نظافت شهر کابل و آلودگی محیطی، به یکی از مشکلات جدی شهر نشینی بدل شده است. با گرم شدن هوا و افزایش تردد مردم در بازارها و جاده ها، خطر ها و ضررهای انبار زباله ها چندین برابر شده و به شدت حیات مردم را با خطرهای جدی مواجه ساخته است. باشنده گان کابل باید به شهر خود بهاء داده و برای حفظ محیط زیست خود تلاش کنند. دولت و مسئولان نیز باید راه کار های مؤثری را برای انتقال زباله ها و مدیریت زباله ها ومدیریت فاضلاب و آب های اضافی شهر پیداکنند. مبلغان، رسانه ها، معلمان، استادان و فرهنگیان باید ارزش ها و فرهنگ شهرنشینی را ترویج دهند.
منابع:
1. احمدیار، وحدت، ۱۳۹۱- افغانستان و محیط زیست، کابل.
2. حسینی، محمد مهدی، 1390، مبانی بین المللی محیط زیست.
3. نوری و لسانی، استندرت های مدیریت محیط زیست؛ موسسه فرهنگی انتشارات عادیات، 1376