حقوق مالکیت فکری در قوانین و اسناد بین المللی

چکیده: قواعد ونهاد های حقوقی همگی برخاسته از ضرورت های اجتماعی اند که روی همین ملحوظ با پیمودن اندک زمان به خود در نظام حقوقی تثبیت جایگاه مینماید که در این مرحله افراد ونهاد های حقوقی سعی مینمایند تا جایگاه مناسبی در نظم حقوقی موجود بیابند، پیدایش نهاد مالکیت فکری نیز همانند سایر نهاد های حقوقی ناشی از نیاز های جامعه انسانی بوده است، در ادامه بحث در رابطه به مفهوم مالکیت فکری از نظر دیدگاه دانشمندان، چیستی مالکیت فکری در حوزه علم حقوق، همچنان جایگاه و چگونگی مالکیت فکری در قوانین ملی وبین المللی خواهیم پرداخت.

کلیدواژه: مالکیت فکری، وایپو، کپی رایت، تریپس.

مقدمه: مالکیت فکری در شکل فراگیر خود با اختراع دستگاه چاپ وبه دنبال آن رشد صنعت نشر،  در زمینه ی آثار مکتوب خودنمایی کرد وسپس با رشد وتوسعه ی صنعتی، در حوزه ی صنعت دامن گسترد. در گسترش جغرافیایی مالکیت فکری سه دوره قابل تشخیص است، دوره نخست دوره ملی که در این دوره مالکیت فکری بحث ملی است وفاقد حمایت بین المللی است. در دوره ی دوم با انعقاد معاهده ی پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی در سال 1883 میلادی ومعاهده ی برن برای حمایت از آثار ادبی وهنری در سال 1886 میلادی کشور های اروپایی به سمت حمایت از آثار خارجی حرکت کردند وبالاخره در دوره ی سوم تلاش ایالات متحده ی امریکا وبر قراری ارتباط میان تجارت حقوقی مالکیت فکری ( موافقتنامه ی تریپس) در سال 1994 گردید وبدین ترتیب حمایت از آثار فکری جنبه ی جهان شمول یافت.

مالکیت فکری: مالکیت فکری اصطلاح ترکیبی از دو کلمه مالکیت وفکری یا معنوی می باشد، مالکیت  عبارت از حق استعمال وبهره برداری انتقال یک چیز به هر صورت. «مالکیت فکری در معنای وسیع آن عبارت است از حقوق قانونی ناشی از فعالیت های فکری در حوزه های صنعتی، علمی، ادبی وهنری» حق مالکیت عبارت از اختیار قانونی شخص معین بر اشیاء یا اموال یا اشخاص دیگر. مالکیت عبارت از حقی است که مقتضی آن شی تحت اداره وتسلط شخص قرار می گیرد وتنها مالک میتواند در حدود احکام قانون در آن تصرف مالکانه نماید.

از نظر عبدالمجید شمس « مالکیت معنوی عبارت است از حقوق انحصاری ، اختصاصی وموقتی که به وسیله دولت، برای آفرینشهای فکری ومعنوی به آفریننده ، مبتکر ومخترع اعطا می گردد. از نظر انصاری معین مالکیت فکری در کاربرد حقوقی آن شامل حق اختراع، دانش فنی، علایم تجاری که در این معنی معادل حقوق مالکیت صنعتی است ونیز شامل حق تالیف وتصنیف وحق هنرمندان می گردد.

پیشینه ی جرم علیه حقوق مالکیت فکری: مالکیت فکری احتمالاً در دوره های مختلف تاریخ زند گی انسان به گونه های متفاوت از امروز وجود داشته، اما با پدید آمدن وافزایش بحث عدم مصئونیت مالکیت فکری، نیاز حمایت از مالکان فکری بمیان آمد که در ابتدا این نیاز ها از طریق قوانین ملی در قالب قانون حق اختراع ، کپی رایت وعلایم تجاری برآورده شد، برای بار اول کنوانسیون پاریس در باره حمایت حقوق مالکیت صنعتی که در سال 1882 در سطح بین المللی منعقد گردید.

بعدا در سال 1886 کنوانسیون برن برای حمایت از آثار ادبی وهنری به ظهور رسید که  هر دو کنوانسیون فوق الذکر در سال 1893 به هم ملحق شدند ودفتر متحد بین المللی برای حمایت از مالکیت معنوی (بیرپی )  را تشکیل دادند وبه سازمان جهانی مالکیت معنوی ووایپوتبدیل شد ووایپو در سال 1996 یک موافقتنامه همکاری با سازمان تجارت جهانی منعقد ساخت.

جایگاه مالکیت فکری در اسناد بین المللی: مالکیت فکری در موافقتنامه وکنوانسیونهای بین المللی مانند: تریپس که یکی از تلاش های بلندپروازانه دور اورگوئه جهت رعایت حداقل حقوق مالکیت فردی در سطح جهان است که در رابطه به حفاظت از اطلاعات افشاء نشده بحث شده است وپس از حمایت از اطلاعات محرمانه تجاری و لزوم بر حفاظت از آنها در مواد متعدد، در ماده 45 موافقت نامه مذکور به موضوع جبران خسارت و مسئولیت مدنی ناشی از نقض یک حق مالکیت فکری بحث نموده است.

موافقتنامه بِرن و مسئولیت مدنی ناشی از کپی رایت که در 9 سپتامبر 1886 در خصوص حمایت از آثار ادبى و هنرى به وسیله اتحادیّه برن به امضا رسید که اکنون توسط wipo  اجرا مى گردد. این موافقت نامه در سال 1908 در برلین, 1928 در روم, 1948 در بروکسل, 1952(کنوانسیون جهانى کپى رایت) و 1967 در استکهلم مورد تجدید نظر قرار گرفت.

نتیجه گیری: مالکیت فکری در نظام حقوقی ، به حقوقی اطلاق می شــود که صاحب آن اجازه وحق پیدا میکند که ازمنافع آن به شکل خاص ازفعالیت فکری خود به صورت انحصاری استفاده نماید. قوانین در مقام دفاع ازاین نوع حقوق در محکمه وسایر نهاد های حقوقی بتوان بدان استدلال کرد قرار دارد، ودر مــوارد مختلف به حمایت از حقوق مالکیــت فکری پرداخته و برای ناقضین آن جرم انگاری نموده اســت. مالکیت در اسناد بین المللی نیز تثبیت جایگاه نموده ومورد حمایت قرار گرفته است که پیرامون آن با ذکر اسناد وکنوانسیون ها بحث صورت گرفت.

محبوب الله «رحمانی»