نقد در دوراهی سازندگی و مخالفت

حبیبی صالحی

متأسفانه که امروزه منفی‌نگری، نقد، مخالفت و دشمنی ها در بعضی موارد به عادت برخی‌ها مبدل گردیده که یکی از بهترین راه‌های رساندن این پدیده‌ها، رسانه‌ها و فضای مجازی است. رسانه‌ها و فضای مجازی برای برخی کسانی که پای و دست و آواز شان به جایی نمی‌رسد، بهترین نعمت در این عصر فضا و تکنالوژی است.

نقد در یک جامعه از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا جامعه‌ای نقدپذیر، جامعه‌ی اصلاح شده، پویا و گام‌زن در مسیر تقدم و پیشرفت است و بر عکس جامعه‌ی انتقاد ناپذیر، جامعه‌ای پس‌مانده، جامد، خشک و به دور از هرگونه پویایی و نوآوری هااست.

مخالفت و دشمنی نه تنها راهی برای اصلاح و خوبی یک جامعه است، بلکه جامعه را متشتت و پراکنده نموده شیرازه‌ی داشته‌های ملت‌ها را از بین می برد و جامعه را به زبونی و فقر و نیازمندی‌های گوناگون مبتلا می‌کند.

اما نقد تا نقد است؛ زیرا نقد انواعی دارد که مرزهای روشنی ندارند و بسیاری از اوقات زوایای اشارات مطرح شده، آن‌ها را پوشانده می‌مانند.

یکی از آنها نقد منفی است. نقد منفی، کار انسان‌های منفی‌نگر و منفی‌باف است. ناقدان منفی‌نگر در این نقدها به جز از اعلام اعتراض به چیزی، یا نشان دادن موارد اشتباه و نادرست و یا اراده بدنام‌سازی دیگران، کار دیگری ندارند. این نوع نقد، قابل پذیرش نیست و جز بی‌معنایی، دیگر هیچ سودی از اظهار آن وجود ندارد؛ زیرا این‌گونه نقدها هجوم‌آور است که طرف مقابل را حساس، توهین و تحقیر می‌کند، عقده‌ها را ببار آورده و نتایج منفی را به دنبال دارد. هرچند برخی افراد، مقداری نقد منفی را تحمل می‌کنند، ولی اکثریت افراد این گونه نقد منفی را تحمل نمی‌کنند و در پی آن عکس‌العمل بدی از خود نشان می‌دهند که تخریب‌کننده مردم و جامعه است. نقد منفی، نقد سرزنشی است که افراد را دل‌زده و ناتوان می‌کند و از همان کار ناقصی که دارند، باز می‌مانند و همه چیز را رها می‌کنند؛ به جای نقد منفی، بهتر است که آدمی سکوت کند و به مورد ناقص قابل نقد اصلاً توجه نکند. روی‌هم‌رفته اگر در این نقد، جنبه‌ی نابودی فرد یا جامعه‌ای نقد‌شده در نظر گرفته شود، به آن نقد مخرب می‌گویند که نقد‌کننده در آن تلاش می‌کند تا پدیده مقابل را بی‌ارزش و بی‌اعتبار نشان دهد تا کسی اصلاً به آن توجه نکند و آهسته آهسته به نابودی برود. نقد منفی‌نگر و مخرب در واقع از جنس اذیت و آزار و تهدید است که در قاموس اسلام و فرهنگ اخلاق اسلامی جای ندارد و یک نوع حمله شخصی یا اجتماعی است که بیشتر اوقات با اتهام و دروغ همراه می‌باشد. این کار از نظر اخلاق‌اسلامی از گناهان کبیره است و جز تأثیر منفی و تبعات کینه و بغض و افزایش دشمنی دیگر پیامدی در زندگی افراد و جامعه ندارد. این گونه نقدها در واقع اظهار مخالفت و دشمنی است که آن را از هیچ کسی بر نمی‌تابد و اکثر دشمنان در مسیر دشمنی شان از این نوع نقد استفاده می‌کنند، این نقد وقتی خطرساز می‌شود که از آن در زمینه‌های سیاسی و نظامی برای بر اندازی نظام شخصی، اجتماعی یا سیاسی و نظامی یک جامعه استفاده شود.

نوع دوم؛ نقد سازنده است. در این نوع نقد، ناقدان می‌خواهند ضمن نشاندهی نواقص، تقصیرات و کوتاهی‌ها، جایگزین و راهکارهای بهتری را  برای امور و پدیده‌ها ارائه کنند. هدف ناقد از نقدش، تنها اشتباه‌گیری و نشان‌دادن نقص و کوتاهی نیست، بلکه هدف او بهتری کار و ساختن یک کار به‌دور از تقصیر و دیگر دغدغه هاست. ناقد با این گونه نقد خود در واقع می‌خواهد احترام بیشتر به آن کار یا پدیده بگذارد و کار را به شکل درست‌تر و بهتر درآورد. نقدهای سازنده در واقع پیشنهاداتی هستند که برای بهبودی امور و کارها ارائه می‌شوند و می‌خواهند که یک مشکل شخص یا جامعه چطور مشخص شود و به روش بهتر حل و تکمیل گردد، فقط گوش شنوا می‌خواهد که آن نقد را اعمال نماید و کار را از پیش‌تر درست‌تر انجام دهد.

چه بهتر خواهد بود که نخست ناقدان‌ما نوعیت نقد را بفهمند و در باره‌ی امور نقد سازنده ارائه نمایند؛ پس از آن دولت، جامعه و مردم، نقدهای سازنده را تانقدهای مخرب و مخالفت‌زا، تفکیک کنند و به تبع آن دروازه نقد را در جامعه باز گذارند و از نقدهای سازنده هماره بهره بجویند؛ زیرا برای جهت دادن گفتارها و رفتارها، تکمیل نواقص امور و کارها، پلان‌ها و برنامه‌ها، یگانه چیزی که می‌تواند کارگر و نتیجه‌بخش باشد، نقد سالم و سازنده است و به این طریق می‌توانیم حکومت، دولت، جامعه و مردم ما را از نواقص و کوتاهی‌های شان نجات دهیم و ایشان را به سوی صلاح و خوبی و پویایی راهنمایی کنیم و سرانجام با نقدهای سالم و سازنده هم خود و هم جامعه را اصلاح کنیم و از آن طریق به یک جامعه باامن و مرفه و به دور از همه دغدغه ها برسیم.