مصونیت ازتعرض به حریم خصوصی

پوهنیار بزرگ”نجرابی

مقدمه: حریم خصوصی را میتوان قلمروی از زندگی هر فرد دانست که انتظار دارد دیگران بدون رضایتش به آن قلمرو وارد نشوند یا به اطلاعات آن قلمرو دسترسی نداشته باشند. منازل واماکن خصوصی، جسم افراد، اطلاعات شخصی وارتباطات خصوصی ازمهم ترین عرصه های حریم خصوصی هستند. ورود بدون اجازه به منازل و اماکن خصوصی، ایست وباز رسیها و تفتیشهای بدنی، رهگیری انواع مکالمات و ارتباطات، دسترسی به اطلاعات شخصی، افشای مسائل خصوصی در رسانه ها و جا معه، فضولی دراموردیگران و پائیدن افراد ازمهم ترین مصادیق ورود به حریم خصوصی محسوب می شوند. با آنکه مطالعه تاریخی نشان می دهد مسئله حریم خصوصی کم و بیش درهمه جوامع مطرح بوده است، اما دغدغه حمایت ازحریم خصوصی از دغدغه های جدی جوامع امروز و آینده تحولات مختلف سده اخیراست که درهمه جوامع با کمی دیر وزود به و قوع پیوسته یا درحال و قوع است. یکی ازاین تحولات، شناسائی «هویت فردی» وحقوق وآزاد ی های ملازم با آن است. درگذشته، فرد انسانی درپس نظامات سیاسی، اجتماعی، شبه دینی وفلسفی قرارداشت اما درجوامع امروز، انسان موضوع  خود مختار ودارای هویت وهستی مستقل ازنظامات کلی شناخته می شود که دارای حقوق وآزدیها ذاتی است. این هویت مستقل می تواند درخصوص کم وکیف روابطش با جامعه ودولت تصمیم گیری کند وحوزه ایرا تعریف کند که مصون ازتعرض جامعه ودولت باشد. علاوه برتحولات نظری، نقش تحولات علمی وفنی نیز دراهمیت یافتن حریم خصوصی بسیارچشمگیر بوده است. تحولات علمی وفنی سبب شده است به دست آوردن، ضبط ونگهداری حجم انبوهی ازاطلاعات خصوصی افراد به آسانی وبا روشهای مختلف پنهانی وآشکار ممکن شود. به طوری که اکنون بسیاری از دستگاه های دولتی ومتصدیان مشاغل خصوصی مانند شرکتها، بانکها وفروشگاه های به دلایل متعدد وبا استفاده ازوسایلی نظیر تلویزیونهای مداربسته و دوربینهای ویدیویی، براعمال ورفتار وگفتار کارکنان وارباب رجوع و مصرف کنندگان، نظارتهای سمعی و بصری دارند. این نگرانی و جود دارد که آنها ازاطلاعاتی که خواسته یا ناخواسته جمع آوری می کنند سوء استفاده کنند وبه ویژه آن اطلاعات را به ضررافرادی که اطلاعات به آنها مربوط می شود به کار برند. با توجه به تهدید های فزاینده ای که ازجانب افراد عادی جامعه، بخش خصوصی ودولت علیه حریم خصوصی وجود دارد ضرورت حمایت ازحریم خصوصی بیش ازپیش احساس می شود. هدف از این حمایت عمدتا عبارت است ازدفاع از آزادی واستقلال فردی وآبرووحیثیت افراد میباشد.

الف: مفهوم حریم خصوصی درحقوق اسلام: حریم واژه عربی است و در فرهنگ فارسی به معنی پیرامون و گرداگرد خانه و مکانی که حمایت و دفاع از آن واجب باشد، آمده است.  اما اصطلاح «حریم خصوصی» در فرهنگ ها، نوع نظام های سیاسی، بینش های مذهبی و سطح اقتصادی مردم و ملت های مختلف، در زمان ها و مکانهای متفاوت، ممکن است تعاریف و مفاهیم متعددی بگیرد. بنابر آن حریم خصوصی درزبان محاوره ونیزمباحث فسلفی،سیاسی وحقوقی مکرراستعمال میشود. برخلاف سابقه کوتاه غرب درحمایت ازحریم خصوصی، تحقیقات نشان می دهد که حمایت ازحریم خصوصی درحقوق اسلامی ازقدامت بسیار برخورداراست . مقوله های مختلف این حق با مبانی متعدد ومحکمی مورد حمایت قرارگرفته است. حریم خصوصی پیش ازآنکه درغرب وکنوانسیونها واسناد بین المللی حقوق بشرپیشبینی شود با تاکید بسیاردرمنابع اسلامی مورد توجه بوده، درآیات متعددی ازقرآن مجید برلزوم رعایت حریم خصوصی اشخاص تاکید شده است. خداوند (ج) درقرآن مجید فرموده است: (لاتدخلوا بیوتا»غیربیوتکم حتی تستأ نسوا وتسلموا علی أهلها). سنت پیامیراکرم (ص)وسیره مسلمانان نیزسرشارازتوصیه ها درپرهیزازنقض مصادیق مختلف حریم  خصوصی است. یکی از دلایل این وضع تاسف انگیزنا آگاهی ازاحکام اسلام درباره حریم خصوصی است. ازاین رو، گفتارحاضردرصدد است تصویری ازاحکام اسلام درباره  حق حریم خصوصی ارایه دهد . نتیجه این مطالعه نشان می دهد برای حمایت ازحریم خصوصی ومقوله های مختلف آن درنظام حقوقی  اسلام   مبانی محکمی وجود دارد که در روز گار حاضربرای حمایت ازآن کفایت می کند. ازاینرو وصف حقوق بشری حریم خصوصی ارزش افزوده ای برای نظام حقوقی واخلاقی اسلام ندارد. به نظرنویسنده ،تاکید اسلام      برحرمت زندگی خصوصی بسیارفراتروپیش ترازآن حدی است که امروزه با استناد به حق بشری یا حق اساسی بودن حق حریم خصوصی تعقیب می شود. همان طورکه گفته شد احترام به حریم وامورخصوصی دیگران ازتوصیه های اکیداسلام است. درمنابع اسلامی نظیرقران ،سنت واجماع ،احکام متعددی درباره  مقوله های مختلف حریم خصوصی وجود دارد .البته، نشده است  وموضع اسلام درمواجهه با مقوله حریم خصوصی، موضع به اصطلاح (تحویل گرانه) است. یعنی حریم خصوصی، درقالب احاله به حقوق وآزادیهای دیگرنظیرحق مالکیت، منع تجسس، اصل برائت، منع سوءظن واشاعه فحشا، وسب وهجو، قذف، نمیمه، غیبت وخیانت درامانت حمایت شده است. مباحث واصطلاحاتی را که درآیات وروایات اسلامی درباره حریم خصوصی وبیان علل وحکمتهای ازآن به کاررفته اند میتوان تحت عناوین: ممنوعیت تجسس وتحسس وتفتیش ممنوعیت ورود به منازل بدون استیذان، ممنوعیت استراق سمع، ممنوعیت سوظن، ممنوعیت نمیمه وغیبت، ممنوعیت سب وهجووقذف، ممنوعیت اشاعه فحشا وهتک ستر، ممنوعیت خیانت درامانت، دسته بندی کرد.

ب): نیازفطری انسان به حریم خصوصی: برخی اندیشمندان معتقدند که برخورداری ازحریم خصوصی نیاز فطری است که ضرورت آن، بدون استدلال عقلی وازطریقی شهود قابل درک است. تحقیقاتی که برخی انسان شناسان انجام داده اند کاملاً مؤید این امراست وحتی جانورشناسان نیزاثبات کرده اند که برخی حیوانات نیزبه طورغریزی برای حریم خصوصی اهمیت قایل هستند.

نتیجه گیری: اسلام نه تنها حاکمان بلکه مردمان را نیز از ورود به زندگی شخصی دیگران، کنجکاوی، پاییدن وفضولی کردن دراموردیگران منع کرده است. وازنظردین مبین اسلام مردود است. حریم منزل، مکالمات، ارتباطات، عقاید وافکار درآیات واحادیث متعددی به تصریح حمایت شده است. به اعتماد برظواهر وحسن ظن سفارش شده،ازسوء وتجسس درامورپنهانی دیگران منع شده است. ازلحن وشیوه بیان متون مختلف درحمایت ازحریم خصوصی، چنین استنباط می شود که برخی امورومکانها ذاتا» درقلمروحریم خصوصی قراردارند وبرخی امور، بنا به خواست افراد ممکن است جزء حریم آنان ولازم الاحترام ازجانب اشخاص ثالث قرارگیرد. برای مثال، منزل وامورسیه یا اموری که اطلاع از آنها وآگاه ساختن دیگران ازآنها اشاعه فحشا ومنکر محسوب می شود. ذاتاً درقلمرو حریم خصوصی است، اما مسایلی که افراد به دلایل شخصی آنها را ازدیگران کتمان می کنند یا درصدد انکار وتکذیب آنها هستند. جاسوسی درزمان جنگ یا جمع آوری ادله ای که برای جلوگیری ازپایمال شدن حقوق دیگران ضرورت دارند مقررشده اند. همچنین با توجه به اصول تفسیر،استثناهای حریم خصوصی تنها به قدرمتیقن وقدرضرورت خود محدود شده، تفسیر موسع آنها ممنوع است. درمجموع، به نظرمی رسد که حریم خصوصی درنظام احکام اجتماعی اسلام، قلرو وسیعی اززندگی انسانها را شامل می شود. دراین قلمرو، آزادی انسانها درتعین سرنوشت خود به رسمیت شناخته شده، حکومت وسایرافراد جامعه ازمداخله دراین حریم منع شده اند. البته، این سخن به معنای بی توجهی احکام اسلامی به اعمال وافعال انسانها درخلوت خود نیست. دراحکام فردی اسلام ونیزنظام اخلاقی اسلام، درباره نحوه رابطه انسانها با خویشتن وبا خداوند احکام بسیاری آمده است .

منابع وماخذ

1. 1. بشیریه، حسین (1374)، دولت عقل ، ده گفتار درفلسفه وجامعه شناسی سیاسی ،موسسه نشرعلوم نوین.
2. 2. مسعودی، نجمان- حقوق و آزادی های اشخاص در قانون اساسی افغانستان در پرتو بین المللی. چاپ دوم- سال1394.
3. 3. قانون اجراات جزایی مصوب سال (1392) هجری شمسی .
4. 4. کود جزای افغانستان مصوب سال (1396) هجری شمسی.