نگاهی به تاریخ کابل زیبا

قسمت دوم

پوهنمل انورالحق نورزی

بنای مهم تاریخی در بالاحصار: اقامت گاه شاهی که امیر دوست محمد خان آنرا درسال 1835 م آباد کرد و درسال 1845 م سفیر انگلیس در آن اقامت داشت کاشی کاری و نقاشی های مرغوب داشت خرابی مسجد شاهی که در عصر عالمگیر ساخته شده بود.

حرمسرای شاهی که درسال 1840 م شاه شجاع در آنجا اقامت داشت این بناهای مجلل، زیبا و  با عظمت در خانه جنگی های آخیر بکلی خراب و منهدم شدند این بنا در داخل بالاحصار به فاصله صدگز یکی از دیگر فاصله داشتند.

باغ بابر: این باغ در دامنه غربی کوه شیر دروازه موقعیت دارد و از بقایای آثار بابر شاه مغل می باشد که بعد از فتح کابل درسال 1514 م شهر را پایتخت قرار داد و سپس این باغ را که بر تمام حوزه شاداب چهاردهی حاکم است بنا نهاد این باغ تفریح¬گاه مرغوب برای فامیل شاهی دودمان مغل بود بعداً بابر شاه هند را تسخیر کرد و کابل را ترک نمود گفت اما هوای گوارا و میوه های کابل را فراموش نمیکرد وقتیکه بابر فوت کرد بنابر وصیت آن او را در همین باغ دفن کردند، نواده اش نورالدین محمد جهانگیر درسال 1607 مــ بر فراز مقبره اش بنایی زیبا را اعمار کرد.

شیر پور: بخاطر آنکه سپاه و عسکر دولت درین شهر باعث اذیت و مزاحمت همشهریان کابل نگردد امیر شیرعلی خان تصمیم گرفت شهر محکم نظامی بنام شیرپور در اطراف تپه بی بی مهرو اعمار نماید بناءً درسال 1870 مــ  نقشه شهر شیرپور را توسط مهندسین تهیه و در معرض تطبیق گذاشت این شهر در ساحه دو هزار جریب زمین در دورادور تپه بی بی مهرو طرح ریزی گردید، دیوارهای آن به بلندی 20 فوت و عرض دیوارها متصد به گردش توپ بود درین شهر یک قشله نظامی با گنجایش قابل ملاحظه در نظر گرفته شده بود.

شهر ارأ: برج شهر ارأ و باغ شهر ارأ مشرف بر تپه برکی که فعلاً به نام تپه شهر ارأ یاد میشود واقع است این تپه قبلاً به نام تپه ماران شهرت داشت. وقتیکه عبدالرحمن خان به کابل آمد بالای آن تپه با انگلیس ها معاهده منحوس دیورند را امضا کرد. درسال 1893 مـ که بر اساس آن انگلیس ها از افغانستان خارج شدند. بعداً عبدالرحمن خان بالای این تپه عمارتی بنا کرد و در کنار آن برجی بنام برج شهر ارأ تهداب گذاری شد. و در زمان حکومت محمد ظاهرشاه قسمتی از این باغ به باغ زنانه مبدل گردید. همچنان باغ بالا که در سال 1884 مـ در زمان عبدالرحمن خان بنام باغ بالا موسوم گردید و راه زیر زمینی به سفارت انگلستان نیز کشیده شده بود که در مواقع ضرورت بین سفارت انگلستان و قصر باغ بالا رفت و آمد را امکان پذیر میساخت، در قسمت جنوب باغ بالا مزاری به نام پیر بلند وجود داشت و در نزدیکی آن قلعه قدیمی وجود داشت که به نام کافر قلعه یاد می شد، قصر چهلستون در زمان شاه زمان آباد گردید امکان دارد که این ساحه و این میناره در زمان کابل شاهان مرکز بودایزم بوده باشد.

قصردارلامان : از طرف امیر امان الله خان از سالهای 1922 م به بعد اعمار گردید سرمهندس آن مستر هارتن نام داشت که در اعمار دارلامان پل گذرگاه بنام وی پل هارتن نام گذاری شد.

قصر تپه تاج بیگ: این قصر زیبا در غرب دارلامان در نشیبی شمال غربی کوه قوروغ آباد شد طور دو طبقی همزمان با قصر دارلامان یکجا تهداب گذاری و اعمار گردیده است، در زمان شاه امان الله بوده است.

نقش مذهبی: بعد از ورود صحابه کرام و پخش دین مبین اسلام در کابل مراکز تبرک اسلامی مذهبی و مساجد متعددی اعمار گردید زیارت های شاه دو شمشیره علیه الرحمه، جابر انصار، تمیم انصار، عاشقان و عارفان و شهدای صالحین در مرکزیت دادن کابل هم رول برجسته داشت، اما قبل از اسلام از دیدگاه مذهب بودیزم در کابل معابد زیاد بودیزم موجود بود در بالاحصار کابل بالای تپه زمرد معبد خورد بودائی وجود داشت در شیوه کی بگرامی دامان شاخ برنتی بالای تپه مرجان تپه سلام، کوتل خیرخانه یک تعداد معابد زیارتگاه های بودائی وجود داشت. مولف حدودالعالم اینطور می گویند (کابل شهر کیست و او را حصاریست محکم و معروف به استواری و اندروی مسلمانان و هندوان  اند و اندروی بتخانه ها است و راه قنوچ  را ملک تمام نگردد تا زیارت این بت خانه ها را نکنند لوای ملک اش انجامیدند)و این موضوع باعث آمد و شد میلیون ها ظاهر هندی می گردید و نقش مذهبی کابل را برجسته و آشکار می سازد.

کابل قدیمی : گذر دیوان بیگی نزدیک محله شتر خانه بود.

2.گذر سردار جان خان در وسط شهر کهنه قدری از بالاحصار دورتر واقع شده بود.

3.گذر قاضی عبارت از شور بازار موجوده است که بنام قاضی فیض الله قاضی القضات زمان تیمورشاه نامگذاری شده است.

4.گذر مراد خانی بنام سردار مراد خان از متنفذین زمان احمدشاه بابا درانی و تیمورشاه این گذر یاد شده است که همین اکنون هم وجود دارد.

5.گذر اچکزائی ها این گذر بنام قبیله اچکزائی ها و سردار آن قبیله نامگذاری شد و اکنون هم به همین نام یاد می شود، علاوه بر این گذرها و محله ها از جاهای دیگر شهر کهنه نیز میتوان نام گرفت از قبیل بارانه، گذر علی رضا خان ، تنور سازی، سر آسیاب، موچی پرک، خوابگاه، بالاهوی، چنداول قصاب کوچه، شترخانه، بالاکوه، کوچه مرده شوی ها، شانه سازی ، قلعه هزاره ها، خیابان، کوچه سکه بچه ها، کوچه خرابات، قول آبچکان، کهنه فروشی، کوچه چقرک، کله خورها، قرتایی چنداول، درخت شنگ، خافی ها، سقاره خانه، پایان چوک، جنده غازیخان، سه دوکان، اندارابی، جوان شیرها، سید جعفر، کوتوالی، کوچه علی مردان، جاده سردار جان خان ، سرگندنا.

چارچته کابل: بازار سرپوشیده باسقف چوبی بود به طول ( 600 فت ) و عرض ( 30 فت ) متصل به دروازه مسجد پل خشتی بین کتابفروشی آبده میوند و پل خشتی که علی مردان خان در قرن هفده میلادی آباد کرده بود و در اطراف آن چهارده سرای تجارتی وجود داشت چارچته درسال 1842 م مورد دست برد جنرال پالک انگلیس قرار گرفت اما زود ترمیم شد و درسال 1328 هــ شــ به منظور عصری ساختن شهر کابل کاملاً تخریب شد و این بنای تاریخی از بین رفت.

معارف در کابل: معارف که اساس نهضت های و انکشافی، اجتماعی، اقتصادی، و سیاسی یک جامعه به حساب می آید. اولین بار در کابل امیر شیر علی خان به این کار همت گماشت درسال 1259 هــ شــ و با پایه گذاری مکتب حربی مدرسه علوم دینی و یک  مکتب ملکی زیر بنای معارف را اساس گذاشت بعداً امیر حبیب الله خان  درسال 1282 هـــ شــ این نهضت را سرعت بخشید و مکتب حبیبه را افتتاح کرد و مکتب فنون حربیه را انکشاف بخشیده است. در زمان امان الله 22 مکتب در کابل موجود بود در زمان محمد نادر شاه تحصیلات به سطح ابتداییه و پوهنتون یعنی فاکولته طب اولین بار در شهر کابل در زمان ظاهرشاه ریفورم و انکشاف مزید. در ساحه عرفانی مبذول گردید و در سال 1314 م تعلیمات دوره ابتداییه اجباری شد که درسال 1329 مکتب نسوان افتتاح شد مجادله علیه بیسوادی به عمل آمد و تحصیلات عالی در سطح پوهنتون ها و پوهنځی انکشاف کرد رشد به اعداد و تعلیمات عالی شروع شد.

انکشاف صنایع و تخنیک در کابل : بخاظر تولیدات صناعتی و معرفی تکنالوژی معاصر دولت کوشید که سرمایه گذاری های داخلی در کابل صورت گرید. قسماً دولت قسماً تجارتی ملیدرین مورد همت ګماش، اولین دستگاه صنعتی و تخنیکی ماشین خانه کابل بود که در زمان امیر شیر علی خان سامان آلات حربی در آن به مقیاس محدود تولید می گردید اما در زمان امیر عبدالرحمن خان فعالیت ها و تولیدات آن افزایش یافت البسه پشمی تولید شده غرض ملبوسات عسکری ، امان الله خان میخواست ریفورم صناعتی را هم در میان گذارد اما موفق نشد. لیکن در اوایل حکومت محمد ظاهرشاه با اعمار فابریکه جنګلک مجتمع  صناعتی در  نشیبی دامان غرب شیر دروازه در واصل آباد با یک تعداد فاربیکه های صناعتی شروع به کار کرد که سامان آلات تخنیکی موتر بایسکل صنایع چوبی طباعت در آن روی دست گرفته شده بود، فابریکه های بوت دوزی، صابون سازی و درسال 1329 هــ شــ  فابریکه حجاری و بیتون در خواجه ملا بکار آغاز کرد همچنان فابریکات بوت و چرمگری نساجی عمومی در 1330 م بکار آغاز کرد همچنان فابریکه تولید برق کابل در سروبی ، ورکشاب یا شرکت سرویس کابل   مطبعه ملی کابل، چینی سازی شاکر.  جمعاً در پارک صناعتی  در پلچرخی درسال 1346 تعداد فابریکات به 120 دستگاه ارتقا کرد از جمله سیلوی مرکز درسال 1333 در غرب کوه علی آباد تهداب گذاری شد بعد از سه سال تکیمل شد، فابریکات بوت اهوا در سال 1340 به اساس سرمایه گذاری داخلی و خارجی بمیان آمد درسال 1342 به فعالیت آغاز کرد. فابریکه نساجی بگرامی با امور ساختمانی نساجی بگرامی در سال 1346 و درسال 1348 هـــ  شــ خاتمه یافت و به کمک دولت چین تهداب گذاری گردیدږ

پارک صناعتی کابل: در سال 1347 واقع پلچرخی تهداب گذاری شد و متجاوز از یکصد دستگاه جداگانه به تولیدات مختلف و با نامهای مختلف به فعالیت آغاز کرد. فابریکه بوت پلاستیکی  وطن به سرمایه سی میلیون افغانی شروع بکار کرد و روزانه 12 هزار جوره بوت تولیدات داشت همچنان فابرکه تولید ادویه هوخست از لحاظ صحت و عرضه ادویه به ادویه فروشی ها بیشتر جلب توجه می کرد.

طبع و نشر: رادیو در سال 1302 هــ شــ به فعالیت آغاز کرد تلویزیون در سال 1357 هـــ شــ و رادیو برای اولین بار در سال 1302 هــ شــ به کابل وارد شد. اولین جریده بنام شمس النهار درسال 1383 هــ شــ در زمان امیر شیر علی خان به طبع رسید. و نخستین مطبعه سنگی به کار آغاز کرد جریده سراج الاخبار در زمان حبیب الله خان و جریده امان افغان در زمان امیر امان الله خان و روزنامه های انیس، اصلاح در زمان نادرشاه طبع شد مرحله نشراتی دوره درخشان ظاهرشاه می باشد. 14 روزنامه – 5 جریده- 27 مجله – تبع و نشر می شد.

مشاهیر کابل: شیخ سعد الدین انصاری  1158 – 1198 هــ شـ ، استاد بیتاب 1270 – 1347، عبدالهادی داوی پریشان 1277 – 1366 هــ شــ ، عبدالحسین توفیق1297 ، میرزا محمد جازبی 1260 هــ شــ ، محمد ابراهیم خلیل 1277 – 1367 هــ شـــ ، خلیل الله خلیلی 1278 – 1366 ، غلام سرور دهقان 1298 – 1362، شایق جمال 1305 فوت، محمد ابراهیم صفا 1289، ضیا قاریزاده تولید 1300، میر محمد علی آزاد 1252 – 1323 ، صوفی عشقری 1271 -1358 ، میرغلام محمد غبار 1276 تولید هـــ شـــ ، قاری عبدالله 1252 – 1322 ، عبدالعلی مستغنی 1257 -1357، آمنه فدوی 1241 – 1304، احمد علی کهزاد 1287- 1362، عبدالغفور برشنا 1282 – 1352

مرحله انحطاط سر نزولی کابل :

شهر کابل از سال 1357 هــ شــ به بعد مسیر قهقرایی خود را دنبال کرد و جسته جسته تخریبات راکت آن را تهدید می کرد اما بعد ازسال 1372 الی 1375 کابل در بد ترین حالت وحشت و تخریب و تاراج قرار گرفت.

ومن الله توفیق