اگر به تاریخ فرهنگی و سیاسی جهان نگاهی بیفگنیم، بدون شک با این حقیقت روبرو خواهیم شد که بزرگ‌ترین عامل بیداری و رشد فکری و تحول اجتماعی اقوام و ملل، مطبوعات است؛ و هرعامل دیگر از لحاظ اهمیت و تاثیر دردرجه‌ای پایین‌تراز آن قرار خواهد داشت و درمیان اصناف مختلف مطبوعات آن‌چه بیشتر از همه مورد توجه مردم می‌باشد، و تقریباً هرفرد باسواد با آن سروکاردارد، نشریه‌هایی به گونهی روزنامه است که درآن‌ها مطالب گوناگون از اخبار دور و نزدیک گرفته تا موضوعات علمی، ادبی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، کودکانه، صفحه اعلانات و … گنجانیده می‌شود وهرکس به فراخور ذوق وسلیقه خویش موضوعی را که بدان دل‌چسپی دارد، می‌یابد و مطالعه می‌کند.
زمانی‌که بحث از رسانه و روز نامه‌نگاری میآید، روزنامه ملی انیس به مثابه‌ی نمونه یک رسانه پرمخاطب، آشنا و معروف، بخشی از تاریخ روزنامه‌نگاری در افغا نستان مطرح می‌گردد. زیرا این روزنامه در تا ریخ روزنامه‌نگاری افغانستان به مثابه یک رسانه مختلط با طرزدید مردم و دولت، مبین و معرف برخی رویدادها و كاركردهای دولت‌ها در 97 سال پسین است.
چاپ نخستین نسخه‌های روزنامه انیس که در ماه ثور سال 1306 به همت و حمایت زنده یاد غلام محی‌الدین انیس به آذین چاپ آراسته شده بود، محتوای آن شماره‌ها تا حدی معرف و بیانگر رویدادهایی بود که در افغانستان یا اتفاق افتاده بود و یاهم در حال رخ‌داد و اتفاق بود. اما آهسته آهسته این روزنامه راه به خانه‌ها، دوایر دولتی، مکاتب و سایر صنوف جامعه باز كرد و اعتماد مردم را به دست آورد.
آن‌چه را که غلام محی‌الدین انیس من‌حیث ایدههای نخستین در مفکوره خود پرورش داده بود، حوزه نفوذ و مخاطب یابی آن در شهر کابل و دستگاه اداره عامه دولت بود. اما مساعدت زمان، فضا و مکان برای انیس این مجال را داد تا در مدتی کمی نه تنها شهروندان کابل و دستگاه حاکمیت دولت را متوجه نحوه نشرات انیس نماید، بلكه به اكثر ولایات كشور راه پیماید و مخاطب جستجو كند .
انیس در روزگاری به نشرات شروع کرد که، جهانیان اهمیت کتاب، سواد و اطلاع‌رسانی را شناخته بودند. در شهر کابل به ویژه در دستگاه اداره عامه دولت افراد و اشخاص شاغل بودند که بر اهمیت و مبرمیت اطلاع رسانی آگاهی داشتند. همین آگاهی به سرعت کمک کرد تا روزنامه انیس مورد حمایت یک طیف گسترده اهل سواد قرار گیرد و انگیزه حمایت برای تداوم کار آن تولد گردد.
اولین نشریه انیس
غلام محی‌الدین انیس بنیان‌گذار این روزنامه وزین، بعد از ختم تحصیلات در بیرون از کشور به کشور برگشت و با تلاش فروان و یافتن چند هم‌کار، سرانجام موفق شد که در روز ۱۵ ثور سال ۱۳۰۶ خورشیدی، نخستین شماره روزنامه انیس را به صاحب امتیازی و مسئولیت خود منتشر کند.
انیس در آغاز نشرات، دوهفته‌نامه بود و در ۱۲ صفحه منتشر می‌شد. از شماره ۱۸ به بعد به صورت هفته‌نامه و در ۱۶ صفحه به نشر می‌رسید.
روزنامه انیس در سال دوم نشرات خود صاحب چاپخانه شد و در آنجا به گونه سربی چاپ می‌شد. شماره‌های نخست انیس بدون تصویر بود ولی بعد از شماره هشتم همراه با تصویر به چاپ رسید، ولی مدتی بعد چاپ تصاویر در انیس متوقف شد.
درگذشت بنیان‌گذار
نشرات انیس تا سال ۱۳۱۷ خورشیدی به مدیریت غلام محی الدین انیس در کابل ادامه داشت. تا اینکه بنیان‌گذار این روزنامه، در آن سال از دنیا رفت.
اولین کسی که بعد از غلام محی الدین انیس، مدیریت این روزنامه را در دست گرفت، سرور جویا بود. آقای سرور جویا قبلاً مدیریت روزنامه اتفاق اسلام در هرات را بر عهده داشت و مدتی هم مدیر چاپخانه دانش هرات بود.
از جمع همکاران انیس که با محی الدین انیس در روزنامه هم‌کاری داشت «عبدالرشید لطیفی» بود که از ابتدای تاسیس این روزنامه، یکی از نویسندگان پرکار آن به شمار می‌آمد. آقای لطیفی به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، عربی و روسی تسلط داشت و با تجربیاتی که داشت توانست بر شمار خوانندگان انیس بیفزاید. او توانست در زمان مدیریت خود در انیس، بار دیگر آن را از هفته نامه به روزنامه تبدیل و قطع آن را نیز بزرگ (روزنامه‌ای) کند. این شیوه تا سالیان متمادی ادامه داشت، تا اینکه در اثر بحران جنگ جهانی دوم که تاثیرات خود را در افغانستان هم گذاشت، انیس باز در ۴ صفحه کوچک و با حروف قلمی به کار خود ادامه داد. محمد هاشم میوند وال (از صدراعظم‌های افغانستان در دوره ظاهر شاه) نیز از کسانی بود که مدتی مدیریت انیس را بر عهده داشت.
اعضای خانواده انیس
از جمله کارهای اساسی که در دوره آقای میوندوال در انیس صورت گرفت، تاسیس مجله ژوندون بود که به عنوان یک مجله فرهنگی سال‌ها به طور مرتب، به زبان‌های فارسی و پشتو منتشر می‌شد.
انیس در ابتدای انتشار روزانه خود، روزنامه صبح بود و مدتی نیزعصرها به چاپ می رسید. روزنامه انیس، در یک مقطع، ویژه‌نامه هفتگی دوازده صفحه‌ای برای روزهای تعطیل« انیس جمعه» منتشر می‌کرد.
بیشتر مطالب این ویژه‌نامه، حقوقی، اجتماعی، ادبی و فلسفی بود و در کنار آن برای کودکان نیز مطالبی چاپ می‌شد.
انیس بعد از سال دوم ، آگهی نیز داشت و قیمت هر شماره روزنامه، نیم افغانی بود و از سال دوم به بعد، مشترک می پذیرفت که بهای اشتراک سالانه آن در افغانستان ۱۰ افغانی و برای اهل معارف ۶ افغانی بود.
بعدها، مجله دکمکیانو انیس « انیس کودک» نیز به نشرات انیس اضافه شد که هفته‌ی یک بار منتشر می‌شد. نظر بر مبرمیت و موثر بودن مجله انیس کودک که به هدف نهادینه ساختن بهتر فرهنگ مجله خوانی و تقویت ذهن و جسم کودک، در قالب ژانرهای مختلف مطبوعات، فعالیت نشراتی داشت، در هیچ مقطع زمانی نشرات این ویژه‌نامه متوقف نشده بود، و ضمنا در صفحات روزنامه ملی انیس نیز مطالب آن اقبال چاپ را می‌یابد.
- مرحوم محمدامین خوگیانی مدتی به صفت مدیر مسئول روزنامه انیس اجرای وظیفه نمود. درزمان تصدی خوگیانی شکل انیس ازجریده به مجلۀ هفتگی تغییر یافت و مضامین آن نیز بیشتر ذوقی بوده و مطالب سیاسی و انتقادی آن کاهش یافت .ازجملۀ معاونین وهمکاران فعال انیس دراین دوره از میرعلی اصغر شعاع باید یاد کرد که با حسن سلیقه و معلوماتیکه با ادبیات شرق و غرب داشت، انیس را بیشتر محبوب ساخته بود.
- بعداً عثمان عهده دارنگارندگی روزنامه ملی انیس شد . وی تغییراتی درروزنامه ملی انیس به وجود آورد. از آن جمله قطع آنرا بزرگترساخت و نیز درآخر هرسال نشریه جداگانه‌ای به عنوان هدیه انیس که شامل مباحث مختلف ادبی و تاریخی و اجتماعی بود؛ به ضمیمه آخرین شماره انیس برای خوانندگان این روز نامه ملی درنظر گرفت .
- محمد هاشم میوندوال بعد از آقای محمد عثمان ، عهده دار مسئولیت روزنامه ملی انیس گردید. از جمله تحولاتی که درزمان تصدی آقای میوندوال درانیس به وجود آمد؛ تأسیس مجله ژوندون بود، که به حیث یگانه مجله هفتگی مصوربا نظم و ترتیب معین منتشرمی‌شد. بعد ازآنکه میوندوال درسال 1328 خورشیدی به کفالت ریاست مستقل مطبوعات مقرر شدند، مدیریت مسوول روزنامه انیس به آقای محمدیونس حیران واگذار شد وآقای حیران تا سال 1329 خورشیدی این وظیفه را انجام داد.
- درسال 1329 خورشیدی محمد نجیم آریا به این خدمت اجتماعی موظف گردید و تاسال 1332 خورشیدی صاحب امتیاز ومدیرمسوول روزنامه ملی انیس بود.
- متعاقباً مسئولیت خطیر روزنامه انیس به محمد خالد روشان تعلق گرفت و تاسال 1336 خورشیدی دوام یافت .
- درسال 1336 خورشیدی آقای محمد قاسم واجد مدیرمسوول انیس شد و تا ماه ثور سال 1338 خورشیدی به این خدمت ادامه داد. درآن وقت وظیفه نگارندگی این روزنامه به عهده محمد ابراهیم عباسی گذاشته شد، و درهمین وقت بود که ابراهیم عباسی با طرح و طبع مرتب کلیشه تاریخی انیس که یادآورنام موسس و سال تاسیس انیس است، خاطره محی الدین انیس را احیا نمود .
- در سال 1345 آقای شفیع رهگذر متصدی روزنامه انیس شد .در این زمان در محتوای انیس رویدادهای خبری، گزارش، مصاحبه و مقالا ت متنو ع اقبا ل چاپ می یافت .
به مرور زمان مسئولیت مدیریت روزنامه ملی انیس به جلال نورانی، غلام رسول قرلق، شفیق، خادم احمد حقیقی، فیض الله محتاج، سامک هروی، سخی منیر، صادقیار، احمد شاکر ضربی و تعدادی از قلم به‌دستان نخبه محول گردید. این نشریه تاریخی اکنون نشرات خود را تحت نظر و مدیریت مسوول مولوی عبدالله حامد تاتارشاعر، نویسنده و شخصیت مبتکرو پرتلاش کشور به پیش میبرد. آقای تاتار همواره درصدد تنوع مثبت مطالب در صفحات روزنامه ملی انیس می‌باشد. زحمات و پشتکار حامد تاتار، سبب شده تا در قالب ژانرهای مختلف مطبوعاتی، مطالب خیلی مفید و ارزشمندی را تهیه نماید تا به خوانندگان روزنامه ملی انیس و اهل مطالعه، به چاپ برسد.
