اناتومی چشم انسان و اجزای آن

احمد ساحل

چشم یکی از مهم ترین و حساس ترین اندام های بدن انسان است و دروازه ورود به یکی از حواس پنجگانه یعنی بینایی است. چشم عضوی است که به نور واکنش نشان می دهد. این امکان درک نور، دید رنگ و درک عمق را فراهم می سازد. چشم انسان می تواند حدود 10 میلیون رنگ مختلف را ببیند. ساختمان چشم انسان از اجزای مختلفی ایجاد شده که در ادامه به توضیح هر یک از این اجزا خواهیم پرداخت .

اجزای ساختمان چشم انسان

از جهات مختلف ، ساختمان چشم انسان تقریباً مانند یک دوربین عکاسی عمل می کند .

اجزای اصلی ساختمان چشم شامل : ملتحمه ، قرنیه، عنبیه، مردمک، عدسی، صلبیه، مشیمیه، شبکیه، زلالیه، زجاجیه، عصب بینایی و زاویه چشم است. و اجزای فرعی: حدقه (کاسه چشم)، مجرای اشکی، کیسه اشکی، پلک، مژه، ابرو و ماهیچه های اطراف چشم است.

اجزای اصلی

ملتحمه

سطح چشم و سطح داخلی پلک ها با غشایی شفاف به نام ملتحمه پوشانده شده است. ملتحمه بافت شفافی است که قسمت سفید چشم و داخل پلک ها را می پوشاند. وظیفه اصلی ملتحمه این است که سطح داخلی پلک ها را مرطوب و روان نگه می دارد . همچنین باعث می شود بدون ایجاد سوزش، چشم ها به راحتی باز و بسته شوند. وظیفه دیگر ملتحمه محافظت از چشم در برابر گرد و غبار و میکرو ارگانیسم هایی است که می توانند باعث عفونت چشم شوند. به دلیل وجود رگ های خونی کوچک در ملتحمه، این عضو از چشم قادر است مواد مغذی مهمی را برای چشم و پلک ها فراهم سازد. ناخنک چشم در ملتحمه ایجاد می شود.

عنبیه

قسمت رنگی چشم است که به تنظیم میزان ورود نور به چشم کمک می کند. همراه با مردمک چشم ، عنبیه مسئول تنظیم میزان نوری است که به چشم وارد می شود. نور زیاد یا کم می تواند بینایی را مختل کند. عنبیه در صورت وجود نور زیاد باعث منقبض شدن و کوچک شدن مردمک می شود. همچنین در صورت وجود نور کم نیز باعث منبسط شدن و بزرگ تر شدن مردمک چشم می شود.

انبساط و انقباض مردمک چشم یک عملکرد غیر ارادی است که توسط مغز کنترول می شود. عنبیه از بافت همبند و فیبرهای عضلات صاف ساخته شده است. مردمک در اصل یک سوراخ در مرکز عنبیه است.

مردمک میزان نوری را که وارد چشم می شود کنترول می کند. اندازه مردمک توسط عضلات بازکننده و اسفنکتر عنبیه کنترول می شود. در محیط های روشن ، مردمک چشم منقبض می شود.

در حالی که در محیط های تاریک ، مردمک چشم گشاد می شود. منبسط و منقبض شدن مردمک در نور کم و زیاد  جهت اطمینان از وجود نور کافی برای بینایی بدون آسیب رساندن به شبکیه چشم است.

قرنیه یک لایه شفاف در جلو و مرکز چشم است. قرنیه درست در جلوی عنبیه قرار دارد که قسمت رنگی چشم است. عملکرد اصلی قرنیه شکست نور است. هدف اصلی قرنیه کمک به تمرکز نور هنگام ورود به چشم است. در صورت استفاده از لنزهای تماسی ، لنز تماسی روی قرنیه قرار می گیرد.

یک ساختار شفاف دو طرفه در چشم است. عدسی همراه با قرنیه به شکست نور کمک می کند تا تصویر اجسام روی شبکیه متمرکز شود. با تغییر شکل ، فاصله کانونی چشم تغییر می کند تا بتواند روی اجسام در فواصل مختلف تمرکز کند. در نتیجه عدسی به فرد کمک می کند تا تصاویر واضحی از شی بر روی شبکیه ایجاد شود.

این عضو از چشم تقریبا مانند لنز یک دوربین عکاسی عمل می کند. لازم به ذکر است که بیماری آب مروارید ( کاتاراکت) به علت کدر شدن عدسی ایجاد می شود.

شبکیه ( لایه داخلی )

داخلی ترین لایه ساختار کره چشم است. شبکیه دارای سلولهای خاصی به نام گیرنده های نوری است. گیرنده های نوری در شبکیه چشم شامل سلول های میله ای و مخروطی هستند.

سلول های میله ای نسبت به نور حساسیت بیشتری دارند ، اما توانایی درک رنگ را ندارند. در مقابل سلول های مخروطی موجود در چشم انسان دید رنگی دارند. شبکیه نور را به صورت تکانه های الکتریکی از طریق عصب بینایی به مغز می فرستد.

ماکولا

ماکولا بخشی از شبکیه است که مسئول دید واضح در بینایی مستقیم فرد می باشد. این بخش از چشم حاوی سلول های حساس به نور است. تحلیل ماکولای چشم (AMD) بیماری است که با افزایش سن در فرد ایجاد می شود.

این بیماری عامل اصلی کاهش شدید و دائمی بینایی در افراد بالای 60 سال است. این اتفاق زمانی می افتد که قسمت مرکزی کوچک شبکیه چشم شما ، به نام ماکولا ، دچار تغییرات خاصی می شود ( تحلیل می رود) .

لایه ای از بافت است که بین شبکیه و صلبیه قرار دارد و بیشتر از عروق خونی تشکیل شده است. مشیمیه اکسیژن و تغذیه لایه های خارجی شبکیه را فراهم می سازد.

سایر کارکردهای مشیمیه در ساختمان چشم انسان شامل : تامین مواد مغذی شبکیه چشم، ماکولا و عصب بینایی. تنظیم دمای شبکیه چشم وکمک به کنترل فشار داخل چشم می باشد. اغلب مواقع علت ایجاد ورم در شبکیه نشت مایع از عروق خونی لایه مشیمیه می باشد.

صلبیه ( لایه خارجی )

صلبیه بیرونی ترین پوشش سفید رنگ محافظ کره چشم است. این عضو در مقایسه با ساختارهای ظریف داخلی کره چشم سخت تر و ضخیم تر است. قسمت سفید چشم که فرد هنگام مشاهده خود در آینه می بیند ، قسمت جلوی صلبیه است. صلبیه دیواره حمایتی کره چشم را تشکیل می دهد. صلبیه با لایه شفافی به نام ملتحمه پوشیده شده است.

زلالیه

زلالیه مایع شفاف شبیه به پلاسما است. این ماده از 99.9٪ آب تشکیل شده است و 0.1٪ دیگر شامل قندها ، ویتامین ها ، پروتئین ها و سایر مواد مغذی است. این مایع قرنیه و عدسی را تغذیه می کند .

زلالیه فشار داخل چشم را کنترل می کند و در سطح ثابتی نگه می دارد. زلالیه به طور مداوم توسط جسم مژگانی که در اتاقک خلفی نزدیک عدسی چشم قرار دارد تولید می شود.