نگاهی مختصری بر پیدایش جرم و مجازات 

پوهنیارڅارمن محمد هارون «غبار»

طوریکه میدانیم حقوق جزا معمولاً جرم را مطالعه می کند و جرم یک پدیدۀ شوم، نجس و مضر است که متأسفانه از لحاظ زمانی ریشه های آن به زمانه های نهایت قدیم میرسد. چنانچه از نگاه تاریخی اولین جرم توسط انسان نه، بلکه توسط موجود غیر نوع بنی آدم یعنی ابلیس صورت گرفته است؛ در قرآن عظیم الشان در چندین جای و از آن جمله در سورۀ بقره از آن یاد آوری شده است. ولی از طرف نوع بنی آدم یا انسان ها نیز وقوع اولین جرم ریشه های نهایت قدیمی دارد، چنانچه اولین جرم در همان اوایل زندگی بشریت به روی کرۀ زمین توسط یکی از پسران آدم (ع) بنام قابیل علیه برادرش هابیل صورت گرفت، روی هم رفته به مرور زمان که تعداد انسان ها زیاد شد به همان اندازه جرایم هم ازدیاد پیدا کرد.

پیدایش جرم و مجازات:

هر گاه به قرآن کریم نظر اندازیم دیده میشود که همزمان با خلقت انسان، جرم و خطاء به تعقیب آن مجازات بوجود آمده است، زیرا خداوند (ج) در قرآن کریم می فرماید:

ترجمه: «و گفتیم ای آدم خود و همسرت در این باغ سکونت گیرید و از هر کجای آن خواهید، فراوان بخورید ولی به این درخت نزدیک نشوید که از جمله ستمکاران خواهید بود. پس شیطان هر دو را از آن بلغزانید و از آنچه در آن بودند ایشان را به در آورد و فرمودیم، فرود آیید شما دشمن همدیگرید و برای شما در زمین قرارگاهی است و تا چندی در آنجا بر خوردار خواهید بود.» آه (سوره البقره؛ آیه ۳۵- ۳۶)

یات یاد شد این امر را باز گو می نماید که انسان از آغاز خلقت دچار لغزش شد و به موجب آن به تبعید از بهشت مجازات دید. بعد از لغزش آدم و حوا جنایت نخستین فرزند آدم را نیز قرآن کریم برای عبرت و پند ما چنین روایت میکند:

ترجمه: داستان دو پسر آدم را به درستی برای شان بخوان هنگامی که هر یک از آن دو قربانی پیش داشتند پس از یکی آن دو پذیرفته شد و از دیگری پذیرفته نشد قابیل گفت حتمی تو را خواهم کشت، هابیل گفت خدا فقط از تقوا پیشگان می پذیرد. اگر دست خود را به سوی من دراز کنی تا مرا بکشی من دستم را به سوی تو دراز نمی کنم تا تو را بکشم چرا که من از خداوند جهانیان می ترسم. من می خواهم تو به گناه من و گناه خودت به سوی خدا باز گردی و در نتیجه از اهل آتش باشی و این است سزای ستمگران. پس نفس اماره اش او را به قتل برادرش ترغیب کرد و وی را کشت و از جمله زیانکاران شد. (سوره المائده؛ آیات ۲۹، ۲۸، ۲۷و۳۰)

نگاهی مختصری به تحولات تاریخی حقوق جزا

در بحث اول تاریخ پیدایش جرم و مجازات در روشنایی آیات قرآنی بطور مختصر ارایه گردید و در این بحث جا دارد که راجع به تحولات سیر تاریخی حقوق جزا در اعصار مختلفه معلومات داده شود.

خلقت و پیدایش حقوق جزا:

جرم شبیه مریضی میباشد، مریضی ای که در زمان ماضی، حال و مستقبل خواهد بود، از حیث زمان و مکان باهم تفاوتی ندارند. از نگاه تاریخی غیر از نوع بنی آدم، اولین مجرم ابلیس بود، از نوع بنی آدم اولین مجرم قابیل بود. حقوق جزا یا حقوق جنایی شاخه ای از حقوق عمومی است که به بررسی حمایت های دولت از افراد و ارزشهای جامعه می پردازد.

سیر تاریخی عنصر قانونی جرم:

در ادوار قدیم عنصر قانونی جرم در نظر گرفته نمی شد. قضات و محاکم از صلاحیت های وسیع برخوردار بودند، ایشان صلاحیت داشتند یک عمل را جرم بدانند یا نه و یا در رابطه به عین عمل جرمی، یک شخص را مجازات و شخص دیگری را مجازات ننمایند.

بناءً در آن زمان در تعریف و توصیف اعمال جرمی و تطبیق مجازات یک بی نظمی و انارشیزم بزرگ وجود داشت حتی قضات در حین رسیدگی به قضایای جرمی وضع طبقاتی مجرم و مجنی علیه را نیز در نظر می گرفتند. به عنوان مثال اگر مجرم به طبقه اشراف یا روحانیون ارتباط میداشت وی بکلی مجازات نمی گردید و یا مجازات وی خیلی ضعیف و سبک تعین می گردید. ولی بر عکس، اگر مجرم به طبقه عوام ارتباط میداشت در این صورت به وی مجازات شدید داده میشد وعمل وی جرم شدید محسوب می شد به همین ترتیب اگر مجنی علیه مربوط طبقه نجبا میبود در این صورت به مجرم مجازات شدید داده میشد و بر عکس اگر وی به طبقه عوام ارتباط میداشت در این صورت مجرم بکلی مجازات نمی شد و یا به مجازات اندک محکوم می گردید.

این حالت که بالعموم قبل از ظهور دین مقدس اسلام وجود داشت در کشور های  غیر اسلامی برای مدت مدیدی یعنی الی اخیر قرن ۱۸ ادامه یافت تا اینکه بالاخره این وضع در اواخر قرن ۱۸ توسط یک عده از علما مانند ژان ژاک روسو، مونتسکیو، بنتام، سزاربکاریا، فویرباخ، ولتر و…مورد اعتراض و انتقادات شدید قرار گرفت و آنها تغییر و اصلاح این وضع را خواستار گردیدند.       از جمله این دانشمندان شخصیکه در ساحه حقوق جزا از شهرت بسزایی بر خوردار می باشد عبارت از سزار بکاریای ایتالوی است که برای بهبود وضع حقوق جزا اصلاحات مهم را پیشنهاد نمود. بکاریا که در سال ۱۷۳۸ م در ایتالیا تولد گردیده و تحصیلات خود را در فرانسه به پایان رسانیده است، در سال ۱۷۶۴ م در حالیکه صرف ۲۶ سال عمر داشت مهمترین کتاب خود را به نام جرایم و جزا به نشر رسانید. این کتاب در مدت کمتر از ۶ ماه به ۲۲ لسان ترجمه و نشر گردید و در  اکثر پوهنتون های جهان مورد استفاده قرار گرفت. حتی امروز هم نظریات بکاریا در بسیاری از پوهنتون های جهان تدریس میگردد. در این کتاب سزار بکاریا، وضع حقوق جزا را در کشور های اروپایی مورد انتقاد قرار داده، برای اصلاح آن یک سلسله پیشنهادات را ارایه نموده است، هم چنان در این کتاب بعضی پرنسیپ های مهم حقوق  جزا توضیح گردیده است که یکی آن هم پرنسیپ قانونیت جرایم و جزا ها می باشد. بخش نخست این پرنسیپ طوریکه قبلاً نیز به آن اشاره گردیده، تصریح میدارد که هیچ عمل جرم شمرده نمیشود مگر به موجب قانون، این بخش بنام پرنسیپ قانونیت جرایم یاد میشود. بخش دوم این پرنسیپ چنین مشعر است، هیچ شخص را نمیتوان مجازات نمود مگر به موجب قانون این بخش بنام پرنسیپ قانونیت جزاها یاد میشود.

پرنسیپ قانونیت جرایم و جزاها که در کشورهای اسلامی دارای مفهوم آتی می باشد بدون شریعت اسلامی و قانون جزا نه جرم وجود دارد و نه جزا. طوریکه دیده میشود ۱۲ قرن قبل از قرن ۱۹، در دین مقدس اسلام که در قرن ۷ م ظهور نموده است وجود دارد. موجودیت این پرنسیپ را در شریعت اسلام نظر به دلایل ذیل میتوان ثابت نمود. اول: الله (ج) در قرآن عظیم الشأن می فرماید: مانیستیم عذاب دهنده به هیچ کس تا زمانیکه پیامبر ص(  برایشان نفرستاده باشیم یعنی احکام ما برایشان توسط پیامبر»ص» بیان نشده باشد.

منابع و مآخذ:

۱- حقوق جزای عمومی اسلام، نویسنده: پوهنمل، داد محمد نذیر. ناشر، کابل، سال چاپ، ۱۳۹۲. ص۸-۱۴

۲- اساسات حقوق اسلام، مؤلف: پوهاند داد محمد نذیر. ج اول، انتشارات، کابل، سال چاپ، ۱۳۹۳

۳- حقوق جزای عمومی، مؤلف: پوهاند، دوکتور حفیظ الله (دانش) ج اول، سال چاپ ۱۳۹۳. انتشارات، کابل.ص ۵۲- ۵۵