تاریخچه حقوق مقایسوی

پوهیالی لمری څارن محمد ادریس (الکوزی)
چکیده
حقوق مقایسوی عبارت از مطالعه ی حقوق دو و یا چند کشور می باشد که حاصل این مطالعات یافتن وجوه اشتراک و افتراق حقوق این کشورها هستند. از این تعریف دو نکته به دست می آید: اول اینکه ممکن است حقوق دو و یا چند کشور از جهاتی با هم اشتراک داشته باشند و از جهاتی هم متفاوت. دوم اینکه این تفاوت ها بر دو دسته است یا جزئی و سطحی می باشد و یا عمقی. مطالعات حقوق مقایسوی یکی از موضوعات مهم و ارزشمند علم حقوق می باشد. مطالعات حقوق مقایسوی یک حقوقدان را یاری می رساند که از حقوق چند کشور مختلف آگاهی به دست آورد و وجوه اشتراک و افتراق حقوق چند کشور را دریابد. از اینرو این مطالعات، از اهمیت به سزائی برخوردار می باشد. در این نوشتار کوتاه سعی بر آن شده تا از تاریخچه حقوق مقایسوی مختصر ارائه شود. از آنجائی که مطالعات حقوق مقایسوی موجب شناخت حقوقدان از نظام های حقوقی جهان می شود مهم است که این رشته ی از حقوق بطور گسترده مورد بحث و بررسی قرار گیرد و از زوایای مختلف ارزیابی شود تا نتایج خوبتر و بهتر از آن به دست آید.
واژگان کلیدی: تعریف حقوق مقایسوی، تاریخچه ی حقوق مقایسوی، ماهیت حقوق مقایسوی
تحلیل و بررسی
حقوق مقایسوی یکی از رشته های اساسی و بنیادی علم حقوق می باشد که در زندگی عملی انسان از اهمیت به سزائی برخوردار است. حقوق مقایسوی که برای نخستین بار در سال 1900 میلادی در فرانسه به شکل نوین آن وارد عرصه ی دانش حقوقی انسان شده است حائز فواید گونه گون در زندگی انسان می باشد. مهمترین فوائد حقوق مقایسوی عبارتند از فائده های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی که در واقع این فوائد بر اهمیت حقوق مقایسوی افزوده است. هر چند در مورد موضوع حقوق مقایسوی اختلاف نظر هایی وجود دارد اما امروزه کلیه ی موضوعات حقوقی و نظام های حقوقی جهان و همچنین قوانین ملل مختلف می تواند موضوع حقوق مقایسوی قرار گیرد. با این حساب می توان گفت که موضوع حقوق مقایسوی نیز گسترده می باشد. با این همه حقوق مقایسوی از قرن نوزدهم میلادی به بعد در اثر نیازمندیهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی پیشرفت های قابل ملاحظه ی داشته است. از سویی هم دانشمندان حقوق برای ایجاد سهولت مطالعات حقوق تطبیقی، اقدام به دسته بندی نظامهای حقوقی جهان مانند حقوق رومن ژرمن، کامن لاو، سوسیالیست، حقوق اسلام و حقوق هندو و گروه های دیگری کرده است تا از این طریق پژوهشگران حقوق مقایسوی به آسانی بتوانند مطالعات حقوق مقایسوی شان را انجام دهند.
تاریخچه ی حقوق مقایسوی؛ اکنون این پرسش به میان می آید که تاریخ پیدایش مطالعات حقوق مقایسوی به کدام دوره بر می گردد. بر بنیاد آنچه که در کتاب حقوق مقایسوی اثر علمی دکتر عرفانی آمده است، قوانین روم باستان محصول مطالعات قوانین اساسی کشورهای مختلف جهان است و نیز کتاب سیاست ارسطو نتیجه ی مطالعات تطبیقی است. از اینرو می توان گفت که پیدایش حقوق مقایسوی به دوره ی روم باستان سالها قبل از میلاد بر می گردد و از پیشینه ی تاریخی زیاد برخوردار است. در روم، قوانین دوره ی پادشاهی در سالهای 753 تا 509 قبل از میلاد توسط یکی از حقوقدانان رومی که در قرن دوم میلادی می زیسته جمع آوری، تنظیم و بعد ها به صورت مجموعه ی درآمد که این قوانین نیز حاصل مطالعات حقوق مقایسوی بوده است. مطالعات تطبیقی نه تنها در حقوق بلکه در مذاهب نیز صورت گرفته است. شیخ محقق معروف به شیخ طوسی متوفی سال 460 هجری قمری نیز مطالعات مذهبی را انجام داده و در این مطالعات فقه جعفری را با مذاهب اربعه اهل تسنن به گونه ی مقایسوی مطالعه نموده و مورد مقایسه قرار داده است.
در قرن نزده میلادی که مساله تدوین قوانین صورت می گیرد، مطالعات حقوق مقایسوی اهمیت فراوان پیدا می کند. زیرا حقوقدانان بر مبنای مطالعات حقوقی اقدام به تدوین قوانین می کنند. در سال 1900 برای نخستین بار کنگره حقوق مقایسوی در پاریس پایتخت کشور فرانسه راه اندازی می شود و در این کنگره فایده موضوع و روش مطالعه ی تطبیقی مورد بحث و ارزیابی قرار می گیرد. این کنگره نظر حقوقدانان را به خود جلب می کند. از اینرو سال 1900 تولد حقوق مقایسوی خوانده شده است. در این سال، حقوق رومن ژرمن و حقوق کامن لاو مورد مطالعه قرار گرفته است و بعد از جنگ جهانی دوم نیز حقوق سوسیالیست ها و حقوق کشورهای جهان سوم مورد مطالعه ی حقوق مقایسوی قرار می گیرد و این روند گسترش می یابد. در اینجا بد نیست که به این موضوع نیز اشاره کنیم که راجع به موضوع حقوق مقایسوی اختلاف نظر میان حقوقدانان وجود دارد. برخی حقوقدانان معتقد هستند که حقوق خصوصی موضوع مطالعات حقوق مقایسوی را تشکیل می دهد. برخی دیگر موضوع حقوق مقایسوی را حقوق چند کشور که با هم متجانس و همآهنگ هستند، می داند و گروهی هم بر این باور­اند که نظام های حقوقی به طور کلی موضوع حقوق مقایسوی را تشکیل می دهد. ولی امروزه کلیه رشته های حقوق و نظام های حقوقی و همچنین قوانین ملل مختلف در تمام ادوار می تواند موضوع حقوق مقایسوی قرار گیرد. در یونان قدیم، تدوین قوانین آتن توسط سلن بر مبنای مطالعه قوانین اساسی کشورهای مختلف بوده و همچنین برای تهیه و تنظیم کتاب سیاست ارسطو، مطالعه تطبیقی صورت گرفته است. در روم، قوانین دوره پادشاهی(از ۷۵۳ تا ۵۰۹ ق.م) توسط حقوقدان رومی به نام پمپونیوس که در قرن دوم میلادی می زیسته تنظیم و بعدها بصورت مجموعه ‏ای درآمد. همچنین در دوره جمهوری(از ۵۰۹ تا ۲۷ ق.م)، نماینده ‏ای از طبقه محروم، پیشنهاد انتخاب پنج کمیسر جهت تنظیم قوانین برای طبقه خود می ‏کند که در آن زمان مجلس سنا با این امر به شدت مخالفت می نماید ولی پس از گذشت چند سال، هر ۱۰ کمیسر در صدد تنظیم قوانین جدید برمی‏ آیند و سه نفر از آنان جهت مطالعه قوانین سلن به آتن اعزام می شوند. در سال ۴۵۱ ق.م مجلس نجیب زادگان ۱۰ نفر از میان خود برای تنظیم ۱۰ لوح قانونی انتخاب و سپس قوانین مزبور را به تصویب می‏ رساند. مجدداً هیأتی مامور تکمیل این الواح می‏ شوند و حقوق بر اساس تبعیض انسان ها به دو دسته تقسیم می‏ شود: ۱- حقوق شهروندان(jus ciril) و ۲- حقوق خارجیان(jus gentium). ملاحظه می‏ شود که برای تنظیم الواح دوازده ‏گانه مطالعه تطبیقی صورت گرفته است. آنچه مسلم است امروزه متون الواح دوازده ‏گانه در دست نیست بلکه قسمت هایی از آن توسط نویسندگان کشورهای گروه لاتن(زبان قدیم رومی ها) نقل شده است و بعضی ها محتوی الواح مزبور را منبع اصلی حقوق عمومی و خصوصی رم دانسته اند. در قرن ۱۹ حقوق مقایسوی اهمیت بیشتری پیدا می کند، در این قرن مساله تدوین قوانین صورت می‏ گیرد و برای این منظور حقوقدانان مطالعه تطبیقی انجام می دهند. در سال ۱۹۰۰ اولین کنگره حقوق مقایسوی مورد بحث قرار گرفت و نتیجه کنگره مزبور نظر حقوقدانان کشورهای دیگر را به خود جلب می کرد. بدین ترتیب سال ۱۹۰۰ را سال تولد حقوق مقایسوی می‏ دانند. در سال مزبور، حقوقدانان، حقوق رومن و ژرمن و کامن لو (انگلیس و آمریکا) و بالاخره بعد از جنگ جهانی دوم حقوق سوسیالیست و حقوق کشورهای جهان سوم را، مورد مطالعه تطبیقی قرار می ‏دهند. امروزه کلیه رشته ‏های حقوق و نظام های حقوقی و همچنین قوانین ملل مختلف در تمام ادوار می تواند موضوع حقوق مقایسوی قرار گیرد.
نتیجه گیری
حقوق مقایسوی بر خلاف بسیاری از رشته ای حقوقی مثل حقوق خانواده یا حقوق تعهدات مجموعهای از قوانین و مقررات ناظر به یک رابطه معین نیست، بلکه علمی است که مسائل و مشکلات حقوقی را از نگاه تطبیقی تجزیه و تحلیل و بررسی می کند و طرز فکر جدیدی را فرا روی اندیشمندان حقوقی قرار داده به حقوقدان دید گستردة اعطا می نماید. امروزه حقوق مقایسوی به عنوان یک رشته حقوقی مستقل جایگاه خود را در بین سایر رشتهای حقوقی مثل فلسفه حقوق، تاریخ حقوق و جامعه شناسی حقوق یافته و روشهای خاص خود را ایجاد کرده است. در سالهای اخیر توجه به حقوق مقایسوی برای رفع نیازهای موجود در سطح جهانی به خصوص در زمینه فعالیت های اقتصادی و تجاری افزایش چشمگیری داشته است. در سطح بین‌المللی برای تهیه و تنظیم کنوانسیونهای بین المللی، قوانین نمونه و قراردادهای استاندارد مطالعات تطبیقی گسترده ای از سوی سازمانها و مؤسسات منطقه ای و بین المللی انجام شده یا در حال انجام شدن است. در سطح ملی نیز کشورها برای اصلاح مقررات موجود و تصویب قوانین جدید به مطالعات تطبیقی توجه زیادی کرده اند. امروزه حقوق مقایسوی نه تنها سودمند بلکه ضروری است.
منابع
1-حقوق تطبیقی نوشته دکتر عبدالحسین شیروی انتشارات سمت
2-حقوق تطبیقی نوشته دکتر محمدتقی رفیعی انتشارات مجد
3-حقوق تطبیقی نوشته دکتر محمود عرفانی انتشارات جنگل
4-نظام های حقوقی بزرگ معاصر نوشته رنه داوید و کامی ژوفره ترجمه سید حسین صفایی انتشارات میزان
5-دونظام حقوقی بزرگ معاصر نوشته رنه داوید و کامی ژوفره ترجمه سید حسین صفایی انتشارات میزان
6-حقوق مقایسوی نوشته اخترحسین سلطانی انتشارات علمی.