فضیلت روزه روزه و همدردی با بی‌نوایان
رمضان ماه مواسات و همدردی با فقراء و بی‌نوایان است و روزه به یاد آورنده‌ای حالت فقراء و مساکین است،
قسمت دهم
حبیبی صالحی
فضیلت دوازدهم:
رمضان ماه مواسات و همدردی با فقراء و بی‌نوایان است و روزه به یاد آورنده‌ای حالت فقراء و مساکین است، آنانی که سال‌ها بی‌نان و بی‌آب گرسنه و تشنه بسر برده‌اند و سالیان دراز در دشت و فضای باز و بدون پوشش و داشتن خانه و سرپناه زندگی کرده‌اند، روزه‌دار وقتی‌که احساس گرسنگی و تشنگی می‌کند، از حالت افراد همیشه گرسنه و همیشه تشنه آگاه می‌شود و آنگاه به فقراء و بی‌نوایان متوجه شده درراه سد بی‌نوایی آنان صرف و خرج می‌کند، روایت است که حضرت یوسف علیه‌السلام بااینکه خزانه‌های مصر در دست قدرتش بود، گاهی گرسنه بسر میبرد، علتش را از وی پرسیدند، فرمود: این گرسنگی برای آن است تا فقراء و نا داران را به یادآورم، پیامبر ما صلی‌الله علیه و آله و سلم نیز یک سنگ و دو سنگ را از شدت گرسنگی بر شکم می‌بست، درحالی‌که اگر می‌خواست کوه‌های دنیا برایش طلا و نقره شود، خدای متعال چنین کاری را می‌کرد، اما او صلی‌الله عليه و آله و سلم چنین چیزی نمی‌خواست و بجای آن گرسنه و تشنه بسر میبرد و از شدت گرسنگی بر شکم خویش سنگ‌ها را می‌بست، این کار فقط برای آن بود که فقراء و مساکین و گرسنگان را به یاد داشته باشند و با آن‌ها هم‌سویی کرده باشند، این‌چنین روزه در قلب انسان روزه‌دار همدردی بشری، رحم و مهربانی بر مساکین و مستمندان و محبت آنان را ایجاد می‌کند، برای این در حدیث خطبه‌ی شعبانیه پیامبر گرامی صلی‌الله علیه و آله و سلم یکی از مواصفات ماه رمضان را همدردی و یاری‌رسانی به فقراء و نیازمندان بیان نموده چنین می‌فرماید:
شهر المواساة. (ابن خزیمه، صحيح ابن خزيمة، ج 3 ص 191)
ترجمه: ماه رمضان، ماه همدردی، کمک و یاری‌کردن است.
از پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و سلم در مورد صدقه‌ای افضل پرسیده شد که:
قيل فأي الصدقة أفضل؟ قال صدقة في رمضان. (محمد ترمذی، سنن الترمذي، ج 3 ص 51، نیز بیهقی، شعب الایمان، ح 3358 و بزار، مسند البزار، ح 6890)
ترجمه: پرسیده شد که کدام صدقه افضل و بهتر است؟ پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و سلم فرمودند: صدقه در ماه مبارک رمضان.
ازاین‌جهت خود پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و سلم در ماه مبارک رمضان، سخاوتمندترین مردم می‌بود، حضرت عبدالله بن عباس رضی‌الله‌عنهما چنین روایت می‌کند:
عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَجْوَدَ النَّاسِ، وَكَانَ أَجْوَدُ مَا يَكُونُ فِي رَمَضَانَ حِينَ يَلْقَاهُ جِبْرِيلُ، وَكَانَ يَلْقَاهُ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ مِنْ رَمَضَانَ فَيُدَارِسُهُ الْقُرْآنَ فَلَرَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَجْوَدُ بِالْخَيْرِ مِنَ الرِّيحِ الْمُرْسَلَةِ. (محمد بخاری، صحيح البخاري، ج 1 ص 5، احمد نسائی، سنن النسائی، ح 2095، احمد بن حنبل، المسند، ح 2616)
ترجمه: پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و سلم از همه مردم سخاوتمند‌تر بود و در ماه مبارک رمضان هنگامی‌که جبرئیل علیه‌السلام با وی ملاقات می‌کرد، بسیار زیاد سخی و فیاض می‌گردید، جبرئیل علیه‌السلام در ماه رمضان هر شب با پیامبر ملاقات می‌کرد و با پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و سلم قرآن را دور می‌کردند، آنگاه پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و سلم در کارهای خیر و نیکی از بادهای تند هم در سخاوت و فیاضی تندتر می‌شد.
در این حدیث روشن‌بیان شده که پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و سلم در ماه رمضان المبارک به کثرت سخاوت و نیازمندان را کمک می‌کرد، بنابراین ماه رمضان و حالت روزه، افضل‌ترین زمان مناسب و بابرکت برای صدقه و خیرات و کمک به فقراء و یاری‌رسانی به نیازمندان و سخاوت کردن است، ظاهراً به نظر می‌رسد که حضرت جبرئیل به هنگام ملاقات پیامبر علیهماالسلام را دستور به سخاوت و انفاق می‌دادند. علاوه بر این، بهترین اتباع از پیامبر در این زمینه خواهد بود. امام نووی یکی از پیام‌ها و آموزه‌های این حدیث را در تبعیت از پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و سلم، استحباب کثرت سخاوت و انفاق در ماه رمضان بیان کرده‌اند، به‌ویژه هنگام ملاقات با صالحان و نیکان و به هنگام فراق و جدایی از صالحان برای تأثر به ملاقات آنان. (محی‌الدین نووی، شرح النووی، ج 15 ص 69)
در روایت دیگری از عبدالله بن عباس رضی‌الله‌عنهما چنین می‌خوانیم:
كَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضَانَ أَطْلَقَ كُلَّ أَسِيرٍ، وَأَعْطَى كُلَّ سَائِلٍ. (ابوبکر بیهقی، شعب الإيمان، ج 5 ص 237، ابوبکر هیثمی، کشف الاستار عن زوائد البزار، ح 968)
ترجمه: هنگامی‌که ماه رمضان داخل می‌شد، پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و سلم هرگونه اسیر و زندانی را آزاد می‌کرد و به هر سائل و گدا عطا می‌کرد.
وسعت و فراخی در نان و نفقه خانواده یک‌بخشی از این سخاوت و در انفاق و صدقات و خیرات، اهل‌وعیال نیازمند از همه مقدم‌تر اند، ازاین‌جهت پیامبر ضمن توصیه به انفاق و صدقات به دیگران به توسعه و فراخی انفاق در نان و نفقه عیال نیز در این ماه توصیه و تأکید کرده‌اند، در حدیثی چنین می‌فرماید:
انْبَسِطوا في النَّفَقَةِ في شَهْرِ رَمَضان فإنَّ النَّفَقَةَ فِيهِ كالنَّفَقَةِ في سَبِيلِ اللَّهِ. (ابن ابی الدنیا، فضائل رمضان، ح 24، جلال‌الدین سیوطی، الفتح الكبير في ضم الزيادة إلى الجامع الصغير، ج 1 ص 258، این حدیث از راشد بن سعد به طور مرسل روایت‌شده است.)
ترجمه: در ماه مبارک رمضان در نان و نفقه‌ای (عیالتان، همسر و فرزندان و غیره) وسعت و فراخی بیاورید؛ زیرا وسعت در نفقه عیال همانند انفاق درراه خدا است.
برادر و خواهر مسلمان!
اجر و پاداش صدقات در غیر ماه رمضان به نص صریح قرآن تا هفت‌صد درجه بالا می‌رود، اما در ماه رمضان اجر صدقه نفلی برابر صدقه فرضی و اجر صدقه فرضی برابر هفتاد فرض می‌شود. (ابن خزیمه، صحيح ابن خزيمة، ج 3 ص 191)
بیایید، برای دست‌یابی این فضیلت همه مشتاقان بر یکدیگر پیشی بگیرند، بیایید، از رزق حلال که خدای متعال برایمان داده است، در این ماه مبارک و در این لحظات پربار و پر انوار روزه رمضان، طبق وسع و توان مالی خویش، نخست اهل‌وعیال، سپس اقارب و خویشاوندان، عزیزان و دوستان، بیماران و بی‌نوایان، مساکین و مستمندان، فقراء و نیازمندان را کمک و یاری‌رسانیم، بر آن‌ها انفاق و خرج کنیم، از فقر و ناتوانی نترسیم، درهای ذخایر خدا به روی‌مان بیشتر باز می‌شود، از کم شدن مال و کم کردن خدا هراس نداشته باشید. پیامبر به حضرت بلال فرمود:
أَنْفِقْ يَا بِلاَلُ، وَلاَ تَخْشَ مِنْ ذِي الْعَرْشِ إِقْلاَلاً.(ابوبکر بزار، مسند البزار، ج 4 ص 204، ابوالقاسم طبرانی، المعجم الكبير، ج 1 ص 440)
ترجمه: خرج کن ای بلال، از کم کردن خدای صاحب عرش، نترس!
خدایا! قلب‌های بندگان در قبضه‌ای قدرت توست.
بارالها! دل‌های توانگران را احساس همدردی و یاری بی‌نوایان عطا فرما!
