پوهیالی عبدالخالق»بلوچ»
چکیده
امروزه مدارک و آثاری که توسط پولیس از محل واقعه حفظ و ارایه می¬شود به وسیله تجهیزات علمی و تخنیکی بررسی می¬شوند. راه-های علمی کشف جرم اغلب بر علوم روانشناسی و موضوعاتی، چون اخذ نشان انگشت، عکاسی جنایی، بالستیک جنایی و سایر علوم تجربی متکی است. برای بررسی آثار جنایات قتل ناشی از فیر سلاح ناریه ضرورت بر تعیین نوع سلاح, محل اصابت مرمی به بدن و مسیر عبور آن در داخل بدن و آثار و جروحات ناشی از آن است.
بررسی سلاح، جروحات، ضایعات و مرگ ناشی از آن امری است تخصصی، که توسط تیم لابراتوار بالستیک با همکاری کارشناسان بالستیک و طب عدلی انجام می‌شود. بناءً مقاله حاضر سعی بر این بوده که به طور مختصر به فعالیت لابراتوارهای بالستیک در خصوص بررسی مسیر مرمی در بدن بحث شود. در ارزیابی، تجزیه و تحلیل دوسیه¬های واصله به لابراتوار¬های بالستیک اگر دقیق ملاحظه شود خواهیم دید استناد مراجع قضایی در صدور احکام نهایی، ارزش و اهمیت بررسی¬های صورت گرفته در محل واقعه و لابراتوارها را چند برابر می¬کند. لابراتوار بالستیک با تجهیز خود به تخنیک¬های پیشرفته وعلوم لابراتواری کوشیده است با اقداماتی نظیرتعیین فوحه دخولی و خروجی مرمی برروی موارد قابل اصابت، تعیین مسیرمرمی، زاویه انداخت و…اطلاعات مفیدی به تیم¬های بررسی دوسیه¬ها بدهد. با گسترش تکنالوژی و افزایش استفاده از ابزارهای مختلف در ارتکاب جرم توسط مجرمان، ابزار و وسایل برای یافتن حقیقت در کشف علمی جرایم نیز گسترش یافت و کاربردهای فراوانی پیدا کرد و در پولیس جنایی نیز شاهد استفاده روز افزون از لابراتوار¬¬های آن می‌باشیم. بر همین اساس یکی از بخش¬های پولیس علمی تحت عنوان سلاح بالستیک(سلاح شناسی) نامیده می¬شود و با تأسیس لابراتوارهای بالستیک به طور تخصصی و تحت نظارت مووظفین متخصص پولیس علمی به بررسی وقایع جنایی و کشف علمی جرایم پرداخته می¬شود.
مفهوم بالستیک: بالستیک یک کلمه یونانی است که از واژه(بلیت) گرفته شده و معنی دور پرتاب کرده را دارد که حركات مرمی یا گلوله را با عموم تاثیرات آن که در بالای آن صورت می گیرد تدقيق می¬نماید و تدقیقات در این عرصه سه بخش را احتوا می نماید. الف: بالستیک داخلی: در تدقيقات بالستيک داخلی حرکات مرمی با تاثيرات آن بالای داخل میل را مورد تدقیق قرار می¬دهد. ب: بالستیک خارجی: در تدقيقات بالستیک خارجی حركات مرمی وتاثيرات بالای آنرا در هوا مورد تدقيق قرار می دهد. ج: بالستيک هد ف: تدقیقات بالستیک هدف حرکات مرمی و تاثیرات آن بالای هدف و مرمی را مورد مطالعه قرار می دهد. بالستیک در اصطلاح عبارت از علمیست که سلاح ناریه – مهمات و قانون¬مندی بروز آثار آنها و همچنان طرح و جمع آوری و تدقیق آنرا منحیث مدارک اثباتیه مورد مطالعه قرار می¬دهد.
پیشینه گرایش پولیس از میتودهای سنتی به میتود های لابراتواری
کشف علمی جرایم از جمله شاخه¬های مهم علوم جرم یابی و به‌تبع آن (علوم جنایی تجربی) است. تا آخر قرن نزدهم میلادی شیوه کشف جرایم و دستگیری مجرمان در کشورهای مختلف، چندان تفاوتی با هم نداشت و به شکل و روش‌های سنتی، افراد پولیس پس از حضور در محل وقوع جرم و استماع شهادت شهود و تهیه محضر مشاهده محل واقعه در صورت امکان به گرفتاری مجرم یا متهم اکتفا می¬کردند. به تدریج، پولیس کشورهای مختلف برای مبارزه با مجرمان و کشف جرایم و دستگیری مجرمان به روش¬های خاص علمی متوسل شدند. به نحوی که کاربرد وسایل و امکانات علمی و لابراتواری برای کشف حقیقت و جمع‌آوری ادله اثباتی به جای استفاده از روش¬های سنتی متداول شده است.
به طور کلی خواستگاه و محل رسیدن و تکامل کشف علمی جرایم اروپا می¬باشد. در حقیقت این علم از علوم دیگری چون زمین شناسی، فزیک، کیمیا، زیست شناسی و ریاضیات متاثر می¬باشد. از لحاظ تاریخی برای اولین بار دو روش علمی مهم برای تشخیص هویت و شناسایی اشخاص مجرمین وجود داشته است. شرح چهره توسط آلفرد بریتون ۱۹۱۴ -1853 که می‌توان او را پدر تشخیص هویت جنایی لقب داد، توسعه یافت.
پس از گذشت سال¬ها اکثر کشورها روش شرح چهره را کنار گذاشته و از روش اخذ نشان
انگشت استفاده نمودند. اخذ نشان انگشت در سال۱۹۰۰ توسط فرانسیس گالتون دانشمند انگلیسی برای اولین بار به عنوان یک روش تشخیص هویت جنایی معرفی شد. بسیاری از محققین با تحقیقات … ص7
علمی خود در خصوص سیر تکامل و کشف علمی جرایم در عرصه این علم ظاهر گردیدند. بعد از سال ۱۹۱۱ ادموند لوکارد براین عقیده بود که تحقیق و بررسی در خصوص دلایل مادی جرم باید به روش میکروسکوپی انجام گیرد. امروزه تمام محل¬های واقعه را بر اساس فرضیه لوکارد مورد بررسی قرار می‌دهند. یک داکتر امریکایی جزو معدود اشخاصی بود که با تحقیقات وسیع توانست روش تطبیق میکروسکوپی مرمی را به عنوان یک روش علمی مورد استفاده قرار دهد. در سال ۱۹۲۳ اولین لابراتوار جنایی بالستیک را ولمر در شهر لس انجلس امریکا تاسیس نمود. پرسونل زحمت کش نیروي پولیس در راستاي وظیفه و تخصص خود، بسیاري از حقایق را کشف می¬کنند باید اساس هر روش علمی جدیدي که به دنیاي تحقیقات جنایی وارد می¬شود، مبناي حقوقی خاص خود را داشته باشد در غیرآن جزء ضیاع وقت ثمری نخواهد داشت.
مهم ترین روش¬های علمی کشف جرم: کشف علمی جرایم یک روش شناخت مبتنی بر عقل عملی (کاربرد عقل در عرصه عمل و تجربه) است که در اصطلاح امروزه، روش¬های علوم تجربی و ریاضی نامیده می¬شود.
کشف علمی جرایم از علوم اثباتی است که عمدتاً بر علوم تجربی و دلایل مادی متکی است. دلایل مادی شامل آثار انگشت، خون، مو، اسپرم، سلاح، خول و سرخول، خط، امضاء و غیره می¬شود که در محل واقعه دریافت، جمع آوری و در لابراتوارهای جنایی بررسی می شوند. کشف علمی جرایم دارای تقسیماتی است که کاملاً با هم مرتبط هستند از جمله: بررسی محل جرم، تشخیص هویت، بررسی لابراتواری دلایل و مدارک جرم و… برای بررسی دلایل مادی از روش¬های علمی چون طب عدلی، روش¬های بررسی محل جرم، DNAاثر انگشت ، خون، سپرم و…، روش¬های تشخیص هویت از طریق عکاسی، اخذ نشان انگشت، خط شناسی، مو شناسی، چشم شناسی، صدا شناسی و…بهره می¬گیرند.
مهم ترین فعالیت¬های لابراتوار¬های جنایی در پولیس علمی عبارتند از: 1- شناسایی و معاینۀ اجساد ناشی از اصابت مرمی و تفکیک قتل از خودکشی؛ 2- شناسایی و بررسی مصدومان ناشی از اصابت مرمی و تعیین زاویه و مسیر انداخت مرمی؛ 3- شناسایی و بررسی سلاح، مرمی خول و سرخول؛ 4- شناسایی و بررسی آثار ابزار (قفل، انبر، کلید و …)؛ 5- شناسایی و ظهور شماره¬های مخدوش شدۀ سلاح¬های مختلف¬النوع…؛ 6- شناسایی و بررسی شیشه¬های شکسته شده؛
7- شناسایی و بررسی آوازها؛ 8- شناسایی و بررسی آثار کفش و تایر وسایط نقلیه در صحنۀ جرم؛
روش¬های الکترونیکی:
ثبت آثار و مدارک جنایی و آزمایشی خول و سرخول در سیستم بالستیک و مقایسه¬ آن¬ها و بررسی ارتباط احتمالی حوادث انداخت با یکدیگر در این سیستم به صورت هوشمند، استفاده از مایکرسکوپ برقی برای بررسی آثار به دست آمده از محل واقعه در لابراتوار¬های بالستیک، شناسایی و تحلیل ذرات با حساسیت بالا در ذرات باقی مانده از اثر انداخت مرمی در لابراتوار بالستیک.
صدمات ناشی از سلاح ناریه: صدمات ناشی از سلاح¬های ناریه بر انساج مختلف بدن ناشی از انتقال انرژی همراه مرمی به بافت¬ها و انساج بدن است. می¬دانیم هر گاه جسم ساکنی به حرکت درآید، انرژی حرکتی ایجاد می‌شود؛ بنابراین مرمی پس از خارج شدن از دهانه میل سلاح دارای انرژی حرکتی است که هر اندازه این انرژی (حرکتی) بیشتر باشد، ضربه ای که به هدف وارد می¬کند، قوی تر و کشنده تر است.
البته شکل، جنس و جسم مرمی در انتقال این انرژی نقش مهمی دارد.
اگر سرعت مرمی، زیادتر باشد هنگام عبور، موج انفجار شدیدی ایجاد می¬کند؛ زیرا به غیر از صدمۀ پرتابه و برخورد آن به بافت¬ها و انساج، در مسیر عبور، پارگی و کوبیده شدن انساج، خون ریزی و صدمۀ بافت¬های مسیر رخ می¬دهد.
در بررسی و کارشناسی جنایی، انداخت از فاصلۀ نزدیک با سلاح فاعل، توجه به چگونگی فوحه دخولی مرمی و آثار اطراف آن؛ از جمله خالکوبی باروت، سوختگی، سیاه شدگی، دود زدگی، حلقه¬های ساییدگی و پاک کنندگی از ضروریات اساسی و اجتناب ناپذیر است؛ زیرا با استفاده از آن¬ها می¬توان فاصلۀ انداخت را تخمین زد و شکل و چگونگی ظهور این علایم هر کدام به نوبۀ خود چراغ هدایتی برای کشف حقیقت است.
بررسی مسیر مرمی در بدن: به طور معمول مسیر مرمی در بدن با توجه به توان حرکت مرمی و مقدار انرژی جنبشی خط مستقیمی است که فوحات ورود را به خروج وصل می¬کند، گرچه شکل فزیکی سر مرمی موجب می¬شود طی مسیر در انساج مختلف متفاوت باشد. مرمی¬هایی که شکل فزیکی سر آن¬ها تیز است مانند: مرمی کلاشینکوف از توان نفوذ عمقی بیشتری برخوردارند و در بدن کمتر کمانه کرده و هنگام اصابت به استخوان¬های سخت دیر تر تغییر شکل و مسیر می¬دهند. مرمی¬هایی که شکل فزیکی سر آن-ها پهن است مانند، انواع مرمی سلاح کمری هنگام اصابت به اجسام و اجساد، ضربه¬ی شدید وارد کرده و از توان نفوذ عمقی کمتری برخوردار هستند در مواردی که فوحات خروجی و دخولی مرمی در یک خط مستقیم نیست. گاهی اوقات مرمی بر اثر برخورد با استخوان کمانه می¬کند و با زاویه کمانه کرده از بدن خارج می¬شود و محل ورود و خروج در امتداد هم نیستند. گاهی اوقات فوحه خروجی یک مرمی از بدن در بین چند فوحه دخولی مشترک است و گاهی مرمی وارد بدن می¬شود، ولی فوحه¬ای خروجی به وجود نمی¬آید و گاهی امکان دارد مرمی¬¬هایی که به قفسه¬ی سینه یا گردن اصابت می¬کند در معده متوقف و با استفراغ مجروح از روده دفع یا وارد رگ¬های اصلی خونی شده و بدون بر جای گذاشتن مسیر مشخص یا خون مردگی با جریان خون وارد قسمت¬های تحتانی بدن شوند که در این صورت استفاده از کلیشه رادیولوژی بسیار کارساز است. تمام امور تخصصی و بررسی مسیر مرمی و استخراج آن از بدن جزء وظایف طب عدلی است، گاهی اوقات، مرمی در ابتدای ورود خود به یکی از استخوان¬ها برخورد می¬کند و به علت در هم شکستن استخوان امکان دارد متلاشی شود یا تکه¬ها یی از استخوان بر اثر شتاب مرمی و شدت برخورد به صورت اجسام نافذ در آمده و داخل بدن به صورت مرمی کوچکی عمل نموده است. نکته: در اصابت مرمی به استخوان¬های داخل بدن، چنانچه سرعت مرمی کم باشد متوقف می¬شود و اگر انرژی کافی داشته باشد موجب شکستن استخوان می¬شود.
نتیجه گیری
به صورت کل هدف از تشکیل لابراتوارهای تحقیقات جنایی مساعدت به امر کشف حقیقت یک واقعه جنایی است. در بررسی و تحلیل دوسیه¬های نظیر قتل، خودکشی و در جنایات منجر به مرگ با سلاح¬های ناریه از جمله سلاح¬های جنگی از سوال¬هایی که مد نظر مراجع عدلی وقضایی قرار می گیرد نوع سلاح، نوع مرمی انداخت شده، فاصله و زاویه انداخت، آثار انداخت روی لباس¬ها و بدن، آثار و نحوه خالکوبی باروت، سوختگی، حلقه ساییدگی، پاک کنندگی و چگونگی فوحه¬های دخولی و خروجی است که کارشناسان از جمله متخصصین بخش بالستیک و طب عدلی با بررسی شکل فزیکی ضایعات و آثار باقی مانده از برخورد مرمی بر بدن یا لباس قربانی و بررسی خول و سر خول مرمی با دلایل مستند و تحلیل علمی و انجام آزمایش¬های لازم به همه پاسخ منطقی داده و کمک خواهد کرد که یک واقعه قتل را از خودکشی تفکیک نمایند.
فهرست منابع
- 1. افتخار زداه، یحیی(1371)، پی¬جویی قتل، چاپ دوم، انتشارات زاور.
- 2. انصاری، ولی الله(۱۳۸۱)، پولیس علمی، تهران؛ انتشارات سمت.
- 3. ببرکزی،محمد عمر(1387)کریمنالستیک یا جرم¬یابی جلد اول، بنگاه انتشارات میوند.
- 4. بختیاری، محمد اشرف،بختیاری محمد الیاس(1397) حقیقت یابی و نقش علوم عدلی، کابل:چاپ موسسه نشر واژه
- 5. فاریابی، جنرال محمد عظیم، سروری، قضاوت¬پوه، عبدالبصیر(1390) کشف علمی جرایم،چاپ اول، انتشارات رسالت.
- نجابتی، مهدی(۱۳۸۵)، پولیس علمی؛ انتشارات سمت؛ چاپ هفتم.
