جایگاه «تلاشی» در زندگی انسانی
یکی از مسائل مطرح در جامعه امروزی مسئله «تلاشی» در اماکن مختلف دولتی و اجتماعی است که هر کدام ما با آن روبرو هستیم. سوال اصلی در این مورد این است که آیا تلاشی کردن کار درستی است یا خیر؟
عبدالحق حبیبی صالحی
یکی از مسائل مطرح در جامعه امروزی مسئله «تلاشی» در اماکن مختلف دولتی و اجتماعی است که هر کدام ما با آن روبرو هستیم. سوال اصلی در این مورد این است که آیا تلاشی کردن کار درستی است یا خیر؟
تلاشی که در عربی به آن تفتیش می گویند و در فارسی به نام های بررسی و رسیدگی نیز یاد می‌شود، یک فرایندی برای شناسایی و شناخت بیشتر پدیده ای است که مورد تفتیش، تلاشی و بازرسی قرار می گیرد. این فرایند در هر موردی با هدف مشخص و برنامه های از پیش طرح شده و در نظر گرفته شده انجام می پذیرد تا مردم و جامعه از آسیب های منتظره در امان قرار گیرند.
تلاشی از منظر فقه اسلامی یکی از ضرورت¬های زندگی دارای امنیت اجتماعی است. به ویژه جوامعی مثل جامعه‌ی ما که همه حالات آن در فضای ظن و مظنونیت و حصارهای امنیتی قرار دارد؛ بدین وسیله، باید افراد مظنون به ویژه کسانی که احتمال دارند باعث آسیب‌زایی و آفت‌رسانی مالی و جانی آدم ها و افراد جامعه باشند، مورد تفتیش و تلاشی قرار گیرند و حتماً باید بررسی شوند. از نگاه حقوقی نیز افراد مظنون برای کشف و آشکار شدن جرم مورد ظن شان، باید تلاشی و بررسی گردند تا جنایت مجرم کشف و بررسی گردد.
تلاشی از منظر قواعد فقهی در درجه‌ی بلندی قرار دارد؛ زیرا حفاظت جان بر هر فردی، ارزش مند است و هر چیزی که وسیلهی حفاظت جان آدم ها هست، نیز رعایت و انجام آن ارزش والایی دارد.
قاعده‌ای فقهی در این مورد چنین صراحت دارد: «مالایتم الواجب الا به، فهو واجب؛ هر چیزی که یک واجبی بدون انجام آن تمام نشود، انجام آن چیز هم واجب است». بدین وسیله، حفاظت جان و مال آدم ها که یک امانت الهی است بر ما فرض عین است و بر اساس قاعده بالا، تلاشی در جامعه‌ی امروزی یکی از وسائل حفاظت جان و مال ما انسان ها از آسیب های جانی و مالی و از شر دشمنان انسانیت است؛ از جهت اینکه تلاشی وسیلهی حفظ جان و مال آدم هاست، انجام دادن آن بالای ما به خاطر حفاظت جان و مال ما فرض عین است. قاعده بالا مصادیق فراوان در زندگی انسان ها دارد، یکی از مصادیق بارز آن همین تلاشی کردن است که در جهت اتمام و اکمال واجب حفاظت جان قرار دارد.
این قاعده شامل اجزاء، اسباب و شرایط صحت هر چیزی است. هرچند در این قاعده اجزا مطلوب نیست، ولی اسباب یک چیزی و شرایط مربوط به یک چیزی مطلوب این قاعده است، اکثر و بیشتر اندیشه‌وران اسلامی به همین باور هستند. (بدرالدین زرکشی، تشنيف المسامع، ج 1 ص267)
تلاشی و بررسی کردن از اسباب حفاظت جان و مال افراد و جامعه محسوب می گردد که به خاطر واجب حفاظت جان انجام آن نیز واجب است.
تلاشی از نگاه فقهی و حقوقی در دو ساحه و فضا قابل انجام دادن است، یکی تلاشی بدنی و دیگری تلاشی اماکن و منازل که به گونه‌ی مختصر بدان ها اشاره می شود.
-1 تلاشی بدنی: عبارت از بررسی بدنی افراد است، به ویژه زمانی که افراد یک ساحه و منطقه مورد ظن قرار داشته باشند. جامعه امروزی ما که در یک حالت ظنی و مشکوک کلی قرار دارد، دوست و دشمن، خوب و بد را نمی توان فرق و از هم تشخیص کرد؛ بنابراین بر تمامی افراد جامعه لازم است که برای حفاظت جان خود و دیگران در اماکن مورد ضرورت هم دیگران را تلاشی کنند و هم خود برای دیگران و کسانی که مسئول هستند، تلاشی بدنی بدهند. بر اساس همین قاعده فقهی مسئولین امر به ویژه پولیس و مؤظفین امر، می توانند افراد مظنون و مشکوک را در هر جایی تلاشی کنند و ظن خود را نسبت به افراد مظنون و مشکوک رفع نمایند.
هم اکنون در دروازه های تمامی ادارات دولتی یا شخصی که محل تجمع توده‌هایی از مردم جامعه است، رسم و قانون بر این است که از مردم، تلاشی بگیرند. این رسم تلاشی کردن کار درستی است و مراجعین محترم نیز به خاطر حفاظت جان خود و هموطنان خود به خوشی و راحتی تلاشی بدهند؛ زیرا مصلحت دینی و دنیوی حفاظت جان و مال در این تلاشی نهفته است و هر چیزی که برای تحقق مصلحت دینی یا دنیوی افراد جامعه لازم باشد و اضرار و خطر آن شناخته شده و آشکار باشد، انجام دادن و یا اجتناب کردن از آن به سطح جامعه ضروری و واجب تلقی می‌گردد. (فخرالدین رازی، المحصول، ج 1 ص34)
-2 تلاشی اماکن: اماکن اعم از منازل مسکونی، تجارتی، دولتی، اداری و دیگر جاها هست. هرگاه این اماکن مورد ظن و شک مسؤلین قرار گیرند و از ناحیه‌ی آنها خطری مواجه افراد و جامعه انسانی و اسلامی باشد، مؤظفین امنیت مال و جان افراد جامعه می توانند چنین اماکن و جاها را تفتیش و تلاشی کنند تا اشیای مخفی شده خطرناک را بیرون نمایند و جان انسان‌ها را از خطر نجات دهند.
البته تلاشی و بررسی اماکن نخست به اجازه محکمه ذی صلاح منطقه و سپس به اجازه صاحب مکان صورت گیرد. در غیر آن هیچ فردی اجازه ورود به مکان خاص و منزل شخصی دیگران را ندارند. بنابراین، اگر یک موقعی ضرورتی پیش آمد و مکان و منزلی زیر مظنونیت ارگان های امنیتی منطقه یا کشور قرار گرفت، مؤظفین مربوطه می توانند با جواز از محکمه ذی صلاح و با اجازه صاحب مکان و صاحب منزل، آن مکان و منزل را تلاشی و بررسی کنند.
تامین امنیت جامعه فریضه‌ای واجب دولت و ارگان های امنیتی کشور است. تفتیش و تلاشی کردن یکی از مقدمات تامین امنیت جامعه است؛
پس همان طوری که انجام خود واجب، بر عهده مکلف واجب است، انجام مقدمه‌ای واجب نیز اعمال واجب است.
شاید وقت‌های بسیاری، یک چیزی از موارد مباح باشد؛ ولی هنگامی که وسیلهی اجرای یک واجب و یا مقدمه‌ی برای تکمیل یک واجب قرار می گیرد، آن چیز مباح نیز بر اساس قواعد کلی شریعت واجب تلقی می گردد. (ابن امیر حاج حنفی، التقریر والتحبیر،
ج 2 ص 145)
