قاتل خاموش» آلودگی هوا در کابل زندگی را تهدید می‌کند

هر ساله همزمان با فرا رسیدن فصل زمستان در کابل، آلودگی هوا نیز از راه می‌رسد و زندگی را در این شهر پرجمعیت  تا سر حد غیر قابل تحمل دشوار می‌کند و نفس کشیدن راحت را از مردم می‌گیرد. بسیاری از روزها لایه‌ای از غبار و دود فضای شهر کابل را کاملا می‌پوشاند.

آلودگی هوا به معنی حضور یک و یا بیش از یک آلاینده در هوای آزاد مانند گرد و خاک، دود غلیظ، گازهای سمی، بوی نامطبوع به مقدار کافی، با خواص مشخص و متداوم که می‌تواند حیات انسان، گیاه و جانوران و اصول انسانی را به مخاطره اندازد، است.

آلودگی هوا در افغانستان یکی از چالش¬های اجتماعی است که همه ساله با فرا رسیدن فصل زمستان بیشتر می¬شود. این چالش¬ بیشتر از هر جای دیگر در کابل قابل نگرانی است. از آنجایی که مواد سوخت مانند تیل و گاز برای مردم بسیار قیمت و دور از دسترس است، مردم به تکرار با قطع برق نیز مواجه اند و بر فرض اگر برق به صورت همیشگی هم باشد بخاری‌های برقی  و نرخ برق نیز با توجه به اقتصاد شکننده مردم بسیار قیمت تمام می‌شود. از اینرو در کنار سایر آلوده کننده¬ها و عوامل دیگر، بیشتر پایتخت نشینان در فصل زمستان برای تسخین منازل از سوخت های غیر معیاری مانند زغال سنگ، پلاستیک و انواع زباله‌های دودزا استفاده می¬کنند. مشکل سرک، نبود سیستم کانالیزسیون و تا حدود هم‌کارنبودن شهروندان در جلوگیری از آلوده‌شدن هوا از از دیگر عامل‌های افزایش آلودگی هوا در شهر کابل خوانده می‌شود. برعلاوه آن، موترهای کهنه، جنراتورهای مولد برق و ماشین الات کهنه نیز به این مشکل در فصل زمستان می‌افزاید.

این موضوعات سبب می¬گردد تا فضای زندگی متأثر شود و گراف بیماری¬های قلبی، تنفسی و حساسیت های فصلی بالا رود. از نظر علم طبی آلودگی هوا به محیط زیست و سلامت بدن آسیب وارد می‌کند. بیماری‌های تنفسی، احساس خستگی و سردردی، اضطراب، مشکلات قلبی-عروقی، مشکلات باروری، آسیب دیدن کبد و سیستم عصبی از جمله پیامدهای آلودگی هوا هستند.

به عبارت دیگر آلودگی هوا به حضور مواد شیمیایی یا ترکیبات سمی شامل مواردی که ریشه زیستی دارند در هوا و در سطحی گفته می‌شود که خطراتی را برای سلامتی انسان‌ها در پی داشته باشد. براساس معیار‌های بین‌المللی محیط زیستی، مقدار ذرات معلق موجود در هوا نباید از 75 میکرون در هر متر مکعب بیشتر باشد، در حالی که در شهر کابل این مقدار  در سال 1398 تا 450 میکرون در هر متر مکعب رسیده بود و اکنون هم  نگرانی وجود دارد که این گراف همچنان بلند باشد.

این میزان آلودگی با شروع فصل سرما سبب می‌گردد که در افغانستان شمار بیماران مبتلا به امراض تنفسی نیز افزایش یابد و شهروندان شاهد افزایش شمار بیماران مرتبط با آلودگی هوا باشند. در فصل زمستان همه روزه صدها طفل با مشکلات تنفسی مواجه می‌شوند و راهی شفاخانه‌ها می‌گردند.

وزارت صحت عامه در سال 2020 گفته بود که حدود پنج هزار شهروند افغانستان به دلیل آلود‌گی هوا به بیماری‌های تنفسی و قلبی در آن سال جان‌های خود را ازدست داده اند.

در کنار آن، آمارها نشان میدهد با وجود اینکه در سال‌های 2015 تا2022  افغانستان دستخوش نا امنی و جنگ بود آما آلودگی هوای مرگبارتر از جنگ اعلام شده بود.

آمار رسمی در مورد شمار مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در افغانستان وجود ندارد، اما مرکز تحقیقاتی «وضعیت هوای جهان» در سال 2018 گفته بود که ممکن است آلودگی هوا در سال ۲۰۱۷ عامل مرگ ۲۶ هزار تن در افغانستان بوده باشد. در مقایسه با این، براساس آمار سازمان ملل متحد در جنگ افغانستان درهمان سال ۳۴۸۳ تن کشته شده بودند.

بیشتر قربانیان آلودگی هوا در کابل کسانی اند که در داخل خانه‌های شان در اثر تنفس دود مسموم می‌شوند، چون خانواده‌های فقیر برای نجات از سرما، کاغذ و پلاستیک می‌سوزانند. به گفته سازمان «وضعیت هوای جهان» در سال ۲۰۱۷ دست کم ۱۹۴۰۰ مورد مرگ و میر در افغانستان به آلودگی هوای داخل خانه نسبت داده شده بود.

معضل آلودگی هوا در بیشتر از بیست سال گذشته یک موضوع مهم و قابل بحث بود و همه ساله مسؤلان در حکومت گذشته از تعهدات جدی در برابر کاهش میزان آلودگی سخن به میان می‌آوردند. اما این تعهدات کمتر جبنه عملی داشت و هر سال موضوع محیط زیست و آلودگی هوا نگران کنندتر می¬شد  و این سناریو هرسال تکرار می‌گردید.

چند سال پی‌هم کابل در صدر فهرست کشورهای آلوده جهان جا خوش کره بود و حدود سه سال قبل سایت «Air Visual»، شهر کابل پایتخت افغانستان را آلوده ترین شهر جهان اعلام کرد و گفته بود کابل بیشترین میزان آلودگی هوا را داشته و از این لحاظ در صدر آلوده ‌ترین شهرهای جهان قرار گرفته است.

به دنبال آن یک گروه سوئیسی «آی‌کیو‌ایر» که یکی از نهادهای شناخته شده در سنجش آلاینده‌ها و ذرات مضر تنفسی است در گزارشی آلوده‌ترین پایتخت‌های جهان را در سال ۲۰۲۰ میلادی معرفی کرد و کابل را از نظر آلودگی هوا به رتبه چهارم نام برد. در گزارش این نهاد کابل چهارمین پایتخت بزرگ دنیا در کنار دهلی نو از نظر میزان آلودگی هوا معرفی شد که ۹۲ پایتخت در آن فهرست قرار داشتند.

ادارۀ ملی حفاظت از محیط زیست و شهرداری کابل دو نهادی است که به‌طور مستقیم مسئول طرح و برنامه‌ریزی برای مبارزه با این پدیده است. در حکومت قبلی این دو نهاد با وجود سرمایه های هنگفت و کمک‌های جامعه جهانی متاسفانه فرصت‌ها را هدر دادند و نتوانستند معضل محیط زیست و آلودگی هوا را به صورت بنیادی حل کنند و بیشتر روی روابط و برنامه‌های کوتاه مدت کار می‌کردند تا یک برنامه مدون و استراتژیک که در نهایت نتوانست آنچه که انتظار شهروندان بود را فراهم کنند.

ظاهراً کابل هنوز هم یکی از شهر آلوده جهان است و به‌نظر می‌رسد که شهروندان کابل امسال نیز یک زمستان مملو از آلودگی هوا راسپری خواهند کرد.

در سال‌‌های گذشته و حکومت قبلی شهروندان در پایتخت از نبود یک برنامه‌ی منظم برای مبارزه با آلودگی هوای کابل شاکی‌ بودند و می¬گفتند که حکومت در دو دهه این معضل را جدی نگرفته است.

با این همه با توجه به تغییر نظام و اصلاحات در خط و مشی‌ها اگر اقداماتی سازنده و مؤثرروی دست گرفته شود ممکن میزان آلودگی کاهش یابد و نقطه آغازی باشد برای از میان بردن آلودگی هوا در افغانستان به ویژه کابل که هر ساله دستخوش آلودگی هوا است.

کارشناسان محیط زیست معتقد اند اگر تحولات جوی  نظیر بارش برف و باران  صورت نگیرد، هیچ گونه مکانیسم بشری در کوتاه مدت برای حل کامل مشکل آلودگی هوا در کابل پاسخگو نیست. اما این مشکل را می شود با برنامه‌های دراز مدت حل کرد. بناً ایجاب میکند برنامه محیط زیستی در صدر برنامه های حکومت قرار گیرد و می‌طلبد تا برنامه ملی حفاظت از محیط زیست کاملا عملی شود. از سوی هم این مبحث به شکل معنادار شامل نصاب درسی مکتب‌ها شود و همچنین از تجارب کشورهای موفق در این زمینه استفاده صورت گیرد. کمربندهای سبز احداث شود. کنترل جدی بر واردات مواد سوختی بی کیفیت، تشویق مردم به غرس نهال، فرهنگ سازی و بلند بردن سطح فرهنگ شهرنشینی و آگاهی دهی وسیع از جمله مواردی است که در کاهش آلودگی هوا موثر واقع می شود.

ایجاب می کند ادارات زیربط از داش¬های خشت پذیز، شهرک¬ها، منازل رهایشی، حمام¬ها و سایر آلاینده های محیطی نظارت دقیق کنند و بر اساس یک طرزالعمل فعالیت آنها را زیر نظر داشته باشند. با اینکه قبلا هم اشاره شد اغلب این اقدامات میتواند کوتاه مدت باشد و در بهبود وضعیت آلودگی کمک کند. اما در کنار آن برنامه های دراز مدت و یک راهکار جامعه روی دست گرفته شود تا به صورت بنیادی و دراز مدت چالش آلودگی هوا و آلاینده های محیطی حل شود.

اسفندیار