اهمیت و جایگاه صلح در قرآن وسنت نبوی(ص)

نویسنده: پوهنیار عبدالرسول «رحیمیار»

مبحث اول: اهمیت و جایگاه صلح در قرآن

طوریكه قبلاً متذكر شدیم صلح كلمه عربی و حاصل زندگی در مسالمت و همزیستی و بر قراری مناسبات بدون خشونت میان انسانها است. مفهوم آن در سطح روابط فیما بین یك خانواده مجموعه یی انسانی پیرو یك دین و در سطح بین المللی و پیروان ادیان مختلف قابل تطبیق می باشد.

دین مقدس اسلام به صلح در همه سطوح فوق اهمیت خاصی قایل است و در جای جای قرآن مجید به مناسبت های مختلف بر آن تأكید شده و به حیث دستور اكید، مسلمانان را مأمور به تلاش برای تأمین صلح كرده است.

دین اسلام دین صلح و صفا بوده و صلح در اسلام یكی از اصول مسلمه است كه قرآن پاك در آیات متعدد به خیریت، فرضیت، اهمیت و جایگاه آن تأكید نموده و مردم را به صلح و مسالمت دستور داده است. موارد زیادی در قرآن کریم وجود دارد كه به این امر صدق می نماید. كه از جمله برخی از آن قرار ذیل است:

1- چنانچه خداوند(ج) می فرماید: ترجمه: الآیه صلح بهتر(از جنگ، دشمنی، منازعه و اختلاف) است. (سوره نساء آیت 128)

برای پیروان دین اسلام همین قدر كافی است كه به اهمیت صلح پی ببرند، چون خداوند به بهتر بودن صلح به ما حكم نموده و آنرا بهتر از هر نوع اختلاف و منازعه قلم داد نموده است.

2- همچنان خداوند(ج) می فرماید:: پس از خدا بترسید و صلح را در میان تان پیاده سازید و از خدا و پیامبرش اطاعت كنید اگر ایمان دارید. (سوره انفال آیت 1)

این ارشاد خداوند برای تهییج و بر انگیختن مؤمنان بر تقوا و اصلاح ذات البین و اطاعت خدا و رسول وی است. زیرا ایمان درست نمی شود مگر با این سه چیز. از این جهت تقوا، اصلاح ذات البین و اطاعت خدا و رسول وی به عنوان نشانۀ بر صدق ایمان معرفی شد.  ذكر صلح همراه با تقوا و اطاعت خدا و رسول، نشانده اهمیت و جایگاه صلح است.

3- همچنان خداوند(ج) می فرماید: ترجمه: در بسیارى از گفتگو های پنهانی،(دائر كردن اجتماعات، مجالس و مشوره ها) خیر وجود ندارد، مگر كسی كه (بدین وسیله) به صدقه دادن و كار های نیك و پسندیده و یا اصلاح میان مردم فرمان می دهد و كسی كه این كار های نیك و خیر اندیشانه را صرف برای كسب رضایت الله تعالی انجام می دهد به زودی برایش أجر و پاداش  بزرگی می دهیم. (سوره نسأ آیت 114)

تفسیر: الله تعالی دراین آیت مباركه كلیه اجتماعات، مشوره ها و سر گوشی های پنهانی را بی ارزش خوانده كه صرف برای تأمین مقاصد دنیوی به كار گرفته می شود، مگر مجلس، اجتماع و سرگوشی های پنهانی  نزد الله تعالی از ثواب و أجر فراوان بر خوردار است كه برای امورات اجتماعی سه گانه دائر شده باشد.

1- اجتماع و مشوره هایی كه به خاطر كمك رسانی برای فقراء و درماندگان صورت می گیرد و برای خوراك، پوشاك، تعلیم ، تداوی، علاج، مسكن و سایر نیازمندی های شان تشكیل می گردد و اشتراك كننده گان این اجتماع با هم مشوره می كنند و برای ثروتمندان و پول داران دعوت داده می شود كه صدقات فرضی و نفلی خویش را به مصیبت رسیدگان و نیازمندان اختصاص بدهند و با ایشان كمك نمایند.

2- برای سازمان دادن و بهبود بخشیدن كارهای نیك و جلوگیری از گفتار و كردار بد و نا پسند، جلسه دایر كردن و با همدیگر به مشوره پرداختن و به منظور اصلاح جامعه تصامیم لازم اتخاذ نمودن، و در رابطه به اینكه چگونه می توان مقتضیات امر به معروف و باز داشتن از منكر را كه  یک فریضه اصلاحی است، بجا آورد و روش سلیم برای دعوت چگونه باشد، به مشوره پرداختن.

3- برای اصلاح کردن و آشتی دادن مردم اجتماع دایر نمودن و مشوره کردن و برای اجرای عملیۀ صلح برنامه ریختن و آنرا عملی کردن خواه این کشیدگی ها و دعاوی حقوقی باشد و یا به خاطر خاتمه بخشیدن به جنگ باشد و یا میان دو فرد, دو گروه و یا میان دو حکومت صلح نمودن باشد.

مفسرین کرام گفته اند: صدقات و در میان مردم صلح نمودن هر دو در معروف شامل اند چرا که این هر دو از جمله امورات نیک محسوب می شوند، مگر اینکه خداوند(ج) این دو را به طور خاص ذکر نموده بر اهمیت این دو دلالت می کند زیرا که هر آنچه که بعد از تعمیم بار دیگر به طور خاص ذکر شود بسیار مهم می باشد.

در این آیت خداوند(ج) علاوه بر اینکه امر به صدقه دادن و كار های نیك و پسندیده و یا اصلاح میان مردم را یک عمل ممتاز و یک عملی که دارای خیر و برکت است، معرفی می کند، بلکه آنرا دارای اجر عظیم دانسته و برای کسانیکه اجتماعات و مشوره ها را به همین منظور دایر می نمایند، وعده اعطاء اجر بزرگ را نموده است.

شرط کسب ثواب: جهت کسب ثواب این سه عمل، خداوند(ج) این شرط را گذاشته است که باید این همه، خاص به خاطر کسب رضامندی خداوند(ج) باشد، بخاطر مقاصد دنیوی، ریاء و مطرح کردن خود در جامعه، نباشد. اگر همه این تلاش های آن بخاطر به دست آوردن اهداف دنیوی باشد، از محبوبیت آن در میان مردم کاسته شده و تلاش های آن برای تحقق صلح به ناکامی رو برو می شود و از جهت دیگر، از اجر و ثوابیکه خداوند(ج) با صلح کننده گان و مصلحین مخلص وعده نموده است، محروم می گردد. اجر و ثواب عظیمی را که خداوند(ج) برای تشکیل کنندگان اجتماعات و مشوره ها برای امورات سه گانه مذکور وعده نموده، در احادیث پیامبر گرامی(ص) بیان گردیده است که آن را در بحث (اهمیت و جایگاه صلح در احادیث) ذکر خواهیم نمود.

در این آیاتیکه قبلاً ذکر گردید اگر متوجه شویم درمی یابیم که در آیت اول خداوند(ج) صلح را برای ما یک عمل نیک و بهتر از جنگ، خشونت، منازعه و هر نوع عملی که صلح و زندگی مسالمت آمیز را تهدید کند و باعث تفرقه میان مردم شود، معرفی می کند. تا ما مسلمانان به اهمیت آن پی برده و آن را در زندگی روزمره خویش عملی نماییم.

همچنان در آیت بعدی خداوند(ج) مسلمانان را به اصلاح ذات البین مکلف ساخته و آنرا از جملۀ وجیبه دینی قرار داده است و به صیغه امر که در اصطلاح اصول فقه افاده وجوب را  می کند

دستور داده است. و ایجاد صلح را هم قرین و هم پایۀ تقوا و اطاعت خدا و رسول قرار داده است و آنها را نشانۀ بر صدق ایمان معرفی نموده تا ما مسلمانان به مسئولیت خویش در قبال ایجاد صلح پی برده و آنرا درک نماییم.

گذشته از این همه در آیت سوم علاوه بر اینکه الله تعالی كلیه اجتماعات، مشوره ها و سر گوشی های پنهانی را بی ارزش خوانده كه صرف برای تأمین مقاصد دنیوی به كار گرفته می شود. مجلس، اجتماع و سرگوشی های پنهانی را که برای امورات اجتماعی سه گانه دائر شده باشد دارای ثواب و أجر فراوان دانسته تا ما مسلمانان بدانیم که علاوه بر مفاد دنیوی که از طریق ایجاد صلح شامل حال ما و جامعه ما می گردد، أجر و ثواب فراوانی را نیز از جانب خداوند(ج) مستحق می شویم. یعنی ایجاد صلح و تلاش جهت ایجاد فضای زندگی مسالمت آمیز علاوه بر مزایای دنیوی دارای أجر، ثواب و مزایای بزرگ أخروی نیز می باشد.

مبحث دوم: اهمیت و جایگاه صلح در احادیث پیامبر گرامی(ص)

احادیث پیامبر(ص) به حیث دومین منبع شریعت اسلامی، در موارد متعدد به صلح و صفا دستور داده و مردم را به تلاش جهت تأمین صلح و زندگی مسالمت آمیز امر نموده است و آنرا موقف علیه همه اعمال قرار داده و أجر و ثواب کوشش و تلاش جهت تأمین صلح را بیشتر از عبادت های نفلی دانسته و حتی کسانی را که جهت رضای خداوند در این راه تلاش می ورزند، وعده بهشت جاویدان داده است.

بنابر اهمیت و ارزش نهایت زیادی که صلح در دین اسلام دارد، هر گاه در صلح میان دو شخص، دو گروه و یا دو ملت، نیاز و ضرورت به دروغ گفتن احساس شود، دین اسلام به صلح کنندگان در هنگام صلح نمودن به هدف تأمین صلح و رفع نزاع و اختلاف اجازه دروغ گفتن را داده است. در حالیکه دروغ گفتن شرعاً حرام و از جمله گناهان کبیره می باشد. اما از اینکه گفتن دروغ مانع و سد اختلافات، فساد و خونریزی می شود، جواز داشته و شریعت اسلامی آنرا دروغ نمی پندارد. چنانچه از أم كلثوم بنت عقبة(رض) روایت است كه از رسول الله صلى الله علیه وسلم شنیده كه می گوید: ترجمه: آنكس دروغگو نیست كه میان مردم اصلاح می نماید و با دروغ خود به مردم منفعت و خیر می رساند و یا سخن با منفعت و نیك اندیشی می گوید.

همچنان در یک حدیث دیگری روایت است که: ترجمه: از حمید بن عبدالرحمن بن عوف و او از مادر خود ام كلثوم بنت عقبة روایت كرده كه او رضی الله تعالی عنها فرموده است: من از رسول الله صلی الله علیه نه شنیده ام كه اجازه دروغ گفتن را در چیزی داده باشد مگر در سه چیز، و آنحضرت (ص) می فرمود: سه نوع اشخاص اگر دروغ هم بگویند من آنها را دروغ گو نمی شمارم.

الف: كسی كه در میان مردم صلح می كند و به هدف اصلاح و ایجاد توافق میان مرد سخن دروغ می گوید و به جز صلح و رفع نزاع كدام هدف دیگری را اراده ندارد.

ب: كسی كه در جنگ دروغ می گوید و در مقابل دشمن سخنان پیروزی و غلبه را می گوید تا هیبت خویش را بالای دشمن مستولی سازد. و یا برای مجاهدین سخنانی استقامت، ثبات و رسیدن كمك را می گوید تا مورال ایشان ضعیف نه شود.

ج: كسی كه به همسر خویش دروغ می گوید كه او به همرایش بسیار محبت دارد و این سخن را بخاطری می گوید كه نظام ازدواجی او از تباهی حفظ شود با وجودیكه در حقیقت چنانچه به زبان می گوید همرایش محبت نداشته باشد.( زیرا محبت یك امر قلبی است و به اختیار و اراده شخص نمی باشد) و یا زن به شوهر خویش چنین سخنان را به دروغ می گوید.

منابع

1. 1. فرهنگ بزرگ جامع نوین عربی به فارسی، اسلام او سوله از پوهنمل زاهدی احمدزی
2. 2. انوار القرآن
3. 3. صحیح البخاری، ج: 1، كتاب الصلح، باب: لیس الكاذب الذی یصلح بین الناس
4. سنن ابو داود، ج: 2 كتاب الادب، باب اصلاح  ذات البین .