پیشگیری ازجرایم سایبری

پوهیالی عبدالخالق بلوچ

چکیده

تمايل روزافزون به استفاده از تکنالوژی¬های پيشرفته از جمله کمپیوتر و انترنت، شرايط و بستر مساعدي براي ظهور جرايم سايبري به وجود آورده است. از آن جا كه اين جرايم در فضاي مجازي انجام مي¬شوند و مانند ساير جرايم، ملموس نيستند، پولیس با استفاده از تکنالوژی نوین كه در عرصه نرم افزارهاي تخصصي به وجود آمده است مي تواند در پشگيري از وقوع جرايم مزبور نقش موثري داشته باشد و همچنان می¬تواند به عنوان حافظ نظم و امنيت در فضاي مجازي، نقش موثر خود را ايفا كند از آن¬جا كه جرايم سايبري ويژگي-هاي منحصر به فردي دارند و از جمله جرایم است که با استفاده از کمپیوتر، یا داخل فضای سایبر و یا علیه کمپیوتر دیگری واقع می¬شود. هرچه وابستگی انسان به کمپیوتر، شبکه و انترنت بیشتر شود زمینه توسعه جرایم سایبری نیز آماده تر می¬گردد. جرائم سایبری حوزه بسیار گسترده¬ای داشته و شامل انواع جرایم نظیر سرقت، تقلب، فریب، مزاحمت، ویروس ها و تروریزم سایبر را دربر می¬گیرد و خسارات وارده از ناحیه ارتکاب جرائم سایبری به مراتب گسترده تر و جبران ناپذیرتر در مقایسه با جرائم سنتی می¬باشد مطالعه عینی جرائم سایبری گواه این واقعیت است که در بسیاری موارد انواع خسارات مادی، معنوی و روانی را برای قربانیان به ارمغان آورده است و از سوی دیگر ماهیت خاص فضای مجازی این اقتضاء را دارد که به طور جدی به دنبال پیشگیری قبل از ارتکاب جرم در فضای مجازی باشیم.

مفاهیم: سایبر cyberواژه اشتقاقیkayberentes یونانی است که به معنی سکاندار و رهنما آمده است و واژه سایبر cyber نخستین بار توسط ویلیام گبسون نویسنده¬ای داستان¬های علمی تخیلی در کتاب نورمنسر در سال 1984به¬کار برده شده است سایبر پیشوندی است برای یک شخص، یک شی، یک ایده، یا یک فضا که مربوط به دنیای کمپیوتر و اطلاعات یا مجازی است. و سایبر در اصطلاح عبارت است از مجموعه¬¬ای از ارتباطاط درونی انسان¬ها از طریق کمپیوتر و وسایل مخابراتی بدون در نظر گرفتن جغرافیای فزیکی گفته می¬شود مثلاً ارتباطات آنلاین از طریق ایمیل و غیره می¬باشد که قانون¬گذار افغانستان جرائم سایبری را چنین تعریف نموده است: جرائم سایبری عبارت از جرائمی است که به وسیله تکنالوژی مدرن اطلاعات و ارتباطات الکترونیکی یا انترنتی در فضای سایبر ارتکاب میآبد و فضای سایبر عبارت از فضای مجازی یا غیر ملموسی است که به اساس ارتباطات شبکه¬های کمپیوتری یا انترنتی بوجود آمده است.

پیشگیری از جرایم سایبری

فضای سایبر با وجود مزایایش به دلیل ویژگی¬های مانند امکان تحصیل هویت های گوناگون و سهولت انجام اعمال مختلف، موجب مهاجرت بسیاری از جرائم سنتی و جدید به آن شده است و با توجه به رشد تکنالوژی در کنار مزایای خود می توانند بسترساز سوء استفاده¬های نیز باشند، اما مبارزه از طریق مجازات، تنها یکی از راه های است که می توان جرائم سایبری را کاهش داد. پیشگیری از جرائم سایبری می تواند به دو  طریق پیشگیری وضعی و پیشگیری اجتماعی صورت گیرد. در پیشگیری وضعی، هدف سلب فرصت¬های مجرمانه و ابزار ارتکاب جرم از مجرم با انگیزه است. اما در پیشگیری اجتماعی سعی بر این است که با افزایش آگاهی افراد و تربیت صحیح آنها، به ویژه قشر جوان و نوجوان جامعه و همچنین از بین بردن زمینه های اجتماعی وقوع جرم، نظیر فقر و بیکاری، انگیزه های مجرمانه از مجرمان سلب گردد.

1)پیشگیری اجتماعی از جرایم سایبری: می توان جرم شناسی را از ابزارهای مفید برای قانون¬مند ساختن جامعه و پیشگیری از وقوع قانون شکنی¬ها دانست وظیفه رفع انگیزه های مجرمانه و منحرفانه به عهده کارکردهای پیشگیرانه ای است که از آنها به عنوان پیشگیری اجتماعی یاد می شود و به دو شاخه پیشگیری اجتماعی رشد مدار و پیشگیری اجتماعی جامعه مدار تقسیم می شود.

پیشگیری رشدمدار با قشر جوان و نوجوان سر و کار دارد و خط مشی¬ها و اقدامات آن رویکردی تربیتی و آموزشی دارد و درصدد آموزش مهارت¬های زندگی اجتماعی است تا خشونت خود را مهار کنند. این آموزش¬ها به طور کلی توسط اقدامات مداخله آمیز والدین و خانواده و تدابیر همیاری همسالان و با شیو¬¬¬ه¬های چون آموزش سلامت انترنت و تدابیر رسانه ای صورت می¬گیرد. اما پیشگیری جامعه مدار سعی در برطرف کردن زمینه¬های اجتماعی بروز انگیز¬ه¬های مجرمانه با از میان بردن نسبی فقر و بهبود وضع اجتماع انجام می¬شود. اولین محیطی که توجه متصدیان پیشگیری رشد مدار را به خود جلب میکند، خانواده و به تبع آن والدین است. چنانچه بتوان در ابتدا توصیه ها و آموزه¬های لازم را به والدین منتقل و آن¬ها را با خطرات و در عین حال مزایا و مطلوبیت های فضای مجازی آشنا کرد، می¬توان امیدوار بود تا حدود زیادی اهداف این تدابیر به ثمر بنشیند.

2)پیشگیری وضعی از جرائم سایبری: پیشگیری وضعی مبتنی بر سلب فرصت¬های مجرمانه است. رهیافت غیر جزایی با تکیه بر عوامل وضعی و تخنیکی یعنی وضعیت های پیش جنایی ، درصدد است تا از گذر انحراف در مراحل لازم گذار اندیشه به عمل؛ فرصت های ارتکاب جرم را ختثی نماید. انواع تدابیر پیشگیری وضعی از جرائم سایبری عبارت است از:

أ‌.تدابیر محدود کننده یا سلب کننده دسترسی: در اینجا سعی می شود با نصب سیستم ها یا برنامه¬های خاص به روی گروه های دسترس به شبکه، یعنی کمپیوتر¬¬های شخصی و مسیریاب¬ها، سیستم¬های ارایه دهندگان خدمات شبکه¬ای و از همه مهم¬تر ایجاد کنندگان تماس بین المللی، از ورود یا ارسال بعضی اطلاعات غیر مجاز یا غیر قانونی جلوگیری شود.

ب‌.تدابیر نظارتی:  این اقدام به دو شکل تخنیکی و انسانی قابل اجراست. در حالت تخنیکی، ابزارها یا برنامه های بر روی سیستم نصب می شوند و کلیه فعالیت های شبکه ای اشخاص، حتی ضرباتی که بر روی صفحه کلیدشان زده اند یا نقاطی را که به وسیله ماوس بر روی آنها کلیک کرده اند ضبط می¬کنند.

ت‌.تدابیر صدور مجوز: در این روش، تنها کسانی حق بهره برداری از یک سیستم یا سایت را خواهند داشت که پس از طی مراحل شناسایی و کسب اعتبار لازم(رمز) مربوط را دریافت کنند.

ث‌.ابزارهای ناشناس کننده و رمزگذاری: این ابزارها ماهیت اصلی یک مفهوم را پنهان یا غیرقابل درک می¬کنند تاغیرقابل شناسایی و تشخیص گردد. ناشناس کننده¬ها هویت اشخاص را در فضای سایبر پنهان می کنند و از این طریق به آنها امکان می دهند با ایجاد حریم بیشتر به فعالیت شبکه ای بپردازند.

ج‌.افزایش میزان تلاش برای ارتکاب جرم: تقویت تدابیر امنیتی برای ایجاد ممنوعیت و محدودیت دسترسی، فیلترینگ، کنترول ورودی ها از طریق رمز عبور، کنترول و بازرسی خروجی¬ها، تغییر مسیر جرم با هدف جلوگیری از ایجاد ارتباط مجرمین احتمالی با متضررین و محافظت از اتاق های گفتگو و تفکیک سنی این اتاق¬ها و کنترول ابزارها ازجمله راهکارهای مهم افزایش تلاش برای ارتکاب جرم سایبری است. فیلترینگ و استفاده از پروکسی¬ها شیوه¬ای برای کنترول و محدود کردن دسترسی به شبکه و برخی خدمات است. از استفاده های پروکسی، مخفی بودن در انترنت و از بین بردن آدرس انترنتی است که در این حالت می توان از نفوذ هکرها جلوگیری کرد.

ح‌.افزایش خطر ارتکاب جرم: توسعه محافظت¬ها و برنامه های ویروس یاب در برابر تهدیدهای سایبری، کاهش ناشناختگی با استفاده از تصدیق هویت و کارتهای هوشمند، استفاده از مدیریت زمان با سیستم های خودکار نظارتی، ارتقای نظارت رسمی از طریق تدابیر فزیکی و نصب کامره¬های مداربسته، مراقبت از اطلاعات و نظارت بر آنها و ردیابی رفتارهای مجرمان از مصادیق افزایش خطرات ارتکاب جرم است. در اکثر کشور¬ها پولیس مشغول انجام چنین وظایفی برای پیشگیری وضعی با شیوه های نظارتی به وجود آمده است که از طریق جستجو و تعقیب و مراقبت سوژه و مظنون در فضای مجازی نیز انجام وظیفه می کنند. همچنین می¬توان با نشانی پروتوکول انترنتی، هویت مجازی را ردیابی کرد و همچنین در فضای مجازی تعقیب کرد. کنترول و نظارت مستلزم انجام نظارت بر فعالیت شبکه¬های ارتباطی و وبسایت هاست. فعالیت¬های انجام شده در طی کنترول و نظارت عبارتند از:-مراجعه به مراکز وبسایت¬ها، شبکه¬های ارتباطی و مراکز ارائه دهنده خدمات انترنت و کافی نت¬ها؛

-بازرسی محتوای موجود در دستگاها، شبکه¬ها و وبسایت ها و بررسی و تحلیل اطلاعات ترافیکی جمع آوری شده توسط ارائه دهندگان خدمات انترنت و همچنین استفاده از نرم افزارهای مرتبط؛

-در صورت لزوم شنود با مجوز موبایل یا تیلفون عوامل مرتبط با شبکه¬ها، وبسایت¬های ارائه دهندگان دارای ادله مجرمانه.

خ‌.کاهش دست آوردها: هدف این راهکار، کاهش منافع حاصل از جرم است. پنهان کردن هدف با مخفی کردن اطلاعات افراد برای جلوگیری از قربانی شدن آنان، که بیشتر مختص زنان و کودکان می باشد، جابه جا کردن هدف، کاهش عوامل محرک از طریق کاهش استرس، اجتناب از اغتشاش، کاهش برانگیختگی و خنثی کردن گروه همسالان و جاذبه زدای از برخی اطلاعات ودستگاه های محرمانه از مهمترین این راهکارهاست. البته باید توجه داشت که آماج پیشگیری نمی¬تواند کاربرد هر وسیله، فن و اقدام و نیز کنارگذاری اصول عمومی حقوق را توجیه کرده و بهانه ای برای توسل به مقررات فوق¬العاده و روش¬های خاص فراقانونی

شود. لذا باید به دو شرط برای اعمال پیشگیری وضعی توجه کرد که عبارتند از عدم ورود آسیب به بدنه محیط اجتماعی و عدم محدودیت برای دسترسی آزاد به مکان¬های عمومی.

نتیجه گیری

فضای مجازی با وجود مزایای فراوانش، به دلیل ویژگی¬های مانند امکان تحصیل هویت¬های گوناگون و سهولت انجام اعمال مختلف، موجب مهاجرت بسیاری از جرائم سنتی و جدید به آن شده و علل و عوامل بسیاری در شکل گیری جرائم سایبری موثرند همچون عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و روانشناختی نقش ایفا می¬کنند. جرائمی نظیر فریبکاری سایبری در اثر عوامل اقتصادی مانند تورم، فساد اقتصادی، فقر اقتصادی، بیکاری و وضعیت نا بسامان زندگی رخ می¬دهد. زمانی که اهداف و ارزش¬ها در جامعه تعریف می-گردند وامکانات مالی و سرمایه به عنوان ارزش معرفی می¬گردد و در کنار آن را¬ه¬های مشروع رسیدن به این اهداف محدود و رنج آور باشد، فرد به ابداع دست خواهد زد و راه های نامشروع را برای رسیدن به اهداف مشروع خود انتخاب می¬کند. پیشگیری از جرائم سایبری می¬تواند به دو طریق (پیشگیری وضعی و پیشگیری اجتماعی) صورت گیرد. در پیشگیری وضعی، هدف سلب فرصت¬های مجرمانه و ابزار ارتکاب جرم از مجرم با انگیزه است. اما در پیشگیری اجتماعی سعی بر این است که با افزایش آگاهی افراد و تربیت صحیح آن¬ها، به ویژه قشر جوان و نوجوان جامعه و همچنین از بین بردن زمینه های اجتماعی وقوع جرم، نظیر فقر و بیکاری، انگیزه های مجرمانه از مجرمان سلب گردد. راهکارهای اجتماعی پیشگیری از  جرائم سایبری عبارتند از:

ایجاد حس مسئولیت پذیری، آموزش نحوه های استفاده صحیح توسط خانواده، اقدامات مداخله آمیز والدین، تدابیر همیاری همسالان، آموزش سلامت انترنت و تدابیر رسانه ای و برای پیشگیری وضعی از جرائم سایبری نیز راهکارهای وجود دارد. افزایش میزان تلاش برای ارتکاب جرم و خطرات ارتکاب جرم و کاهش دستاوردها از طریق ایجاد تدابیر محدودکننده یا سلب کننده دسترس، تدابیر نظارتی، ابزارهای ناشناس کننده و رمزگذاری از مهمترین اقداماتی است که می توان در این راستا انجام داد.

منابع وماخذ

1-آنجلیز، جینا(1383)، جرائم الکترونیکی، ترجمه: سعید حافظی و عبدالصمد خرم آبادی، چاپ اول، تهران: دبیرخانه شورای عالی اطلاع رسانی.

2-            پرویزی، رضا(1384)؛پی جوی جرائم کمپیوتر ای ؛چاپ اول، تهران :جهان جام جم .

3-خداقلی، زهرا(1383)؛جرائم کامپیوتری؛ چاپ اول، تهران: آریان.

4-کود جزای افغانستان، سال 1396 جریده رسمی، شماره 13.