جاسوسی چیست وجاسوس کیست؟؟

سخی احمد احمدی

واژه ی جاسوسی از دو بخش «جاسوس» و «یاءِ» حاصل مصدر (در نقش پسوند شغل ساز) ساخته شده است. در زبان فارسی به معنای جست و جوی خبر، خبر پرسی، خبر چینی ، سخن چینی ، به دست آوردن اخبار و اسرار فرد، اداره یا کشوری و دادن آن به دیگری آمده است و به صورت مصدرِ مرکبِ «جاسوسی کردن» نیز کاربرد دارد.

جاسوس از ریشه عربی «ج ـ س ـ س» و صفت مشبهه  بر  وزن «فاعول» است. شماری از واژه پژوهان، «جسّ» را در اصل به معنای لمس چیزی با دست (مانند گرفتن نبض) برای کسب آگاهی لازم، دانسته و برخی آن را فقط تفحص نامحسوس معنا کرده‌اند، همچنین تجسس که در زبان عربی به ویژه عربی معاصر معادل جاسوسی از ریشه‌ی آن است. این واژه در لغت به معنای آگاهی جستن از اخبار و امورِ عمدتاً پنهان آمده و اغلب کاربردی منفی دارد.

اصطلاح جاسوسی در حوزه‌ی حقوق و روابط بین‌الملل، حقوق جزای خصوصی و جرم شناسی کاربرد دارد و فارغ از پاره‌ای اختلافات جزیی، به کسب اطلاعات محرمانه‌ی نظامی، سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی در پوشش عناوین غیر واقعی، با قصد ارائه به بیگانه‌گان و عمدتاً متخاصم تعریف شده است.

جاسوسی در گذشته با شیوه‌ های ابتدایی و اغلب در حوزه‌های نظامی و سیاسی صورت می‌گرفت؛ اما امروزه با تغییر ماهیت تهدیدها، شیوه‌ها و حوزه‌های جاسوسی نیز تحول و توسعه یافته است.

جاسوسی از پیشینه‌ی تاریخی بسیار دیرینی برخوردار است و متون بسیاری بر باستانی بودن آن گواهی ‌می‌دهند. گزارش‌های تورات درباره‌ی اتهام جاسوسی به برادران یوسف علیه‌السّلام پس از ورود نخستین آنان به مصر، جاسوسان دوازده گانه

بنی اسرائیل از سوی موسی علیه‌السّلام برای شناسایی سرزمین کنعان و روانه شدن جاسوسان یوشع به شهر اریحا از آن قبیل‌ اند.

اتهام برادران یوسف علیه‌السّلام در پاره‌ی منابع تفسیری نیز تصریح و

آیه ی ۷۳سوره‌ی یوسف را اشاره‌ به آن دانسته‌ اند.

در تاریخ اسلام نیز نمونه‌ هایی از جاسوسی هنگام غزوه های پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌ و‌آله‌وسلّم با مشرکان، گواه فرستادن افراد و گروه‌ های تجسس از سوی آن حضرت برای شناسایی و به دست آوردن گزارش اوضاع دشمنان اند.‌ هم‌ چنین گزارش‌ هایی از شیوه های حفظ اسرار محرمانه و برخورد با جاسوسان دشمن، در سیره‌ی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم اوضاع گونه گون جنگی و مرتبط با همه دشمنان اعم از قریش، هوازن، رومیان و… گزارش شده‌اند.

واژه ی جاسوس در قرآن کریم به کار نه رفته و هیچ معادل صریحی نیز برای آن در قرآن کریم یافت نه می‌شود. مفسران در بیان مصادیق خیانت و نیز تولّی نسبت به دشمنان با استناد به پاره‌‌ی شأن نزول‌ها به این موضوع اشاره کرده‌اند. مثلاً خیانتِ ابولبابه‌ی انصاری در سال پنجم هجرت و هنگام غزوه‌ی بنی قریظه یا خیانت جاسوسی حاطب بن ابی بلتعه در سال هشتم هجرت و یا هم جاسوسی به اساس فقر که فقرای انصار به یهودان مدینه در بدل گرفتنِ مواد خوراکی و کشاورزی انجام

می دادند.

با وجود چنین صراحت ها و حتا استفاده‌ی حضرت سلیمان پیامبر از هُدهُد و پرنده های دیگر برای خبر رسانی استفاده می کرده و مرتبط دانستن آیه‌ی نهم سوره‌ی مبارکه‌ی احزاب از خیانت و‌ جاسوسی همسرانِ نوح علیه‌السلام و لوط علیه‌السلام، مدارک پیشینه‌ی دقیقی از آغاز کار جاسوسی در جهان امروزی آن گونه که بتواند ذهن تشنه به آگاهی بشر را سیر آب کند در دست نیست. اما در حد اقل مطالعات اسلامی و تجارب روز مره می‌یابیم که بشر فطرت جاسوس پرور داشته و از آن برای سمت و سو دهی تصامیم خود سود می‌جوید. سخن چینی، انتقال خبر این و آن به یکی دیگر و عطش فرو نه نشسته‌ی آگاه شدن از برنامه و حتا افکار و‌ ضمیر دیگران خود نوعی اشتیاق به جاسوسی است. تناسب این اشتیاق بسته‌گی به درجه‌ی علاقه و ارتباط آن به خود شخص دارد.

ابتدایی‌ترین گونه های جاسوسی فطری انسان گوش کردن پنهانی سخنان اهل خانه‌واده است که از عقب در ها و یا استراق سمع به هر نوعی صورت می‌گیرد و به خصوص که آن سخنان بسته‌گی به شخصیت یا سرنوشت خود متجسس داشته باشد.

نوع علنی جاسوسی طرح سخن ها گفته هایی غیر مستقیم است که جاسوس با همه‌گانی سازی و یا خصوصی سازی آن‌ها معلومات مورد نیاز خود را از همه و یا از یک شخص خاصی به دست می آورد، حتمی و الزامی نیست که خود شخص جاسوس بین دو نفر باشد. این دو نوع جاسوسی را (خود آگاهی دفاعی) می‌نامند که فروعاتِ گونه گون و منطبق به نیازِ زمان داشته و قابل تغییر و توقف اند. گاهی اتفاق می‌افتد که تمامِ خانه‌واده یا برای یک نفر یا علیه یک نفر از خانه واده جاسوسی کنند و این نوع جاسوسی را ( برحذر داشتن ) می‌نامند. هدفِ جاسوسی بر حذر داشتن، توجه‌ و مواظبت منحصر به

خانواده و قوم و تبار یا گروهِ خاص دارای منافع مشترک است که نه می‌گذارند تا کسی از اعضای آنان به نادانی و به اثر طرح یک برنامه‌ی دشمنانه در چاله‌یی بیافتد و یا موردی سر زند که منافع عمومی شان را ضربه بزند و این نوع جاسوسی ها به هیچ ‌عنوانی مبانی دشمنی نه دارند مگر این که اختلافی در جریان زندگی بروز کند.

جاسوس خودی نادان:

نوع دیگر و‌ خطرناک‌ جاسوسی کسب معلومات از افراد ساده انگار میان مردمان دارای وجوهات و‌ منافع مشترک است. در این نوع جاسوسی ها از ساد‌گی و عدم آگاهی یک عضو یک گروه معلومات های خود نا خواسته‌یی را از وی کسب می‌کنند که سبب بروز درز اسرار شده و در نتیجه موجبات زیان های غیر قابل پیش بینی در تمام عرصه ها به گروهی می‌شود که آن عضو ضعیف و ساده لوحِ شان بر آن ها وارد کرده است. این نوع جاسوسی ها را ( جاسوسی نادان خودی ) می‌نامند که خیانت نیست و حماقت است.

جاسوس خودی خاین:

در جاسوسی های منجر به خیانت های خودی که از جانب یک عضو دارای منافع و طرح مشترک صورت می‌گیرد،‌ جانب مخالف حدِاکثر معلومات ‌‌راز ها را از آن عضوِ خاین و‌ پنهان گرفته و در بعدها خود او را نیز یا طعمه‌ی مرگ می‌کنند و یا به اعمالی متوسل می‌شوند تا گروه مقابل به ساده گی بداند که فلان عضو شان خاین بوده است.

جاسوسی با سیر روزگاران دور تا امروز پخته گی‌های زیادی داشته و ویران گری های بی حد و حصر.

جاسوسی در ادیان ابراهیمی:

ادیان چند گانه‌یی که به ابراهیم علیه السلام نسبت داده می‌شوند هم خبررسانی و جاسوسی را به نوعی و تعبیری معرفی و مجاز می‌دانند و بحث طولانی دارد.

‌جاسوسی تمام کارگاه روم قدیم و از قرون ۱۸و ۱۹و از فراعنه تا رامسس ها و از گذشته های دور سلطه گرایی دودمانِ و عشیره‌ی انگلیس تا امروزی که ملکه‌ی انگلستان حکم روایی دارد را درنوردیده است و ملکه الیزابتِ اول اساس گذار خدمات جاسوسی‌ مدرنِ انگلیس است که حالا جهان را در کف دست دارد‌ و‌ طراح بزرگ جنایات ویران گری در جهان می‌باشد. مثل MI-6و انتلجنت سرویس انگلیس.

دستگاه های جاسوسی به همان تناسب که محافظ منافع ملی و کشوریْ خود ها هستند چندین مرتبه زیاد‌تر بی‌رحم تر و‌ ویران‌گر تر نسبت به اهداف و‌ کشور های موردِ حمله‌ی شان می‌باشند.

معلومات و آگاهی های به دست آمده از پژوهش های پژوهش‌گران گواهی بر آن دارند که تشکیلات منظم جاسوسی و اطلاع گیری از روم باستان سر بلند کرده اند.

پهنای جاسوسی رسمی دولت ها از ابتدایی ترین نوعی فعالیتِ دیروزِ آنان به یکی از نهادهای دارای امکانات، فن آوری‌ها و‌ صلاحیت‌ های بی حد ‌و مرز امروزه تبدیل شده اند. موفقیت های دستگاه های دیگر بسته‌گی به نوع و تعداد ظرفیت های انسانی خاین به کشورها و‌ منافع ملی آنان دارد که در استخدام خود گرفته اند.

عصر مدرنتیه‌یی که حالا همه به آن می‌بالند، اوج‌ موفقیتِ دنیای جاسوسی و خیانتِ خودی ها به منافع خودِ شان است و خفت بار بدترین نوعی جاسوسی شمرده می‌شود که حتا به خودِ جاسوسِ خاین هم کشنده‌تر است.‌ این نوع جاسوس ها به ذرایع مختلف استخدام می‌شوند و غم‌بار ترینِ نوع آن در کشور هایی مثلِ افغانستان رُخ می‌دهند که غربی‌ها به آنان نام اجباری جهانِ سوم داده اند.

استخدامِ جواسیس یا همان ستون پنجم در جهانِ سوم‌ بر اساس اسناد بدنام کننده صورت می‌گیرد.

جاسوس ها در کشور های اسلامی بیش‌تر بر اساسِ پیش‌کش های گناه آلودِ غافل‌گیر کننده‌ی هم آغوشی با زنان و دختران به دام می‌افتند.

در کشور های غربی که هم آغوشی با زنان و حالا هم جنس بازی ها معمول و قانونی است، عینِ عمل با روش های دیگر انجام می‌شود.

اما استخدام جواسیس در سطوح بلند دولتی و کشوری از حرفه های به شدت پیچیده، اختیاری و گاهی هم اجباری است. در این نوع استخدام ها حتا برای از هم گسیختن سیستم ساختار جغرافیایی کشور سود برده می‌شود. چنان حالات زمانی پیش می آیند‌که نفوذِ جاسوسی در سطح مقامات عالی و‌ تصمیم گیرنده‌ی کشور ها به وجودِ رهبری کشوری کشور ها رخنه می‌کنند. چه بسا که گاهی سکانِ رهبری کشور های شان هم به آنان سپرده می‌شود.