صنعت و اهمیت اقتصادی آن در قرآن

حبیبی صالحی

صنعت در اقتصاد یک کشور و به ویژه در اقتصاد کشورهای پیشرفته، محرک نوآوری، صادرات و رشد هرچه بیشتر بهره برداری، وسیله ارتقا وپویایی شاخص های مقاومتی اقتصاد ملت هاست. از رشد، پویایی و رونق بخشی صنعت، رشد و رونق را در دیگر بخش های زندگی ملت ها تسریع می کند؛ از این جهت گفته اند که اقتصاد یکی از مبانی اصلی مقاومت و ایستادگی ملت ها و کشورهاست.
واژه «صنعت» از ریشه «ص ـ ن ـ ع» به معنای عمل صانع است که با علم و دقت انجام می‌شود. (المصباح، ص ۳۴۸) واژه «صُنْع» خاص‌تر از واژه «فعل» است و بر خلاف فعل به حیوان و جماد نسبت داده نمی‌شود.(راغباصفهانی، مفردات، ۴۹۳)
صنعت در اصطلاح به معنای حرفه، پیشه و هنر است. برخی گفته اند که صنعت عبارت از استخراج و تبدیل مواد خام، ساخت کالاهای گونه گون و تامین خدمات اجتماعی است. (فرهنگ بزرگ سخن، ج ۵ ص ۴۷۷۳)
صنعت در روزگار ما در تمام امور زندگی انسان ها از جمله زراعت، صحت، نظامی، نساجی و ارتباطات نقش دارد.
کلمه صنعت یک بار در قرآن کریم در باره‌ی صنعت زره‌سازی حضرت داود علیه السلام به¬کاررفته است (انبیا، ۸۵؛ اما مشتقات آن (۱۹) بار به‌کاررفته است و از کشتی‌سازی حضرت نوح علیه السلام و خانه‌سازی قوم هود علیه السلام و به سازه‌های فرعونیان، یاد کرده است. (اعراف: 137)
از لابه لای ارشادات آیات قرآن برداشت می شود که صنعت به سبب کارکرد و رفع نیاز بشر، بسیار ارزشمند و داری جایگاه بلند است. طوری که حضرت داود علیه السلام هر روز یک زره می ساخت و آن را می فروخت و از این طریق امرار معاش می کرد.
صنایع که در قرآن کریم از آنها یاد شده است، قرار زیر به آنها اشاره می کنیم:
-1کشتی سازی: کشتی سازی سابقه تاریخی دارد و نخستین ساخت کشتی به زمان حضرت نوح علیه السلام بر می گردد. ساخت کشتی فرمان خدای متعال و زیر نظر خدای متعال و برای نجات هدایت یافتگان و مؤمنان به حضرت نوح علیه السلام بود. خدای متعال می فرماید: «‌وَٱصنَعِ ٱلفُلكَ بِأَعيُنِنَا وَوَحيِنَا وَلَا تُخَطِبنِي فِي ٱلَّذِينَ ظَلَمُواْ إِنَّهُم مُّغرَقُونَ؛ و کشتی را زیر نظر ما و به وحی ما، بساز و در باره‌ی کسانی که ستم کردند، با من سخن مگو که آنان غرق شدنی هستند. (هود: 37) آیه کریمه نشان می دهد که صنعت کشتی سازی حضرت نوح(ع) علیه السلام با آموزش و هدایت عملی و مراقبت ویژه ای خدای متعال انجام شده است؛ ازاین‌جهت حضرت نوح(ع) کشتی بزرگ و دارای ابعاد مختلف را متناسب با طوفان آینده ساختند و طبق گزارش تاریخ نخستین سازنده کشتی ایشان هستند. (ابن عاشور، التحریر والتنویر، ج11 ص 255) و پس از ایشان در قرآن کریم از کشتی زمان حضرت یونس علیه السلام (صافات: 139)، کشتی حضرت موسی و خضر علیهما السلام (کهف: 71) و کشتی زمان نزول قرآن (یونس: 22) یاد شده است.
-2سد سازی: سدسازی نیز پیشینه‌ی تاریخی دارد و به هزاران سال قبل بازمی‌گردد. نخستین سد توسط ذوالقرنین برای مانع شدن تجاوز و هجوم یأجوج ومأجوج ساخته شده است. (کهف: 94)
سد دیگری که قرآن از آن یاد کرده است، سد ذخیره آب قوم سبأ برای زراعت و کشاورزی است. (سبأ: 16) این سد میان کوه های سرزمین سبأ ساخته شده بود و آب های منطقه را برای کشاورزان ذخیر می کرد و برای آبیاری زمین های زراعتی و باغ ها به کار می رفت که پس از کفران نعمت، سد شکسته شد و آب های ذخیر شده سبب نابودی باغ ها گردید. (ابن عاشور، التحریر، ج 22 ص 36)
-3ساختمان سازی: صنعت ساختمان سازی با همه آب وتابش از قوم عاد یاد شده است که در این زمینه بسیار پیشرفته بودند. (فجر: 6-8) ساختمان های آنان طوری بود که در هیچ جایی مانند آن ها دیده نشده است. ثمودیان نیز مانند عادیان در صنعت ساختمان سازی پیشرفته بودند و در دشت ها ،کوه ها و میان صخره ها، منازل، خانه ها و ساختمان های مستحکم می ساختند. (اعراف: 74) ثمودیان قوم حضرت صالح علیه السلام نخستین کسانی بودند که صخره ها را می شکافتند و برای خود خانه می ساختند. (ابن عاشور، التحریر، ج 30 ص 274) برای خانه های تابستانی صنعت خشت پزی داشتند و با خشت کاخ ها می ساختند و برای خانه های زمستانی، کوه های سنگی و صخره ها را می تراشیدند. (زحیلی، المنیر، ج 8 ص 274)
حضرت سلیمان علیه السلام نیز در صنعت ساختمان سازی بسیار پیشرفته بود. قصر سلطنتی حضرت سلیمان علیه السلام از امکانات پیشرفته برخوردار بود. قصری که دارای فرش و کف بلورین بود و ملکه سبا با ورود در آن قصر، شگفت انگیز شد. (نمل: 44) نیز جنیات مسخر شده برای وی هرچه می خواست، می ساختند، چنانکه از جمله معبدها و حوض ها درست می کردند. (سبأ: 13)
فرعون نیز در صنعت ساختمان سازی پیشرفته بود. وی برای عوام فریبی و اغفال مردم که خدای حضرت موسی علیه السلام را از بین می برد، از هامان وزیر خود خواست که برای اشراف بر خدای موسی، ساختمان-های بلند بسازد. (قصص: 38)
-4 زره‌سازی: زره سازی برای نخستین بار توسط حضرت داود علیه السلام آغاز شده است. این صنعت را خدای متعال برای وی آموزش داده که با استفاده از آهن، وسایل و سلاح های دفاعی مانند شمشیر، نیزه و سپر تهیه می‌کرد. (انبیاء: 80، سبأ: 34)
-5 ظروف سازی: صنعت ظروف سازی توسط جنیات را برای نخستین بار حضرت سلیمان علیه السلام ایجاد کرد. (سبأ: 12) جنیات مسخر برای وی هرچه می خواست، می ساختند، از قبیل معبد، تمثال ها، کاسه های غذا خوری، دیگ های بزرگ ثابت و حوض ها. (سبأ: 13) دیگ های بزرگ برای این بود که به تهیه غذای لشکر بزرگ سلیمان علیه السلام کافی شود. امروزه نیز صنعت ظرف سازی از جمله صنایع مورد ضرورت و پیشرفته دنیای معاصر است.
-6 خشت پزی: صنعت خشت پزی برای نخستین بار به زمان حضرت صالح علیه السلام باز می گردد که قوم ثمود برای ساخت وساز خانه های تابستانی صنعت خشت پزی داشتند و با خشت کاخ هایی برای زندگی تابستانی می ساختند، طوری که برای ساخت و ساز خانه های زمستانی، از کوه ها استفاده می کردند و کوه های سنگی و صخره ها را می تراشیدند و خانه می ساختند. (زحیلی، المنیر، ج 8 ص 274) پس از آن در زمان حضرت موسی علیه السلام نیز صنعت خشت پزی رواج گسترده داشت، چنانکه فرعون برای مراقب خدای موسی به وزیرش هامان دستور داد که برای او از خشت ساختمان بلندی بسازد تا با بالارفتن بر آن از خدای موسی آگاه شود. (قصص: 37) امروزه نیز صنعت خشت پزی در اوج رونق خود قرار دارد.
-7 شیشه گری: صنعت بلور و شیشه گری به زمان حضرت سلیمان علیه السلام باز می گردد. این صنعت در دوران وی رونق داشت و حضرت سلیمان با استفاده از جنیات ساختمان های بلورین می ساختند.
(سبأ: 13)
8- ذوب فلزات: صنعت ذوب فلزات به زمان ذوالقرنین باز می گردد. وی با ذوب مس، سد بزرگی را جهت جلوگیری تجاوز و هجوم یأجوج و مأجوج ساخت. (کهف: 96) حضرت داود علیه السلام با نرم شدن آهن، صنت زره سازی را به وجود آورد. (سبأ: 34) حضرت سلیمان علیه السلام با زمینه سازی خدای متعال به صنعت ذوب مس دست یافت. (سبأ: 12) قرآن کریم به نقش مهم و ارزشمند آهن اشاره نموده و آن را وسیله منافع بسیاری برای مردم خوانده است. (حدید: 25) از این جهت بشر امروزی از آهن و ذوب آن در بیشترین صنایع جنگی، انتقالات، سواری و سلاح ها استفاده می کنند.
9- مجسمه سازی: صنعت مجسمه سازی به زمان حضرت نوح علیه السلام بر می گردد که مردم آن روزگار مجسمه های صالحان را به حیث بت ساخته بودند و آن را پرستش می کردند. (نوح: 23) این صنعت در زمان حضرت سلیمان علیه السلام رونق بیشتر پیدا کرد. آن حضرت با استفاده از جنیات مجسمه ها و تمثال های موجودات مانند درخت و… را می ساختند. (سبأ: 13) قبل از اسلام به ویژه در زمان جاهلیت نیز مجسمه سازی رواج گسترده و رونق داشت؛ اما مجسمه سازی در اسلام برای مبارزه با بت پرستی ممنوع شده است. (ابن عاشور، التحریر، ج 22 ص 30)
بخش صنعت، علاوه بر اینکه نقش مهم در اقتصاد کشور ایجاد می کند، در اشتغال زایی برای مردم نیز نقش ارزنده دارد. کار در حوزه صنعت در کشور ما نسبت به همه چیز دیگر، میدان وسیع و گسترده دارد، از یک طرف زمینه موجودیت معادن صنعت زا و از سوی دیگر ایجاد شرکت های صنعتی در زمینه های مختلف نیازمندی مردم، بهترین فرصت برای رشد و ترقی و پویایی ملت ماست.
امید است که حکومت اسلامی با مهیا ساختن شرایط داخلی و بین المللی حاکم بر اقتصاد کشور، آسیب های متوجه را کنترول نموده موجب بیشتر ایجاد و رشد صنایع در کشور شوند و با توسعه ای صنعت باعث رشد اقتصاد پایدار و ایجاد اقتصاد مستقل و مقاومتی گردند و کشور برای همیشه از اقتصاد وابسته رهایی یابد. تکیه بر اقتصاد دانش‌بنیان و منابع داخلی کشور، بهترین راهکار برای رسیدن به این هدف متعالی اقتصادی است.