صیانت خانواده در پرتو توجیهات قرآن کریم

نگارنده: پوهنیار اقبال راقی

چکیده: خانواده اجتماعی کوچکی است که ابتدا با یک مرد و زن تشکیل می شود، این دو نفر به¬منظور تکامل معنوی و رشد مادی یکدیگر با هم مشارکت نموده و زندگی مشترک را آغاز می کنند. دین اسلام به عنوان کامل ترین دین و مکتب انسان ساز، بیشترین توجه را بالایی خانواده دارد؛ از این رو، این نهاد مقدس را کانون تربیت می¬¬شمارد. نیک بختی و بد بختی جامعه انسانی را نیز وابسته به اصلاح و فساد این بنا می داند و هدف از تشکیل خانواده را تأمین نیازهای عاطفی و معنوی انسان از جمله دست یابی به آرامش بر می شمارد. نهاد خانواده جایگاهی والای در دین مقدس اسلام دارد که مقالۀ حاضر به روش کتاب خانه ای به بررسی موضوع» صیانت خانواده در پرتو توجیهات قرآن» پرداخته است.

واژگان کلیدی: خانواده، اسلام، قرآن کریم، صیانت.

مقدمه: ¬طبیعت و سرشت زن مسلمان و نیکوکار همراه با ویژگی¬هایش به حکم ایمان و صلاحش این است، که باید از روی اراده و رغبت و با علاقه و محبت، زنی خاشع و فروتن و فرمانبردار اوامر خدا و مطیع دستورات مشروع شوهر خود باشد، نه از روی اجبار، خواری و ذلیلی و نه بخاطر خلاصی از خشم. چنانکه خداوند متعال در تعریف و توصیف این گونه زنان می فرماید: { سوره نساء، آیه 34}.. ترجمه: زنان صالحه و درست کار آنانی هستند که فرمانبردار اوامر خداوند«ج» و مطیع دستور شوهران خود بوده و خویشتن را از اعمال زشت بدور میدارند و از اسراف و تبذیر اموال شوهران خود پرهیز می کنند. و اسرار زنا شوی را نگاه میدارند چراکه خداوند به حفظ آنها دستور داده است. همچنین طبیعت و سرشت زن مومنة صالحه و درستکار اقتضا می کند که در حضور و یا در غیاب شوهرش به طور جدی حافظ و نگاه دارندۀ حرمت پیوند مقدس میان خود و او باشد، از افشاء گری و بدگوی که عهد و پیمان حرمت و شخصیت را خدشه دار کند جداً خود داری نماید و به حکم اینکه مرد از نظر خلقت جزء از او می باشد و هردو از یک نفس واحده می¬باشند لذا باید آنچه راکه شایستۀ و به منفعت شوهرش است افشاء کند و از ذکر آنچه به زیان او می باشد پرهیز نماید. بنا بر این لازم است هرکدام از مرد و زن از افشاء نمودن و بیان آنچه به زیان طرف مقابل می باشد و به حرمت و شخصیت طرف لطمه میزند، خود داری نمایند و فقط به ذکر و افشای چیزهای بپردازند که موجب افتخار و سربلندی ایشان می گردد و از بیان آنچه که خداوند متعال دستور حفظ آنرا داده است اجتناب کنند.

1. 1. حمایت و پشتیبانی کامل اسلام از خانواده: تردیدی نیست که اسلام نسبت به حمایت و پشتیبانی از خانواده اهتمام زیادی ورزیده است تا اینکه آنرا از فساد و تباهی به دور بدارد، و چنان سد و مانعی را برایش برپا نموده است که آنرا از اتلاف و نابودی محفوظ می کند. البته لازم است به این نکته نیز توجه داشت که حمایت و نگهداری از خانواده در اصل یکی از وظایف و تکالیف سرپرست آن می باشد، سرپرستی که باید با تمام وجود آنرا از هرگونه بدی و فسادی مصئون بدارد و از عوامل مهلک و زیان آور حفظ کند، چنانکه پیامبر صلی الله علیه وسلم در یک حدیث می فرماید: ترجمه: همه ای شما مسئول هستید و همه ای شما در برابر خود و افراد زیر فرمان خود مسئول می باشید پس مرد نسبت به اهل خانه و افراد تحت سرپرستی خود مسئول می باشد. از جهت دیگر اسلام نیز حمایت از خانواده را در خارج از خانه و در محیط زندگی مورد توجه و عنایت خاص خود قرار داده است و آنان را از ارتکاب به فساد و تباهی و ابتلا به پلیدی های محل زیست و سرایت آنها برحذر می دارد و افراد خانواده را از چشم دوختن به دیگران و از تعرض و دستیازی به مال و ناموس آنان منع می کند، تا اینکه موجبات اختلاف و فاصله اندازی و اسباب درهم پاشیدگی و نابودی خانوادۀ خویش را فراهم نسازد. همچنین اسلام زن را از حرکات فتنه انگیز باز می دارد و اورا از به فساد و تباهی کشاندن مال و دارای شوهرش و از اسراف و ولخرچی در آن، حریص بودن به زندگی مرفه و پرداختن به عیش و نوش بیش ازحد منع می کند و انجام دهندۀ این گونه کارهای نا متعادل و بنیانکن را افرادی بسیار شرور و مورد نفرین به حساب می آورد. بدیهی است وقتی که زن اموال شوهر خودرا در راه گمراهی و فتنه جوی و در مسیر عیاشی و خوش گذرانی تباه کند و بر این کار نیز اصرار و پا فشاری نماید قطعاً دروازۀ سعادت و نیکبختی را بر روی خود می بندد و بدبختی و تیره روزی و خرابی و نابودی را برای خود و خانواده اش فراهم می آورد و گول آرزوهای باطل و خیالی خود را می خورد. از این رو اسلام فریب و گمراهی و عوامل فساد و تباهی را از زن منع می کند و می کوشد از این راه پایه های شر و فساد و مبادی فریب و نیرنگ را در نطفه خفه کند.
2. 2. راه های صیانت خانواده در اسلام:

الف  مشاوره: یکی از راهای صیانت خانواده توسط شورا می باشد. اسلام ادارۀ امور جوامع را در کنار اصل نظارت، بر مبنای مشورت و تبادل نظر قرار داده است. طوری که رئیس با مرئوس و حاکم با مردم به مشاوره به پردازند و آنچه را که در موردش به نتیجه میرسند، با عزم و اراده راسخ عملی نمایند، اسلام بر این اصل تأکید بسیار دارد، و آنرا یکی از ویژگی های جامعه و اصل ایمان به شمار آورده است؛ چنانچه خداوند متعال می فرمایند: { سوره شوری،آیه ای 28}. ترجمه: اداره امورشان به اساس مشورت میان ایشان است. قضیه شورا و مشورت نه تنها باید اساس اداره سیاسی و اجتماعی جوامع بزرگ باشد بلکه همه تجمع های دیگر حتی جامعه کوچک خانواده نیز لازم است آنرا مبنای تصمیم گیری و عمل خود قرار دهد در مورد پایان دادن به دوران شیر خوارگی کودک قرآن به صراحت روش تبادل نظر و مشورت را میان زن و شوهر بیان می نماید و حق تصمیم گیری را به یکی از آنها به تنهایی نمی¬سپارد. اما شوهری که به تنهایی همه تصامیم را می گیرد و بدون توجه به شخصیت زن خود امر و نهی می نماید و امر خود را لازم الاجرا میداند و زن را تنها به عنوان متاعی مادی و خدمتکاری بدون اندیشه و نظر نگاه می کند چنین شوهر با نظام و سیستم مورد نظر اسلام برای خانواده بیگانه است وهیچگاه نمی تواند الگو و آینۀ از احکام و اندیشه اسلامی باشد، و به این فرموده خداوند آگاهی ندارد که می فرماید: { سوره نساء ،آیه ای 21}. ترجمه: زنان از شما عهد و پیمان محکمی را گرفته اند.

– نقش شوری درخانواده: در ارتباط با زندگی خانوادگی اسلام خواستار آن است که از همان آغاز بنیان خانواده بر اساس مشورت و جلب رضایت طرفین پایه ریزی شود. به همین خاطر آیات و احادیث به صراحت به پدران اجازه نمی دهند که دختران خود را هرچند شوهر نکرده باشند، بدون مشورت به شوهر بدهند. و در سنت رسول خدا صلی الله علیه وسلم بر پدران واجب گردیده که از آنان اجازه بخواهند و چنانچه از دادن جواب شرم می کردند، سکوت¬شان به معنی  رضایت تلقی می¬گردد.

رسول خدا صلی الله علیه وسلم برخی از نکاح¬های را که به رضایت دختران انجام نگرفته بود، مردود دانستند. زیرا وقتی که شریعت اسلام بدون او اجازه دخل و تصرف در اموالش را نمی¬دهد، چگونه به دیگران اجازه میدهد که در مورد ازدواج و آینده او تصمیم بگیرند؟ پس از ازدواج، زن و شوهر در ارتباط به امور مشترک و مهم زندگی بایستی با هم مشورت نموده و به¬تفاهم برسند. و حتی در امور خاص هریک و آنچه به فرزندان و آینده آنها مربوط می¬شود، لازم است با هم مشورت کنند. در این گونه موارد برخلاف رأی بعضی از مردم رأی و نظر خانم¬ها را نباید دست کم گرفت چه بسا رأی نظر خانمی سبب خیر و برکت برای خانواده و خویشاوندانش بشود.

ب – حل مشکلات میان همسران توسط خود ایشان: به همان صورت که قرآن در ارتباط با حالاتی که زن سرکش و نافرمان می¬شود و راه طغیان و عدم احساس مسئولیت را در پیش می¬گیرد در این مورد هم که مردان نیز گاهی بر سرکشی و بی مسئولیتی دچار شوند، نیز سخن گفته است. و خانم¬های را که شوهران شان را به آنان ستم روا میدارند. و به مسئولیت¬های خانوادگی خود عمل نمی¬کنند، و آسایش و آرامش خانواده را برهم میزنند، راهنمایی فرموده که از طریق روشها و وسایل مشروع که با دین و اخلاق و کرامت او ناسازگار نباشد برای جلب رضایت شوهران خود، و جلوگیری از انحراف و بی مسئولیتی بیشتر ایشان تلاش کنند و از برخی عادات زنان که در ارتباط با مسایل زنا شوی پیش قدم نمی¬شوند و گاهی حیا و گاهی هم غرور اجازه چنین کاری را به ایشان نمیدهد، دست بردارند و از گسترش اختلاف و ناهنجاری بیشتر میان خود و شوهرشان جلوگیری کنند. زیرا در بسیاری از اوقات سخنی سنجیده و مهربانانه ویا لبخندی عاشقانه و یا کوتاه آمدن در مورد خواسته¬ای می¬تواند تاثیر بسیار زیادی را برای بازگشت صفا و صمیمیت و تجدید عشق و علاقه به جای بگذارند. { سوره نساء ،آیه128}. ترجمه: هرگاه زنی دید که شوهرش (از انجام مسئولیت¬های زندگی) سرباز میزند و از او روی گردان می¬شو ، به هیچ¬یک از آنان گناهی نیست که بکوشند در میان خود صلح و صفا را به وجود بیارند. وصلح آشتی (همیشه از جنگ و جدایی) بهتر است و انسانها همراه با بخل سرشته شده اند. و اگر نیکو کاری و نیکو رفتاری کنید و راه پرهیزگاری را در پیش گیرید بی¬گمان خداوند از آنچه انجام میدهید بسیار آگاه است. اما چنانچه اختلاف میان زن و شوهر به جای نگران کننده نرسیده باشد و هیچکدام نگران بی مسئولیتی طرف مقابل نباشند، خود آنها مؤظف اند به سر و سامان بخشیدن و حل اختلاف میان خود بپردازند و مسایل و اسرار خویش را به خانواده خود و دادگاه¬ها فاش ننمایند

ج –  اصلاح و ایجاد آشتی: اصل اصلاح میان مردم مسئولیتی است که اسلام آنرا بر همه مسلمانان قرار داده است. به ویژه در ارتباط با اصلاح و آشتی دادن میان برادران و خواهران دینی قیام بر این مسئولیت در جهت محافظت از خانواده که جامعه از مجموع آنها تشکل می¬یابد در اولویت بیشتری قرار دارد. خانوادۀ که اعضای آن درجهت ادامه زندگی بایستی با یکدیگر همکاری نمایند و اهمال در آن مسئولیت¬ها زمینه را برای فروپاشی خانه و خانواده و سرگردانی فرزندان و محروم شدن جامعه از تفاهم و تعاون میان پدران و مادران و برادران، فراهم می¬نماید. و بدون شک فروپاشی خانواده، امت و جامعه را مورد تهدید قرار میدهد و نگرانی مخلصان را شدت می¬بخشد. برهمین اساس اصلاح ناهنجاری¬های خانوادگی و آشتی دادن همسران قبل از هرچیزی بر مسلمانان واجبِ شرعی است. وقتی که اصلاح و آشتی دادن زن و شوهر بر مسلمانان به طور خاص واجب است، این وجوب و مسئولیت بر خانواده¬ها وخویشاوندان ایشان که باعث سعادت آنها نیز می¬شود در اولویت بیشتری قرار دارد. در واقع قبل از هرکس دیگری برایشان واجب عینی و یقینی است، و تنها پس از توسل به همه اسباب و پیمودن همه راه¬های ایجاد آشتی در میان ایشان و بدون ثمر ماندن آن تلاش¬ها است که مسئولیت از خانواده و خویشاوندان طرفین برداشته می¬شود و تنها در چنین شرایطی است که مسئولیت تلاش برای ایجاد تفاهم و آشتی میان زن و شوهر به دیگران که توانایی چنین کاری را دارند منتقل می¬گردد. قرآن از اهل و خانواده طرفین نام می برد، زیرا ایشان بیش از دیگران به وجود صفا و صمیمیت در میان وابستگان خود اهمیت میدهند، و همچنین بیش از دیگران تلاش می-کنند که از اسرار اختلاف و مسایل پشت پرده میان آن خانواده و از بروز آن در میان مردم که گاهی حرمت و کرامت همه را در معرض آسیب قرار میدهد، محافظت ¬نمایند.

در همین رابطه است که قرآن به ترسیم راه حل نزاع و اختلاف میان زن و شوهری¬که خود از آن ناتوان مانده اند، می¬پردازد و می¬فرماید: { سوره نساء، آیه ای 34}. ترجمه: اگر میان زن و شوهری اختلاف افتاد و نگران بودید که آن اختلاف باعث جدائی میان ایشان می¬شود، داوری از میان خانواده شوهر و داوری را هم از میان خانواده همسر انتخاب کنید و برای حل اختلاف در میان ایشان بفرستید، اگر این دو داور(براستی) در پی اصلاح باشند، خداوند آنها را کمک می¬کند بی¬گمان خداوند بر ظاهر و باطن همه مطلع  و از نیات و اهداف همگان آگاه است.

نتیجه گیری: از مطالعه متون فوق می¬توان چنین نتیجه گرفت:

خانواده رکن اساسی جامعه را تشکیل داده و مورد حمایت قطعی دین مقدس اسلام(آیات قرآن و احادیث پیامبر(ص)است.

اسلام عزیز نسبت به صیانت و حمایت از خانواده اهتمام زیادی ورزیده است تا اینکه آن را از فساد و تباهی به دور بدارد، و چنان سد و مانعی را برایش برپا نموده است که آن را از اتلاف و نابودی محفوظ نماید.

راه¬های صیانت خانواده در اسلام این چنین مشخص گردیده است؛ مشوره، حل مشکلات همسران توسط خود شان، اصلاح و ایجاد آشتی.

نظام خانواده، نظام ارزشمند و محبوبی است که در اسلام، هیچ بنایی محبوب¬تر از او پایه ریزی نشده است.

فهرست منابع

1. 1. قرآن عظیم الشان.
2. 2. ابی داود ، سلیمان، سنن ابی داود ، چاپ اول، (بیروت: نشر دار المعرفه ، 1422هـ ق).
3. 3. العک، خالد عبدالرحمن، آداب زنده گی زنا شویی در پرتو قرآن وسنت، مترجم: محمد صالح سعیدی، چاپ دوم، (کردستان: نشر کردستان، 1387هـ ش).
4. 4. انصاریان، حسین، نظام خانواده در اسلام، چاپ 22، (ناشر: انتشارات ام ابیها، 1384هـ ش).
5. 5. بخاری، ابوعبدالله، محمد ابن اسمعیل، صحیح بخاری، مترجم: عبدالعلی نور احراری، چاپ دوم، (تهران: نشر احمد جام ،1385هـ ش) ،ج4.
6. 6. ترمذی ،محمد عیسی، سنن ترمذی ، چاپ اول ، (بیروت : نشر دارالفکر ، 1428هـ ق).
7. 7. -شلتوت ،محمود، آئین زندگی اسلام ، مترجم: عبدالعزیز سلیمی، چاپ اول، (تهران: نشر احسان، 1382هـ ش).
8. 8. صارم ،محمد اشرف، قانون مدنی افغانستان، چاپ اول ، 1384هـ ش.
9. 9. قرضاوی ،یوسف،حلال و حرام در اسلام ، مترجم: ابوبکر حسن زاده ، چاپ هشتم ، (تهران: نشر احسان، 1388هـ ش).
10. قرضاوی ،یوسف ،دورنمای جامعۀ اسلامی ، مترجم: عبدالعزیز سلیمی،چاپ اول،(تهران : احسان، 1378هـ ش).