اهمیت آموزش و پرورش درتوسعه اقتصادی

پوهنیار سمونمل جاوید “احمد زی”
چكیده
سرمایه گذاری در آموزش و پرورش از اهمیت ویژه ای برخوردار است و باید هزینه های صرف شده در امرتعلیم وتربیت را نوعی سرمایه‌گذاری به حساب‌آورد. توسعه آموزش و پرورش مستقیماً به توسعه علوم و صنایع و تولید و بالطبع باعث توسعه اقتصادی می شود و به صورت، رابطه آموزش و پرورش با توسعه اقتصادی و اجتماعی یك رابطة پیچیده است . آموزش و پرورش باعث تغییر ارزش ها و طرز تلقی های افراد می شود این خود تأثیر مستقیمی به وضعیت اقتصادی دارد . چنانچه آموزش و پرورش یک کالای مصرفی قلمداد شود به هنگام بروز بحران ها بایستی از میزان مصرف کاست و بنابراین مقادیر کمتری آموزش و پرورش ارائه نمود . اگر آموزش و پرورش یک کالای سرمایه ای بادوام است طبیعتاً بر ظرفیت تولیدی جامعه خواهد افزود . هدف اصلی از نگارش این مقاله این است که نشان دهیم آموزش و پرورش نوعی سرمایه گذاری است و برای تسریع آهنگ رشد اقتصادی و اجتماعی راهی جزسرمایه گذاری های انبوه در منابع انسانی وجود ندارد.
واژه های کلیدی: آموزش، پرورش، اقتصاد
مبحث : مفهوم رشد و توسعه در آموزش و پرورش
در بسیاری از منابع علمی دو مفهوم رشد و توسعه معادل یكدیگر به كار رفته و به صورت بالا رفتن سرانه تولید ناخالص ملّی در نظر گرفته شده اند . لیكن باید تفاوتی را در معنای رشد و توسعه قایل شد. رشد را چه بسا می توان بدون توجه به تغییرات مهم در نهادهای اقتصادی و یا بدون هرگونه تغییر در مؤلفه های موجود درنظرگرفت، امّا توسعه مستلزم یك جریان نوسازی و نوآوری است كه در آن از تكنالوژی جدید استفاده می شود و تركیب جدیدی از نهادهای اقتصادی عرضه می شود . به بیان دیگر توسعه همراه تغییرات مهم اجتماعی و زیربنایی است كه در جریان انتقال از وضعیتی به وضعیت دیگر در بخش هایی كه به طور جانبی با حوزه مشخص علم اقتصاد مربوط هستند صورت می گیرد.
گفتار اول – تأثیر تحوّلات در رشد و توسعۀ آموزش و پرورش
در دنیای امروز تغییر و تحولات در رشد سریع صنعت و فن آوری همزمان با ایجاد و گسترش تخصص ها و مشاغل جدید در زمینه های مختلف زندگی اقتصادی موجب شده که نیاز به نیروی انسانی ماهر و متخصص رو به فزونی گذاشته و ارزش سرمایه در توسعۀ ملی روشن و بارزتر گردد .
این دگرگونی و تغییر جهت در وظایف آموزش و پرورش با پیدایش و پیشرفت انقلاب صنعتی و گسترش فراوان علوم و وسایل ارتباطی و رسانه ها به وجودآمده است . در واقع بازتاب تحول و رشد در جوامعی است که اوضاع اقتصاد کشاورزی سنتی آنها از حالت دستیابی به اوضاع اقتصاد صنعتی جدید و پویا‌، تغییر و توسعه یافته است .
از این رو اغلب صاحب نظران علوم تربیتی و اقتصاد و سیاستمداران متأخّر به مطالعه رابطۀ مستقیم میان سطوح مختلف آموزشی و انواع آموزش و پرورش و تأثیر آنها در تولید و توسعۀ ملی توجه بیشتری نموده و نیروی انسانی آموزش دیده را یکی از مهمترین عوامل اساسی پیشرفت جامعه دانسته اند . یکی از کسانی که به عنوان اولین پایه گذاران علم اقتصاد آموزش و پرورش، تحقیقات بسیار مستدلی به رشته تحریر در آورده « پروفیسور تئودور شولتز» اقتصاددان معروف می باشد که پس از مطالعۀ مراحل رشد اقتصادی پیشنهاد نمود که افزایش در تولیدات در درجه اوّل مدیون و مرهون بهبودی و کیفیت کوشش انسان می باشد . به طوری که معلومات و مهارتهای مفیدی که مردم می آموزاندیک نوع سرمایه اند که این سرمایه ها یک‌ قسمت اساسی‌از‌سرمایه‌گذاری تولیدی و در‌نتیجه رشد نظام اقتصادی‌راتشکیل می دهد . از طرفی سیر تحولات آموزش و پرورش در جوامع جدید به گونه ای بوده که باعث دگرگونی هایی در زمینه های علمی، تکنولوژیکی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در آن گردیده است. به طوری که آموزش و پرورش رسمی که در گذشته برای‌گروه های اجتماعی و طبقات بخصوصی مطرح و قابل استفاده بوده و تنها اقشار ممتاز و مرفه می توانستند از آن استفاده کنند، امروزه به صورت یک نیاز اساسی فردی و اجتماعـی مطـرح گردیده و آمـوزش و پـرورش عمومی و همگانی به عنوان یکی از حقوق افراد و ضروریات زندگی در تمامی اجتماعات جدید به حساب می آید.
گفتار اول – سرمایه گذاری در آموزش و پرورش
یكی از مسایل و مفاهیم اساسی دیگر در اقتصاد آموزش و پرورش و در تحلیل مسایل بازار كار و امور استخدامی و توزیع درآمدها، نیروی انسانی است . مفهوم سرمایه انسانی را نه تنها در مورد آموزش و تعلیم مهارت ها بلكه هم چنین به هر فعالیتی كه باعث افزایش كیفیت نیروی كار و بهره دهی آن گردد، كه نهایتاً باعث بالا رفتن سطوح درآمداتی می شود، می توان اطلاق كرد. نتیجه این كه تحصیلات دارای سودمندی شخصی است به علاوه مطالعات نشان می دهد كه آموزش در بسیاری از موارد، به ویژه در كشورهای توسعه یافته، دارای نرخ بازگشتی است كه بیش از نرخ بازگشت در سرمایه های فیزیكی است .همچنین نرخ اجتماعی بازگشت در آموزش بالاتر از نرخ شخصی بازگشت آن است . علاوه بر اینها، نرخ بازگشت در آموزش عمومی معمولاً زیادتر از نرخ بازگشت در آموزش متوسطه یا آموزش عالی است .این بدان معناست كه از یك دیدگاه صرفاً اقتصادی، سودمندترین كار این است كه منابع اضافی را در سطوح پایین تر آموزشی سرمایه گذاری كنیم هر چند تقاضای فردی و اجتماعی نسبت به آموزش عالی، به ویژه در كشورهای در حال توسعه به شدّت بالا رفته است. دلایل عمده در رشد بررسیهای اقتصادی در آموزش و پرورش بنابراین به طورکلی سه‌دلیل عمده برای رشد روزافزون بررسی های اقتصادی در آموزش و پرورش می توان در نظر گرفت :
۱- افزایش حجم فعالیت های آموزشی در تمام کشورها و بالارفتن تقاضای این کالای اقتصادی همزمان با رشد و توسعۀ جوامع و افزایش سطح توقعات عمومی مردم .
۲- توجه روزافزون به جنبه های اقتصاد آموزش و پرورش و افزایش اهمیت آن‌به عنوان یک صفت و عاملی برای سرمایه گذاری در نیروی انسانی با بازده خصوصی و اجتماعی بالا .
۳- اثرات مستقیم و غیر مستقیم حتمی و قابل بررسی و اندازه گیری آموزش و پرورش در رشد و توسعۀ اقتصاد اجتماعی، ملی و بین المللی . به طور کلی اقتصاد آموزش و پرورش می تواند راهنمای کاربرد بهتر منابع کمیاب در آموزش و پرورش، انتخاب بهترین و اقتصادی ترین شقوق آموزش در دسترس، بر اساس سنجش هزینه ها و فایده ها، امکان برنامه ریزی نیروی انسانی با روش علمی و ارزیابی استفاده از فن آوری آموزشی در دستیابی به اهداف آموزش و پرورش و تخصیص منابع به آموزش های مختلف بر اساس معیارهای اقتصادی را فراهم کند.
نتیجه گیری
در خاتمه این مقاله، یادآوری این نكته ضروری است كه علیرغم اهمیت حیاتی بهره جویی از علم اقتصاد، تعلیم و تربیت در رشد و توسعه فرهنگی و اجتماعی و صنعتی و اقتصادی، ما در میهن خود هنوز در آغاز پژوهش در این زمینه هستیم و صدها مسأله اساسی در اقتصاد تعلیم و تربیت وجود دارد كه هنوز هیچگونه تحقیقی در آن انجام نشده است .با امید آنكه همه ما، با درك عمیق این حقیقت كه دستیابی به دانش واقعی بدون پژوهش های علمی امكان پذیر نیست، بتوانیم نقش و وظیفه خود را در زمینه های گونه گون تعلیم و تربیت و ازجمله در اقتصاد و برنامه ریزی آن، به انجام برسانیم .
منابع
۱- مصطفی عماد زاده، مباحثی از اقتصاد آموزش و پرورش ناشر، جهاد دانشگاهی اصفهان – ۱۳۸۴
۲- محمدطاهر معیری، مسایل آموزش و پرورش، انتشارات امیركبیر – چاپ اول – ۱۳۹۳
۳- محمود متوسلی، سرمایه گذاری در نیروی انسانی و توسعه اقتصادی جم، محمود متوسلی – تهران – ۱۳۸۲