نگاهی مختصر به تدوین و جمع آوری قرآن کریم

درین اواخر دیده میشود که بعضی از سیکولران و منکران وجود خداوند با نشر و پخش عقاید کفری خویش مردم عوام و بعضی از کاربران شبکه های اجتماعی(فسبوک،تویتر و یوتیوب) را د ر تنگناه فکری قرار داده اند،و آنها را نسبت به مقدسات شان متردد ساخته اند،بناً حس شد تا نکاتی چند راجع به مصؤن بودن قرآن کریم از هر نوع دست زدن ها بطور مختصر در چند جمله آتی بیان گردد:

۱- جمع آوری کتاب الله: گرچه درزمان حيات رسول الله بودند اشخاصی مانند ابوبكر، عمر، عثمان، علی، زيد بن ثابت، زبير بن العوام، خالد و ابان فرزندان سعيد بن العاص، علاء الحضرمی، ابی‌بن‌كعب، و چندين نفر ديگر كه كاتب وحی بودند وقتی آيت نازل میشد يكی از آنها به دستور رسول الله (ص) آن را می‌نوشت، ولی آن حضرت در حياتش به آنها امر نفرمود تا تمام آنچه نازل شده و در نزد هر يك از آنها قسمتی از آن بود يكجا جمع وتدوين نمايند. چرا؟ برای آن كه ، قرآن به يكدفعه به صورت يك كتاب از جانب پروردگار جل جلاله نازل نگرديد، بلكه در بعضی اوقات يك سوره كامل نازل می‌شد و چه بسيار كه يك يا چند آيه بر حسب اقتضای اوضاع و احوال به تدريج نازل می‌گرديد. همين كه قسمتي بدين نحو نازل می‌گرديد رسول الله به يكی از نويسندگانی كه نام برديم امر می‌فرمود تا آن را بنويسد دستور می فرمود كه اين آيه يا آيات نازله را بعد از فلان آيه و در فلان سوره كه قبلاً نازل شده و نوشته شده بود بنويسند و چنانکه همه میدانیم قرآنکریم در ظرف بیست و سه سال په شکل تدریجی از آسمان ها بالای نبی کریم صلی الله علیه و سلم نازل شد.علت اين كه رسول الله (ص) دستور نفرمود قرآن در زمان حياتش يكجا جمع و نوشته شود اين بود كه وحی الهی منقطع نشده بود، و بصورت تدريجی بر حسب اقتضاء حال مرتب نازل می‌گرديد، و هر آن تا آخرين دقايق حيات رسول الله (ص) احتمال داشت كه باز هم نازل و بر آياتی كه قبلاً نازل شده بود، افزون شود، لذا آن حضرت نمی‌توانست قرآن را به صورت يك كتاب كامل تدوين فرمايد، زيرا هنوز تكميل نشده بود. ولی همين كه آن حضرت وفات يافت ووحی الهی منقطع گرديد و معلوم شد كه قرآن به طور تمام نازل وتكميل شده است، وقت آن فرا رسيده بود كه مسلمين به كتاب خدا كه تمام آن در سينه‌های محافظينش حفظ و نيز همه آن متفرقاً نوشته شده و هر قسمتي از آن نزد بعضی از نويسندگان قرآن نگهداری شده بود عنايت نمايند، و همه آن را جمع و يك جا نوشته به صورت يك كتاب در آورند، چون هفتاد نفر از حافظان قرآن کریم در جبهه جنگ با مسلمه كذاب به شهادت رسيدند، حضرت عمر حق داشت از وقوع اين امر خطير متأثر و از آينده كتاب خدا بيمناك شود، مگر نه اين است كه عده زيادی از آنها در اين نبرد شهيد شدند و مگر نه اين است كه اين قبيل نبردها را باز هم در پيش دارند واگر در جنگهای ديگر به شهادت برسند، چه بسا كه بعضی از سوره‌ها يا آياتی از قرآن با شهادت آنها از دست برود و كتاب خدا كه اساس دين، پايه اخلاق و مرجع احكام مدنی و سياسی مسلمين است ناقص بماند. پس بايد به فكر چاره افتاد و چه چيزی مي‌تواند چاره كار باشد و جلو اين خطر را بگيرد، جز جمع و تدوين قرآن کریم در يك جا به صورت يك كتاب.برای انجام همين امر مهم بود كه حضرت عمر(رض) به نزد حضرت ابوبكر صدیق خليفه مسلمين می‌شتابد و حادثه شهادت قاريان قرآن و لزوم جمع قرآن را با او در ميان مي‌گذارد، ولي ابوبكر -رضی الله عنه- مي‌گويد: (چگونه كاری كنم كه رسول الله (ص) نكرد؟) اما عمر -رضی الله عنه- اصرار م‌ورزد و مي‌گويد: (به خدا اين كار خير است و بايد انجام داد) اين سخن در ابوبكر(رض) اثر می كند و خدا قلبش را برای انجام آن می‌گشايد.

زيد بن ثابت يكی از نويسندگان وحی و نيز يكی از حافظان قرآن کریم بود كه تمام آن را برداشت، و به علاوه او بود كه در سال آخر حيات رسول الله (ص) تمام قرآن محفوظ خويش را به حضور آن حضرت عرضه داشته در حضور مباركش از اول تا آخر خوانده بود و آن حضرت آنچه را كه او خوانده بود، استماع و تأييد فرموده بود، لهذا ابوبكر(رض) كه او را شايسته اين كار مهم می داند به نزد خود احضار نموده می‌گويد: عمر پيشنهاد كرده است تا قرآن را يك جا جمع نمايم، و چون تو جوان هوشمند و مؤمن اميني هستی و برای رسول الله (ص) قسمتهايی از قرآن را می‌نوشتی انجام اين كار را به تو می‌سپارم. پس اكنون به دقت بررسی كن و به تدوين و نوشتن تمام قرآن و جمع آن در يك جا بپرداز.

زيد می‌گويد: اگر ابوبكر(رض) می‌فرمود تا كوهی را از جايش كنده به جايی ديگر برم آسانتر بود از انجام اين مأموريت بی‌سابقه، لذا به ابوبكر مي‌گويد: چگونه دست به كاری می‌زنی كه رسول الله(ص) نكرد، ابوبكر می‌گويد: اين كار خير است وبايد كرد.

زيد نيز به اهميت و خير بودن‌‌‌‌‌‌‌‌ اين كار پی می‌برد و خدا قلبش را برای اقدام به اين كار خير هدايت می‌فرمايد.

با آن كه زيد حافظ تمام قرآن کریم بود و از اول تا آخر آن را از بر داشت و می توانست بدون مراجعه به كسی ديگر بدون كم و زياد آن را بنويسد، ولي براي آن كه تحقيق بيشتري نمايد، و براي آن كه درباره جمع قرآن حرفی پيش نيايد، آنچه را كه قبلاً در حيات رسول الله(ص) به طور متفرق نوشته شده بود و هر قسمتی نزد يكی از نويسندگانی بود كه رسول الله (ص) آنها را امين دانسته نوشتن قرآن به آنان تفويض فرموده بود، جمع آوری و به نوشتن و جمع كردن قرآن کریم در يك جا به صورت يك كتاب شروع و در اين كار از بقيه حافظان قرآن استمداد نمود تا آن كه موفق شد قرآن مجيد را در مدت دو سال تدوين نموده، به صورت يك كتاب كامل آسمانی به همين ترتيب كه اكنون در دست ما موجود است در آورد.

اين مطلب را بايد فهميد كه آيات جمع شده قرآن کریم كه توسط زيد بن ثابت صورت گرفت و در بين ما موجود است به همان نحوی كه رسول الله(ص) در حياتش دستور نوشتن آنها را داده بود، نوشته شده، زيرا روايت شده كه همين كه يك يا چند آيه نازل می‌شد، رسول الله (ص) دستور به نوشتن می‌داد و می‌فرمود: (ضعوا آية كذا بعد آية كذا) يعني فلان آيه را بعد از فلان آيه قرار دهيد.بنابراين زيد آيات اين قرآن را به همان منوال كه دستور رسول الله (ص) بود، تدوين كرد.اين قرآن کریم كامل كه بدين دقت نوشته و بدين نحو تكميل گرديد، در حيات ابوبكر (رض) نزد خود او در دار‌الخلافه نگهداري مي‌شد. پس از او نزد عمر بن الخطاب خليفه دوم و پس از وفاتش مدتی نزد ام‌المؤمنين حفصه دختر عمر(رض) بود تا آن كه عثمان (رض) در دوره خلافتش از او گرفت. و به همین منوال در دوره خلافت حضرت علی کرم الله وجهه و بعد از آن در دوره اموی ها و بعد از آن در خلافت عباسیان،خلافة عثمانی و تا به این عصر که ما در آن زندگی میکنیم یک حرف هم در تمام متن قرآن کریم تغییر و تبدیل صورت نگرفته است.

عبدالله ابن مبارک احمدزی