فرهنگ مطالعه درجامعه باید گسترش یابد

گلب الدین برومند

بنابراین راه خوش بختی ملت ها و نیز نجات  ما از این زندگی روزمرگی و تیره آنست که درخت دانش و فرهنگ را در وجود فردی و اجتماعی خود بارورسازیم.

ما صلح، امنیت و ترقی را همیشه از آدرس جنگ و سیاست نباید سراغ بگیریم. بلکه راه های دیگری نیز وجود دارند که چه بسا اساسی تر و بنیادی تر باشند. یکی از آن راه های عمده رسیدن به صلح، امنیت، پیشرفت و داشتن کشور آباد این است که فرهنگ مطالعه و کتابخوانی را ترویج نماییم. با چالش ها و موانع آن مقابله نموده و زمینه آن را فراهم سازیم.

برای ترویج فرهنگ کتابخوانی و مقابله با موانع یا رفع چالش ها می توان راهبرد های مختلفی را ارائه داشت. انتظار برده می شود که هر شهروند و نهاد فرهنگی، علمی، سیاسی و اجتماعی برای ارتقاء فهم و درک جامعه در این راستا تلاش ورزد. اما اینک به صورت مشخص برای رفع موانع و ایجاد زمینه و بستر لازم جهت ترویج و توسعه فرهنگ کتابخوانی می توان به موارد زیر اشاره داشت: خانواده، نظام آموزشی (حکومت)، كتابخانه‌ها و کتابداران.

در مورد خانواده باید اذعان کرد که خانواده عامل بسیار موثری در ایجاد ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی است. محیط و شرایط خانواده، روش تربیتی و آموزشی والدین ، طرز تفکر و نگرش والدین در رابطه با مطالعه و کتابخوانی، وجود کتب و نشریات قابل دسترس و هم چنین سطح اقتصادی و پایگاه اجتماعی خانواده، نقش به سزایی در تقویت و ترویج فرهنگ مطالعه   و کتابخوانی و نهادینه شدن آن دارد.

در ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی پس از خانواده، نظام آموزشی یا مکاتب دشوارترین وظیفه و مسئولیت را در این راستا بر عهده دارند. اگر شاگردان در مکاتب با كتاب آشنا شده و لذت مطالعه، خودآموزی و افزایش معلومات عمومی را درك كنند فرهنگ و روحیه مطالعه در آنها ریشه گرفته و نهادینه شود ، در تمام دوران زندگی، از كتاب دست بر نخواهند داشت. در این مورد برخی از کارشناسان معتقدند که روش‌ های تدریس جذاب ‌تر، شاگردان را بیشتر به مطالعه علاقمند می سازد. بکار بستن روش‌ هایی چون بازدید شاگردان از كتابخانه ‌های عمومی و خصوصی ، گرفتن آمار كتاب ‌ها به عنوان كار عملی از مراكز فروش كتاب در سطح شهر، آزاد گذاشتن شاگردان مکاتب در انتخاب منبع برای انجام تحقیق و كار های درسی ، در دسترس قرار دادن كتابخانه ‌های عمومی، ایجاد کتابخانه های غنی در مکاتب ، آموزشی نمودن فیلم ‌ها و سریال‌ های تلویزیونی برای ترغیب و تشویق شاگردان مکاتب و حتا مردم به مطالعه بیشتر و کتابخوانی، كرایه دادن كتاب ‌ها و یا فروش آن ها به صورت قسطی و …چنین روش‌ هایی می ‌توانند در نهایت به نهادینه شدن فرهنگ مطالعه و کتابخوانی کمک شایانی بنماید.

در ادامه از جمله عناصری که برای ترویج و نهادینه شدن فرهنگ مطالعه و کتابخوانی بسیار مهم و تعیین کننده دانسته می شود نقش حکومت و رسانه های همگانی است. به تعبیر دیگر شیوه حکومت داری و هم چنین شرایط اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حاکم بر جامعه، نقش بزرگ و غیر قابل انکاری در ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی دارند. در این زمینه نقش فرهنگ، سنت های اجتماعی و متولیان فرهنگی بیش از همه مهم و حیاتی جلوه می کند. هرچند توسعه فرهنگ مطالعه و كتابخوانی، یك عزم همگانی را می‌طلبد ولی سهم حکومت نیز بسیار مهم و تعیین کننده است. حکومت به عنوان متولی بسیاری از امور فرهنگی، با در اختیار داشتن رسانه های گروهی، سازمان ها و نهاد های دخیل و ذیربط، و با سیاست گذاری های دقیق و کلان ، نقش به سزایی در ایجاد فرهنگ مطالعه و نهادینه شدن فرهنگ کتابخوانی می تواند ایفا کند. بطور مثال ساده ترین کاری که حکومت می تواند برای ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی انجام دهد برگزاری نمایشگاه ‌های كتاب در سطح کشور و ولایت ها و نیز اهدای جوایز ادبی، علمی و فرهنگی به ناشرین، کتابخوانان و نویسندگان، اهدای كتاب به بهانه های گونه گون ، حمایت های مالی از خریداران کتاب از طرق مختلف و توجه به زیرساخت ‌های لازم برای تقویت فرهنگ مطالعه و كتابخوانی است.

آنچه در پایان نباید فراموش نمود این است که در زمینه توسعه و نهادینه شدن فرهنگ مطالعه و کتابخوانی عمومی ناشران و كتاب فروشی‌ ها هم به نوبه خود نقش بسیار موثری در اشاعه فرهنگ كتابخوانی ایفا می توانند. میزان توجه ناشران به تمایلات و نیازهای خوانندگان، رعایت ستندرد های چاپ و نشر و هم چنین گسترش قلمرو نمایش و توزیع كتاب توسط كتاب فروشی‌ ها مطابق به نیازمندی کتابخوانان از جمله عوامل اثرگذاری در گرایش مردم به سمت و سوی مطالعه می ‌باشد. هم چنین توجه به اموری چون كیفیت برتر كتاب، اعم از جذابیت ظاهری، نحوه صفحه آرایی و حروف چینی، شیوه طراحی و رنگ آمیزی، تصاویر روی جلد و درون متن، حجم، قطع و كیفیت چاپ و صحافی و هم چنین ویژگی‌ های محتوایی و مسایل مربوط به ویراستاری كتاب و… مواردی هستند که در جهت ترویج و نهادینه ساختن فرهنگ مطالعه و کتابخوانی بایستی مد نظر ناشران، نویسندگان، ویراستاران و به طور كلی متولیان عرصه چاپ و نشر کتاب قرارگیرد.