ظهور عرفان و تصوف در شعر فارسی دری

شاداب

در مورد واژه‌ی تصوف، دانشمندان دیدگاه و نظریات گونه‌گون دارند.

استاد محمد حیدر ژوبل تصوف را اشتقاق‌یافته از کلمه تیو صوفی یونانی که معنای خدا دوستی و خدا شناسی را می‌دهد، می‌پندارد .

اما اکثریت محققان تصوف را از واژه صوف عربی می‌دانند که معنی پشم را افاده می‌کند. که اهل تصوف و ریاضت آن را برتن کرده و به عبادت می‌پرداختند.

اما کلمه یا واژه عرفان از ریشه معرفت به‌معنای فهمیدن ،دانستن و درک کردن آمده است و در اصطلاح به مفهوم معرفت خدا و عبادت عاشقانه می‌باشد. به این حساب  تصوف روش و طریقه زاهدانه است و تزکیه نفس اما عرفان یک مکتب فکری و فلسفی برای شناسایی حق و حقایق امور و مشکلات رموز علم است البته نه به طریق فلاسفه و حکما؛ بلکه از راه اشراق و شهود بنابراین کسانی را که دارای این معرفت باطنی باشند عارف می‌گویند.

تصوف در قرن چهارم به خراسان یا افغانستان امروزه راه یافت .

رابعه بلخی، بابا طاهر عریان، علی بابا کوهی و خواجه عبدالله انصاری هروی تصوف را در شعر و نثر فارسی دری داخل کردند که کشف المحجوب علی هجویری و اسرار توحید محمد منور، جلوه‌ی خاصی یافته است به نظر استاد محمد حیدر ژوبل اساس شعر عشقی عرفانی به وسیله رابعه بنت کعب بلخی گذاشته شده است.

اما سنایی غزنوی درقرن ششم تصوف را به حیث یک جنبش عظیم در شعر مطرح کرد که بعد از آن با آثار فرید الدین عطار نیشاپوری رونق گرفت ومولانا جلال الدین محمد بلخی آن را به درجه اعلا رسانید و سپس عرفای دیگر به ویژه میرزا عبدالقادر بیدل با افزودن اشعار ملکوتی خود به غنامندی آن هرچه بیشتر افزود.

سنایی که از شاعران بزرگ  و از بانیان ادبیات عرفانی شناخته می‌شود، درسرایش قصیده ، مثنوی و غزل عارفانه استاد است. عرفان وتصوف را وارد شعر فارسی دری نموده است قصیده را از حالت مدحی ویا مدحه‌گویی خارج نمود غزل عارفانه را به وجود آورد، به همین اساس محققان ادب فارسی سنایی را شاعر دوران ساز و پدر شعر عرفانی لقب داده‌اند.

همین طور خواجه عبدالله انصاری هروی آثار ارزشمندعرفانی در زمینه شعر و نثر پدید آورده است.

« منازل السایرین› به زبان عربی بنیاد عرفان عملی درگذشته است.

کتاب مناجات‌نامه و مقالات خواجه عبدالله انصاری که به نثر مسجع تحریر شده از آثار مهم عرفانی شمرده می‌شود.

کشف المحجوب علی هجویری نه تنها از لحاظ عرفانی حایز اهمیت است بلکه در زمره‌ی آثار ارزشمند ادبی قرار می‌گیرد، دانشمندان عارف ؛چون: عطار وجامی و دیگران در تدوین آثار شان از کتاب کشف المحجوب استفاده نموده اند.