درست‌نویسی
خط ممیّز یا تمیز برای نشان دادن کلمه‌های برابر (معادل) به‌کار می‌رود، مانند: بلخ / بخدی
قسمت چهارم
جاوید فرهاد
خط مورّب / ممیّز (/)
خط ممیّز یا تمیز برای نشان دادن کلمه‌های برابر (معادل) به‌کار می‌رود، مانند: بلخ / بخدی
- نشانه‌ی ستاره (*)
نشانه‌ی ستاره در موارد زیر کاربرد می‌یابد:
– برای رجوع به زیرنویس‌ها در پایان واژه‌ها و جمله‌ها، مانند: نخستین سخن‌سُرای زن در زبان پارسی* گفته‌است:
«ز بس گُل که در باغ ماوا گرفت
چمن رنگِ ارژنگِ مانا گرفت»
(* رابعه بلخی)
– برای ایجاد فاصله میان اشعار و بندها، مانند:
«من آنم که در پای خوکان نریزم
مر این قیمتی دُر، لفظِ دری را» (ناصر خسرو)
*
«ز شعرِ دل‌کشِ حافظ کسی بود آگاه
که لطفِ طبع و سخن گفتنِ دری داند» (حافظ)
- خط ممتد (__)
خط ممتد برای برجسته کردن کلمه، اصطلاح یا بخشی از جمله‌ها به کار می‌رود، مانند:
خراسان، نام کهن در تاریخ افغانستان است.
____
- همزه و روش نوشتن آن:
– همزه در آغاز واژه‌های پارسی بهگونهی « َ ُ ِ « نوشته می‌شود، مانند: اَسب، اِداره، اُتاق، آسیا»، اما این نشانه‌ها در زبان پارسی خوانده می‌شوند؛ ولی نوشته نه.
- همزه‌ی میانی در کلمه: همزه در واژه‌های پارسی با قاعده‌های خاص، به شکل‌های زیر نوشته می‌شود:
– اگر حرف پیش از همزه مفتوح باشد و حرف پس از آن حروف مصوّت «ای»، «او» یا حرکت « َ « بیاید، در این صورت روی کرسی همزه نوشته می‌شود، مانند: رئیس، لئیم، مشمئز و …
- همزه با شکل «آ»:
– اگر حرفِ پیش از همزه مفتوح یا ساکن و پس از آن حرف «آ» باشد، بهگونهی «آ» نوشته می‌شود، مانند: مآخذ، قرآن، مرآت و …
یادآوری: اگر همزه در کلمه مکسور باشد و پس از آن مصوت «ا» آورده شود، کلمه‌های عربی رایج در زبان پارسی به «ی» نوشته می‌شوند، مانند: جایز، فواید، نایب، زایل، عواید، لذایذ، بایر، قصاید، دایر، دایم و غیره.
- نشانه‌ی تعجب و نداییه ( ! )
نشانه‌ی تعجب که به آن نداییه هم
می‌گویند، کاربرد چندگانه دارد:
– پس از آمدن حالت صوتی در واژه یا جمله، مانند: واه! امروز چه آب و هوایی است.
– در پایان جمله‌ی تعجبی؛ همچنین برای بیان تحسین، تحقیر و اسهتزا، مانند:
الف: چه شکنجه‌ای! هیتلر یهودی‌ها را زنده در کوره‌ی آدم‌سوزی می‌انداخت.
ب: ای بهار! چقدر قشنگی و پُر طراوت.
پ: خوشا روزی که تو را از نزدیک ببینم! و دستانم را میان دستانت بگیری.
ج: دو تن که با هم از ره‌گذر سلیقه و اندیشه متفاوت هستند، می‌خواهند زندگی مشترک را آغاز کنند!
چ: با دریغ! که دوستِ عزیزم آمد، اما خانه نبودم تا ببینمش.
ح: ای فرشته‌گان، شما را به پاکی تان سوگند! که صدایم را به‌بهشتیانِ خوش‌بخت برسانید.
– در حالت تاکیدی و برحذر ساختن:
بخواب عزیز!
هش‌دار! که در چهار سو برای به‌دام انداختنت چاه‌های فریب کنده‌اند.
- نشانه تعلیق و حذف (…)
این نشانه در موارد زیر کاربرد دارد:
– برای ناتکمیل ماندن جمله یا حذف بخشی از یک نوشته، مانند: او را… روزگاری بود که ندیده بودم؛ اویی را که... نام داشت.
– هنوز به‌یادش بودم که روبه‌رویم ظاهر شد و در چشم‌هایش هزار گونه سخن نهفته بود…
غیره، مانند: این‌ها، مثل این و- برای پرهیز از ذکر کامل موارد حرام و الفاظ ناشایسته، مانند: جادوگر گفت: توته‌ای از گوشت گرگ و ک... کفتار و مُهره‌ی مار باید با خود داشته باشی.
- نشانه‌ی مفعولی «را»:
«اگر نهاد در جمله‌ی پایه که منظور اصلی گوینده است مفعول باشد، مانند: کتاب در جمله‌ی «کتابی خریده‌ام که خواندنی است»؛ چون نقش اصلی آن در جمله حالت مفعولی دارد، «را» در آن نشانه‌ی مفعولی است و می‌توان آن را این گونه هم نوشت: «کتابی را خریده‌ام که با ارزش است»، و اگر جمله‌ی پیرو را حذف کنیم، می‌شود: کتابی را خریده‌ام.» (۱)
پی‌نوشت:
۱- دکتر حسن انوری- دکتر یوسف‌عالی عباس آباد، نشر چاپ‌خانه‌ی مهارت، چاپ اول، تهران، زمستان ۱۳۸۵، ص۳۳۳-۳۳۴.
ادامه دارد…
