خدای متعال از همان ابتدای تخلیق و آفرینش، همه خشک و تر و نشیب و فراز زندگی انسان را مقدر و معین فرموده است و تمامی ذرات این جهان هستی به قدرت و حکمت خدای متعال پدید آمده‌اند و طوری که می‌بینیم ادامه حیات می‌دهند و تمامی آنها زیر زره بین کنترول خدای متعال قرار دارند.
در آزمون زندگی
حبیبی صالحی
خدای متعال از همان ابتدای تخلیق و آفرینش، همه خشک و تر و نشیب و فراز زندگی انسان را مقدر و معین فرموده است و تمامی ذرات این جهان هستی به قدرت و حکمت خدای متعال پدید آمده‌اند و طوری که می‌بینیم ادامه حیات می‌دهند و تمامی آنها زیر زره بین کنترول خدای متعال قرار دارند.
زندگی انسان‌ها سرشار از نابسامانی‌ها و دشواری‌ها است. هم‌چنان‌که سردی و گرمی فصل‌های زمستان و تابستان ناگزیر است، حوادث مختلف تلخ و شیرین نیز در زندگی انسان‌ها ناگزیر پدید می‌آید. این پدیده‌های مختلف، همه امتحانات و آزمایش‌های خدای متعال برای بندگان است. امتحانات و آزمایش‌ها به صورت‌های، محنت‌ها، بلاء، رنج، مرارت، مشقت، اندوه، غصه، غم، آزار، عذاب، گزند، رنج، سختی، گرفتاری، درد، ذلت، سختی، پریشانی، تنگدستی، کشمکش، کار پر زحمت، محصول رنج، اختلال، مرافعه، محاکمه، در زندگی مردم می‌آید؛ محنت و امتحان در مجموع در مقابل راحت است و هر گونه محنتی سبب سلب راحت و آرامش آدمی می‌گردد. مولانای بلخ باستان اين تسلسل امتحانات متنوع ترسيم نموده چه خوب می‌سرايد:
سرّ دل‌ها می‌نماید در جســـد
لحظه لحظه امتحان‌ها می‌رسد
امتحانات الهی گاهی به شکل فردی و گاهی به شکل گروهی ناظر به یک قوم و يا ناظر به يك ملت است. شیوه‌های امتحان‌گیری خدای متعال گاهی از طریق احكام شرعي و گاهی از طریق نعمت و ثروت و سلامت و گاهی از طریق آسیب‌های مالی و جانی است. یکی به فقر و بی‌نوایی امتحان می‌شود و دیگری به غنا و ثروت، یکی به مصیبت و اندوه امتحان می‌شود و دیگری به وفور نعمت و شادی، یکی با عافیت و تنومندی آزمایش می‌شود و دیگری به امراض و بیماری، یکی به علم و دانش و موفقیت‌های علمی محک امتحان قرار می‌گیرد و دیگری به توفیق عبادت و ریاضت. در قرآن کریم تصریح شده که امتحان، گاهی از طریق حسنات و خیر و خوبی رخ می‌دهد و گاهی از طریق سیئات و شرّ و بدی‌ها. قرآن با الفاظ بلاء، امتحان، فتنه، تمحیص، از امتحانات الهی نام برده است. چنانکه خدای متعال فرموده اند: »ما شما را با زيان و سود، بدی‌ها و خوبی‌ها (در زندگی دنیا به خیرات و شرور عالم مبتلا کنیم) تا شما را كاملاَ بیازماییم.»
(انبياء: 35)
خاقانی در باره‌ای اين سلسله امتحانات می‌گوید:
ز خاقانی چه خواهد دیگر این دل
جز آن کو را به محنت ممتحن ساخت.
هر چند امتحانات الهی هماره از سوی امتحان شوندگان، واکنش‌های زیادی را به دنبال می‌داشته باشد، اما تمامی امتحانات الهي متناسب با حال و نیاز امتحان شوندگان و مبتنی بر حکمت‌هايی است و اهدافی چون آشکارسازی باطن انسان‌ها و تربیت و پرورش مسلمانان و در نتیجه استحقاق بهشت و دوزخ را دارا است. چنانکه می‌بینیم، گروهی بی‌قراری نموده حتی كفر می‌ورزند و گروه دیگری صبر و شكيبائي پیشه می‌کنند و در ایمان و باور شان می‌افزاید و گاهی فراتر از آن رفته به شکر و رضایت و تسلیم در برابر کارهای خدای متعال روی می‌آورند.
اين امتحانات به فرد و گروه خاصی محدود نیست؛ بلکه علاوه از انسان¬ها، فرشتگان و ابلیس نیز شامل امتحان هستند، مانند آزمون فرشتگان با سجده‌ای حضرت آدم علیه السلام؛ امتحان ابلیس با تعظیم حضرت آدم علیه السلام؛ پس از آن امتحان حضرت آدم و حوا عليهما السلام با خوردن از درخت ممنوعه انجام شد. همچنان امتحان تمامی انسان‌ها اعم از عادی و غیر عادی، انبیاء و غیر انبیاء علیهم‌السلام صورت گرفته است. در مورد ابراهیم علیه‌السلام قرآن چنین صراحت دارد: «آنگاه که خدای ابراهیم او را با سخنانی (مشتمل بر اوامر و نواهی و تکالیف و وظائف و وسایل گوناگون) بیازمود و او آنها را با تمام و کمال و به بهترین وجه، انجام داد، برای او مقام امامت و پیشوایی عطا کرد».
(بقره: 124)
علاوه بر ابراهیم علیه‌السلام پیامبران همچون یعقوب، یوسف، موسي، داود، سلیمان و ایوب و دیگران نیز به شکل‌های متنوعی، گاهی از طریق شرور و آفات و گاهی از طریق خیرات و خوبی‌ها مورد آزمون قرار گرفته‌اند. پیامبر معظم اسلام در همین مورد می‌فرماید:
حضرت سعد بن ابی وقاص رضی‌الله‌عنه روایت می‌کند که من به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم گفتم:
ترجمه:«ای پیامبر خدا، در میان مردم چه کسی شدیدترین بلاها را از سر می‌گذارند؟ پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: سخت‌ترین و شدیدترین بلاها و آزمایش‌ها را پیامبران علیهم السلام از سر می‌گذرانند، پس از آنان پیروان شان به ترتیب، هرکس که مقام ارجمندتر نزد خدا داشته باشد. آدم‌ها بر میزان دین شان آزموده می‌شوند. اگر فرد در دین خود محکم و قوی بود، امتحان او نیز سخت‌تر می‌گردد و اگر فرد در دین خود سست بود، بر میزان همان سستی دینش آزموده می‌شود. بلاء هماره با آدمی همراه می‌باشد تا اینکه او را در حالی رها می‌کند که بر زمین راه می‌رود و هیچ گناهی نمی‌داشته باشد».
(محمد ترمذی، السنن، ح 2398)
پس هرکس مورد آزمون الهی قرار می‌تواند قرار گیرد. هم‌وطنان ما نیز در این برهه‌ای از تاریخ مورد آزمون‌های متنوعی قرار دارند: آزمون اقتصادی، آزمون دولت داری، آزمون بیکاری، ابتلای فقر و بیچارگی و آنهم در سرمای زمستان و… دگرگونی اوضاع و احوال و خوشی‌ها و ناخوشی‌ها نیز نیمی از دائره‌ای ابتلاهای خدای متعال است. این آزمون‌ها همه خواهند گذشت و ان شاءالله در نتیجه، این‌ها وسیله‌ای سعادت دین و دنیا و آخرت مان خواهد گردید.
