سینه و بغل (Pneumonia)

سینه و بغل عبارت از یک مرض میکروبی یک یا هر دو شش است که منجر به التهاب و پرشدن فضای داخل کیسه های کوچک هوایی (alveoli) شش شده و مجاری هوایی از مایع ویا چرک پر می‌گردد و در نتیجه تبادله اوکسیجن و کاربن دای اوکساید در شش را مختل ساخته و تنفس مریض را مشکل می سازد. دوره مرض بین چند روز تا یک ماه و گاهی هم اگر تداوی صورت نگیرد بیشتر دوام خواهد کرد.

سینه و بغل یک مرض عام بوده و در هر سن وسال میتواند اتفاق به افتد ولی این مرض برای اشخاص سالخورده و اطفال خطرناک بوده و بعضا باعث مرگ ومیر آنها می شود.

قرار گزارش وزارت صحت عامه کشور، سالانه ۳۰ هزار طفل از سبب مریضی سینه وبغل در افغانستان از بین می روند و به همین دلیل وزارت صحت عامه، تزریق واکسین مخصوص سینه بغل را برای کودکان شامل برنامه های واکسینشن صحی این وزارت کرده است که میتواند یک خبر خوش باشد.

سبب مرض

میکروب‌های متفاوتی عامل سینه و بغل هستند. اگرچه بعضی از این میکروب‌ها عام بوده و تشخیص آنها آسان است، اما در مواردی تشخیص عامل مرض بسیار مشکل می‌باشد. التهاب میکروبی شش می‌تواند در اثر بکتریا ها ،ویروس ها یا فنجی ها بوجود بیاید ولی در اغلب موارد باکتریاها عامل اصلی ایجاد مرض هستند و از همین جاست نظر به عامل مرض سینه و بغل هم به همان نام یاد می شود. مثلاً سینه بغل بکتریایی، سینه بغل ویروسی وغیره.

منشا انتان

مکیروب عامل سینه و بغل معمولا در ریه اشخاص سالم وجود ندارد ولی گاهی اوقات این میکروبها توسط جریان خون به ششها می‌رسد، واما در اغلب واقعات همراه با نفس کشیدن توسط قطرات خیلی کوچک آب موجود در هوای تنفسی به ریه‌ها منتقل می‌شوند. یعنی شخص مریض با عطسه و سرفه میکروب ها را به هوا انتشار میدهد و همچنان برخی از میکروارگانیسم ها خصوصاً ویروس‌ها همراه با تنفس مستقیماً وارد ششها می‌شوند. بعضی از میکروب هایی که به طور معمول در گلو و حلقوم اشخاص زندگی می‌کنند و بی ضرر هستند. اما زمانی که حالت دفاعی شخص به هرعلتی از جمله به علت مبتلا بودن به ویروس ضعیف شده باشد یعنی مریض ریزش و زکام داشته باشد این میکروب ها مزید به علت شده به داخل شش‌ها راه یافته و سبب سینه و بغل می شود.

اعراض و علایم مرض

اعراض و علایم مرض سینه بغل مربوط به عامل ایجاد کننده آن می‌ باشد ولی معمولاً مریضان سینه بغل از تب و لرزه، درد قفس سینه، در ابتدا سرفه خشک بعداً همراه با بلغم، تنفس سریع، مشکل در تنفس، کاهش اشتها و دلبدی در اطفل میباشد.

سرفه در ابتدا ممکن است خشک باشد، اما یکی، دو روز بعد سرفه همراه با بلغم می‌شود. بلغم معمولا زرد رنگ است و ممکن است رگه‌های خونی داشته باشد و همچنان تنفس مریض سریع و سطحی بوده و با پیشرفت مرض تنفس صدادار و خشن می شود و ممکن است مریض به نفس نفس زدن بیفتد. در موارد شدید در اثر مختل شدن تبادله اوکسیجن و کاربن دای اوکساید در ششها مقدار اوکسیجن دورانی کاهش ‌یافته و ممکن است علایم آن بشکل کبودی در لبان، انگشتان، نوک بینی در مریض مخصوصاً در اطفال دیده شود.

تنفس عمیق یا سرفه ممکن است منجر به ایجاد درد عمیق در قفس سینه شود که ظهور این علامه دلالت به گسترش مرض و مصاب شدن حجاب ریوی یا پوش ششها می نمایند.

تشخیص مرض

تشخیص احتمالی مرض توسط داکتر برپایه اعراض و علایم و معاینه فزیکی مریض و شنیدن ششها گذاشته شده و برای تایید تشخیص احتمالی معاینات لابراتواری چون معاینه خون و بلغم همچنان اجرا ایکسری (Chest X-ray)

ص یا عکس ششها در واقعات شدید و هم در واقعاتی که به تداوی جواب مثبت نه دهد معایناتی چون سی تی سکن (CT scan) و کلچر یا کشت بلغم ویا مایع ششها (Pleural fluid culture) نیز برای مشخص کردن میکروب عامل مرض و هم حساسیت آنها در برابر انتی بیوتیک ها اجرا می شود.

وقایه مرض

۱- ترک سگرت چون اشخاص که سگرت می کشند بیش از همه در معرض خطر مبتلا شدن به این مرض هستند.

۲- از تماس نزدیک با اشخاص مبتلا به انتانات تنفسی خودداری کنید.

۳- خود داری از مواجه شدن به هوا سرد و هم با جسم تر و نمناک در هوای سرد قرار گرفتن

۴- تغذیه مناسب به خصوص در اطفال چون تغذیه کامل که دربر گیرنده همه مواد غذایی باشد عامل مهمی در وقایه از انتانات ششها است.

۵- تشخیص و تداوی به موقع امراض ساده تنفسی، احتمال بروز امراض شدید ششها و سینه و بغل را کاهش می‌دهد.

۶- استفاده از همه ویتامین‌ها، به خصوص ویتامین C خیلی موثر در وقایه مرض میباشد، مانند گرفتن مالته و نارنج وغیره.

۷- گنجانیدن انتی اوکسیدانت ها در غذا روزمره چون شلغم، گلپی، براکولی وغیره خیلی مفید میباشد.

۸ – واکسین می‌تواند از مبتلا شدن به بعضی انواع امراض ششها جلوگیری کند، ولی واکسین برای تمام اشخاص ضروری نیست و بیشتر به اشخاص که در معرض خطر قرار دارند توصیه می‌شود، یعنی برای اطفال و اشخاص مسن خیلی مهم است و واکسین‌هایی که بیشتر توصیه به آن‌ها شده است آنفلوآنزا و نوموکوک است.

۹ – از رفتن سالخورده ها و اطفال کم سن بهتر است در محل‌هایی که احتمال آلودگی با میکروب ها در آن‌ها بیشتر است باید خود داری شود. مثلا به اتاقی که مریض قرار دارد.

۱۰- از دادن ادویه خودسرانه به مریض، خصوصا آنتی‌بیوتیک ها اکیدا خود داری شود.

۱۱ – اگر مبتلا به امراض مزمن هستید، حتماً برای جلوگیری از امراض تنفسی با داکترتان مشوره نماید.

چه کسانی در معرض خطر قرار دارند

۱- اگرچه همه ممکن است به این مرض مبتلاً شوند ولی بازهم بعضی اشخاص استعداد بیشتر برای مبتلا شدن به این مرض دارند. در راس این اشخاص باید از سگرتی ها نام برد.

۲- اشخاصی که در سنین بسیار بالا و بسیار پایین (نوزادان، اطفال و افراد مسن) چون سیستم دفاعی یا معافیتی آنها ضعیف‌ می باشد، پس شانس مبتلا شدن به این مرض را بیشتر دارند.

۳- به همین ترتیب کسانی که به هر دلیل سیستم معافیتی بدن شان ضعیف شده باشد. مثلا اشخاض که مبتلا به مرض ایدز هستند ویا کسانی که ادویه ضد سرطانی یعنی کیموتراپی میگیرند در جمله این اشخاص شامل می شود.

۴- کسانی که مبتلا به امراض تضعیف ‌کننده مقاومت بدن هستند مانند اشخاصی که به امراض قلبی، سرطان، سل، عدم کفایه احتقانی قلب، دیابت یا مرض شکر و همچنان اشخاصی که به امراض مزمن ریوی مبتلاهستند نیز باید بیشتر مراقب خود باشند.

۵- افرادی که طحال آنان برداشته شده است نیز در معرض خطر بیشتری هستند.

تداوی سینه بغل

تداوی مرض کاملاً مربوط به اسباب مرض میباشد. در حالات که مرض ویروسی باشد و اعراض و علایم مرض خفیف باشدِ ایجاب کدام تداوی خاص را نمی نماید با تداوی های عرضی یعنی برای تب و درد، دادن مسکنات چون پراستامول وغیره اهتمامات خانگی مریض در ظرف چند روز شفایاب می شود. گاهی مریض به صورت سرپایی درمان می‌شود و گاهی نیاز به بستری شدن در شفاخانه دارد و اما در اکثر واقعات تداوی سینه بغل در منزل انجام می‌ شود.

اگر مرض شدید باشد باید به داکتر مراجعه صورت گیرد. البته داکتر بنابر عامل و شدت مرض ادویه ضد باکتریایی، ضدویروسی وغیره برای مریض توصیه خواهد نمود و همچنان در صورت لزوم فیزیوتراپی قفس سینه و در مواردی اوکسیجن و اهتمامات لازم را روی دست خواهد گرفت.

داکتر ممکن در صورت لزوم برای درد خفیف، تب و احتقان ممکن است از دواهای چون استامینوفن (پراستامول)، قطره‌های بینی، اسپری‌ها یا تابلیت های ضداحتقان برای مریض تجویز خواهد نمود.

برای مریض بهتر خواهد بود که هوا اتاق مرطوب باشد و شما میتوانید با جوشانیدن مقدار آب در داخل اتاق هوا اتاق را مرطوب نگهدارید این کار در کاهش سرفه و همچنان نرم شدن و اخراج بلغم به مریض کمک میکند. برای تخفیف درد سینه می‌توان از یک مشکوله گرم‌ بر روی قفس سینه مریض استفاده کرد.

برای کمک کردن به تخلیه بلغم و ترشحات ریوی (خلط)، مریض باید سرفه کند و تنفس عمیق بکشد.

داكتر گل رحمن طاهری