اثرات ورزش بر رشد و بلوغ کودکان و نوجوانان

گلب الدین برومند

چکیده

ورزش منظم یک راهبرد مهم حفظ سلامتی در کودکان و نوجوانان است. ورزش کنترول وزن را تسهیل می کند، به افزایش استحکام استخوان ها کمک می نماید و عوامل خطرساز قلبی عروقی را بهبود می بخشد. سلامت روانی نیز ممکن است ارتقا یابد. کودکی فعال می تواند پایه و اساس آمادگی جسمانی در طول عمر باشد. آیا پرداختن به رشته های ورزشی مختلف اثر خاصی بر رشد و بلوغ کودکان و نوجوانان دارد یا خیر؟

رشد قدی و وزنی: شرکت در فعالیت های ورزشی و تمرین شدید اثر واضحی بر روی رشد قد و سرعت رشد آن (میزان افزایش قد در سال) در کودکان و نوجوانان سالم و دارای تغذیه مناسب به جای نمیگذارد. به جز چند مورد استثنا معدود. ورزشکاران در تعدادی از ورزشها، به طور متوسط قدهای معادل یا بیشتر از افراد غیر ورزشکار دارند. بر عکس قد و وزن بدن می تواند با انجام تمرین منظم ورزشی تحت تاثیر قرار گرفته، مطالعات انجام شده بر روی ترکیب بدن عموما وزن بدن را به دو جز لخم (بدون چربی) و چربی تقسیم می نمایند. تمرین با کاهش چاقی و گاهی با افزایش توده بدون چربی، به خصوص در پسرها همراه است.

تمرین و بافتهای ویژه: نسوج استخوانی (اسکلتی) عضلانی و چربی سه جز اصلی ترکیب بدنی هستند، فعالیت فیزیکی و تمرین منظم در دوران کودکی و نوجوانی با افزایش محتوای مواد معدنی و جرم استخوان همراه است. اثرات سودمند بیشتر در فعالیت های متحمل وزن نظیر دوش میدانی، فوتبال و ژیمناستیک نمایان می شوند تا فعالیت های غیر متحمل وزن (مثل شنا)، محتوای ماده معدنی استخوان که در طی دوران کودکی و نوجوانی بدست می آید، معرف خوبی از محتوای ماده معدنی استخوان در دوران بزرگسالی است. در مورد عضله، در پسران نوجوان برنامه های مقاومتی نظیر تمرین با وزنه با هیپرتروفی همراه می باشد و ممکن است در پسران پیش از دوران نوجوانی و یا در سایر اشکال تمرینی رخ ندهد یا میزان آن کمتر باشد. مدرک محکمی وجود ندارد که نشان دهد توزیع تارهای عضلانی در کودکان و نوجوانان در اثر تمرین تغییر می کند، ورزشکاران فعال کودک و نوجوان عموماً ضخامت چین پوستی کمتری در قیاس با سایر افراد دارد. بلوغ بیولوژیک کودکان ونوجوانان از سه منظر مورد توجه قرار میگیرد: اسکلتی، جنسی و پیکری (سوماتیک). تمرین منظم ورزشی اثری بر روی بلوغ اسکلتی ندارد، مطالعات طولی کوتاه مدت بر روی پسران در ورزش های گوناگون نشان دهنده میزان مشابهی از بلوغ اسکلتی چه در ورزشکاران و چه در افراد غیر ورزشکار هستند. یعنی بلوغ اسکلتی همگام با سن تقویمی کودک پیشروی می کند. از نقطه نظر بلوغ پیکری، تمرین ورزشی هیچ اثری بر روی زمان حداکثر رشد و میزان رشد قدی به هنگام جهش رشدی نوجوانی در پسران ندارد. اغلب بحث های مطروحه پیرامون اثر احتمالی تمرین بر روی بلوغ جنسی بر تاخیر وقوع منارک متمرکز است که اغلب در ورزشکاران مشاهده می شود. متاسفانه مطالعات انجام شده بر روی ورزشکار به طور معمول سایر عوامل شناخته شده موثر بر منارک را لحاظ ننموده اند. بر اساس اطلاعاتی که در دسترس هستند، تمرین شدید ورزشی در اکثریت عمده ورزشکاران جوان اثر منفی بر روی فرآیندهای رشد و بلوغ به جای نمی گذارد. در تعداد معدودی از ورزشکاران جوان که دچار مشکلاتی در ارتباط با رشد و بلوغ هستند، عواملی غیر از تمرین فیزیکی (نظیر تغذیه نامناسب و …) را باید به دقت مورد کنکاش قرار داد.