جلوگیری  جرم از منظر قرآن

‍تهیه و ترتیب: پوهیالی عبدالقدیر ‍قهاری

چکیده

بالا رفتن احساس ناامنی و ترس از وقوع جرایم گوناگون و ارتکاب آن از سوی افراد مختلف در سنن مختلف و همچنین خسارات مادی و معنوی جرم باعث شده جوامع به فکر راهکار هایی برای پیشگیری باشند.

در این مقاله سعی بر آن شده تا راهکار های پیشگیری از جرم از دیدگاه قرآن کریم ارایه گردد. در امر بیان به راهکار ها، قدم اول به راهکار های علمی آن پرداخته ایم، چرا که ریشه بسیار از گناهان و جرایم تا اکنون نا آگاهی از آن و پیامد های آن است ومصرف کمتری در بر دارد، تعلیم دین باوری و اعتقاداتی مانند علم و یقین به حقایق، اعتقاد به علم نا محدود الهی و همچنین تعلیم آموزه های اخلاقی مانند تعلیم پیامدهای آن در دنیا وآخرت، تعلیم های جرم مانند بی تقوایی، بی توجهی به احکام الهی و در نهایت تعلیم و مسیرهای مهارت ترک جرم مانند ترویج فرهنگ توبه، صبر وتعلیم تدریجی احکام الهی، از جمله این راهکار ها میباشند.

در قدم دوم به مسیرهای علمی پرداخته و بررسی کردیم که در صورتی که تعلیم اعتقادی و اخلاقی اثر بخش نباشد چه باید کرد؟  راهکار های علمی قرآن برای پیشگیری از جرم، مانند نهادینه کردن امر به معروف و نهی از منکرو فرهنگ اخوت واز بین بردن زمینه های جرم اجتماعی مانند، فقر، بیکاری و… را ارایه نمودیم. در نهایت اگر هیچ کدام از این راها اثر بخش نبود و شخص به ارتکاب جرم پرداخت با مجازات دنیوی در نظر گرفته شده مثل قصاص، حد، تعزیر و دیت هر کدام به نوبه خود فلسفه دارد این روش های است است که قرآن بیان کرده که البته مهم ترین آن، ترس از مجازات دنیوی است که تاثیر به سزایی در پیشگیری از جرم دارد.

مقدمه

مکتب اسلام برای پیشگیری از جرم  راهکار های فردی و اجتماعی را ارایه کرده است. اول به خود انسان پرداخته که بخشی از خانواده و اجتماع است و روش هایی را برای اصلاح انسان در پیش گرفته است. اسلام در صدد آن است که با اصلاح شدن انسان اصلاً جرمی صورت نگیرد و به این دلیل به تعلیم و آموزه های اخلاقی و اعتقادی پرداخته است. ولی برای رسیدن به سر مقصود، این کافی نیست و در نتیجه به پیشگیری از جرم در خانواده و در اجتماع پرداخته، تا انسان سالم وپاک، با داخل شدن در جامعه دچار آلودگی نگردد. و راهکار های علمی مانند نهادینه کردن فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر را ارایه نموده است. در صورت بروز جرم به ارایه راهکار، برای اصلاح مجرم پرداخته و در نهایت مجازات هایی برای جلوگیری از تکرار آن در نظر گرفته است که تشریع قصاص و حدود نقش عمده در پیشگیری از جرم ایفاء میکند. در این مقاله به راهکار های قرآن کریم در پیشگیری جرم پرداخته شده انشاءالله که برای پیشگیری از جرم مفید واقع گردد.

بحث اول جلوگیری علمی از جرم

۱- تعلیم دین باوری و اعتقادات

آموزه ها و باور های دینی و ترویج تقویت آنها علاوه براینکه رشد و تعالی روحی و معنوی انسان را تضمین می نماید و او را به هدف ولایی که برای آن خلق شده نزدیک میکند ، نقش خارق العاده ای در کاهش و پیش گیری از وقوع جرم و انصراف درونی انسان از اعمال مجرمانه و تبهکارانه دارد حتا افراد را از دست زدن به اعمالی که ضعف شأن و مقام انسانی آنهاست باز میدارد. هر قدر عمق این باورها در وجود انسان بیشتر باشد و به همان اندازه تاثیر گذاری آنها به رفتار انسان بیشتر خواهد بود. در مقابل،منشأ بسیاری از جرایم و گناهان، فقدان یا ضعف دین داری افراد میباشد. منابع دینی ما، بخصوص قرآن کریم ، به معرفی حقایق پرداخته اند که هم بعد علمی و یقینی در اصطلاح رفتار ما تأثیر اساسی دارد و از انحراف و کج روی انسان پیشگیری می کند و هم از بعد ایمانی واعتقادی در رفتار و اعمال ما تأثیر عمیقی دارد مثل علم و یقین به حقایق و معارف ( وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ ۳۶اسری و چیزی را که بدان علم نداری دنبال مکن) و مثل اعتقاد به علم نامحدود الهی( إِنَّ اللَّهَ لَا يَخْفَىٰ عَلَيْهِ شَيْءٌ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي السَّمَاءِ 5 . العمران ترجمه: در حقیقت هیچ چیزی نه در زمین و نه در آسمان به خداوند پوشانیده نمیماند (أَلَمْ يَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ يَرَى 14.علق مگرانسان ندانست یقیناً خدا می بیند

۲: نهادینه شدن فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر

یکی از احکام اجتماعی الزام آور که میتوان نقش مهمی در پیش گیری از جرم و کنترول و نظارت اجتماعی داشته باشد امر به معروف و نهی از منکراست. از دیدگاه قرآن کریم در یک جامعه اسلامی انسان ها نسبت به یکدیگر مسئولیت دارند و موظف به نظارت و نصحیت وخیر خواهی نسبت به یکدیگر می باشد. قرآن کریم میفرماید ( يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ 114.العمران  به خدا و روز قیامت ایمان دارند و به کار پسندیده فرمان میدهند و از کار ناپسند باز میدارند  این فریضه گاهی در قرآن کریم مقدم بر نماز و مقتضای ایمان به خداوند (ج) و روز قیامت دانسته شده است. قرآن کریم میفرماید: (وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ ۚ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَه71. توبه و مردان و زنان با ایمان دوستان یکدیگرند که به کار های پسندیده وا میدارند و از کار های ناپسند باز میدارند و نماز را بر پا می کنند‌ وزکات اموال خود را میدهند واز خدا و رسولش اطاعت میکنند.

۳ نهادینه شدن فرهنگ اخوت

جامعه بشری از همگرایی ها و پیوند های گوناکون برخوردار است که در این میان پیوند (برادری و اخوت در جامعه اسلامی استوار ترین آنهاست. این پیوند از ایمان سرچشمه میگیرد در سطوح مختلف زندگی گسترش میابد، در قرآن کریم و به دنبال آن در سیره پیشوایان دین، نمود ویژه یافته است، از این رو، برای استوار سازی روابط اجتماعی بر پایه ایمان و تحقق پیوند برادری و اخوت، راه هایی کار آمد ارایه گردیده است.

قرآن کریم میفرماید (إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ 10. حجران در حقیقت مومنان به هم برادر اند ) فرهنگ اخوت برادری و ایمانی را در جامعه اسلامی پی ریزی کرد وپیوندی عمیق با محوریت ایمان در میان آنان را پدید آورد.

بحث دوم جلوگیری جزایی از جرم

۱- قصاص

قصاص قانون الهی است و بر اهداف بناً شده است، که تحقیق آن ها تامین کننده سعادت دنیوی و اخروی بشراست. خداوند (ج) ازتمام عوامل موثر در سرنوشت انسان آگاه است، از هر گونه خطا و اشتباه مصؤن است، هیچ کمبودی ندارد که بخواهد آن را از طریق وضع قوانین مرفع سازد، بلکه در تشریح قوانین فقط منافع و مصالح انسان ها را در نظر دارد، قانون قصاص را بیان کرده و در آیات متعدد به فلسفه و چگونگی اجرای آن اشاره نموده است. از دیدگاه اسلام معاونت به قتل نفس، بی تفاوتی در این خصوص، حتا پناه دادن به قاتل، حرام است. حق حیات به اندازه ای ارزشمند است که از نظر قرآن کریم کشتن یک انسان بی گناه به منزله کشتن تمام انسان ها است، قرآن کریم میفرماید. (مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا32.معائده ترجمه: هرکس که نفس را بدون عنوان قصاص و یا فساد در روی زمین بکشد، مانند این است که همه انسان ها را کشته است وهر کس انسانی را از مرگ رهایی بخشد، چنان است که گویی همه مردم را زنده کرده است. برپایی عدالت و امنیت اجتماعی یکی دیگر از دلایل بیان قصاص است. قرآن کریم میفرماید:(مَنِ اعْتَدَىٰ عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَىٰ عَلَيْكُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِين194. بقره. پس هر کس بر شما تعدی کرد همان گونه بر شما تعدی کرده بر او تعدی کنید و از خدا پروا بدارید و بدانید که خداوند با تقوا پیشگان است.

۲ دیات

کلمه(دیه) به معنای خونبها است؛ یعنی مالی که از طرف جانی به شخص جنایت شده، اگر عضوی را از دست داده باشد و یا به ورثه اواگر کشته شده باشد، میدهند.

قرآن کریم میفرماید(وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ أَنْ يَقْتُلَ مُؤْمِنًا إِلَّا خَطَأً ۚ وَمَنْ قَتَلَ مُؤْمِنًا خَطَأً فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَدِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلَىٰ أَهْلِهِ إِلَّا أَنْ يَصَّدَّقُوا ۚ فَإِنْ كَانَ مِنْ قَوْمٍ عَدُوٍّ لَكُمْ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ ۖ وَإِنْ كَانَ مِنْ قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ مِيثَاقٌ فَدِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلَىٰ أَهْلِهِ وَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ ۖ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ تَوْبَةً مِنَ اللَّهِ ۗ وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا 92 نسأ وهیچ مومنی را سزاوار نیست که مومنی را جز به اشتباه بکشد و هرکس مومنی را به اشتباه کشت باید بنده مومنی را آزاد و به خانواده خونبها پرداخت کند مگر اینکه آنان گذشت کنند و اگر مقتول از گروهی است دشمنان شمایند و خود وی مومن است قاتل باید بنده مومنی را آزاد کند و پرداخت خونبها لازم نیست  و اگر مقتول از گروهی است که میان شما و میان آنان پیمانی است باید به خانواده وی خونبها پرداخت نماید و بنده مومنی را آزاد کند و هر کس (بنده) نیافت باید دو ماه پیاپی به عنوان توبه ای از جانب خدا روزه بگیرد و خداوند همیشه دانا سنجیده کار است

اسلام که در هر مورد مسایل را واقع بینی و بررسی همه جانبه دنبال میکند، در مساله خون بی گناهان حق مطلب را دور از هرگونه تندروی و کندروی بیان داشته است، نه همچون آئین تغیر کرده یهود فقط تکیه بر قصاص می کند و نه مانند مسحیت کنونی فقط راه عفو یا دیه را به پیروان خود توصیه می نماید، چرا که دومی مایه جرات است و اولی عامل خشونت و انتقام جویی.

نتیجه گیری

جرم به عنوان یک پدیده‌ی اجتماعی، دارای ابعاد مختلفی است که عوامل متعددی می تواند در آن نقش داشته باشد که باید با تلاش همه جانبه در پیشگیری آن کوشید.

اما راه حل های انسان برای پیش گیری از جرم، این حقیقت را آشکار میسازد که با اتکا به صرف عقل و بدون استمداد از آموزه های قرآن کریم نمی توان برنامه جامعی را تدوین کرد.

۱ قرآن کریم بهترین و بی بدیل ترین شیوه ها را برای پیشگیری از جرم و مفاسد اجتماعی معرفی کرده است. همه این شیوه ها، مکمل وجزء تفکیک نا پذیر یک پیشگیری کامل را تشکیل میدهد.

۲ قرآن کریم در راستای انجام رسالت اصلی خویش، بر اصلاح و تربیت اخلاقی افراد و رساندن به مقامات والای معنوی تاکید ویژه ای دارد. این امر میتواند علاوه بر سوق دادن انسان به سوی کمال نهایی و قرب الهی ار ارتکاب جرایم به نحوی موثری پیشگیری نماید.

۳ برای پیشگیری علمی از جرم، گام اول تعلیم دین باوری و آموزه های اخلاقی است که تعلیم پیامد جرم را در دنیا و آخرت و آشنایی با زمینه های جرم مهمترین بخش آن محسوب میشود.

۴ شخص مجرم در صورت اقدام به جرم و گناه ، احتمال مجازات شدن خویش و یا پشیمان شدن، با تعلیم و مهارت ترک جرم، مهارت لازم برای ترک جرم را پیدا کرده و دیگر جرم خود را تکرار نمی کند.

۵ از جمله مهارت های لازم برای ترک جرم ترویج فرهنگ توبه، صبر وبردباری است که کمک شایانی به افراد برای ترک جرم نماید.

۶ برای پیشگیری علمی از جرم، قبل از هرچیز باید به زمینه های جرم و عوامل و اسباب آن کرد که این عوامل می تواند فردی، خانوادگی و یا اجتماعی باشد.

۷ برای پیشگیری از جرم باید به امربه معروف و نهی از منکر توجه خاصی مبذول داشت.

۸ قرآن کریم مجازات مجرمان را به وسیله قصاص، دیات، حدود و تعزیرات به منظور پیشگیری ازتکرار جرم و عبرت آموزی دیگران لازم و ضروری میداند.

منابع

۱ قرآن کریم

۲ تفسیرآیات احکام محمد علی صابونی  سال ۱۳۸۹ ه ش

۳  اساسات حقوق اسلام  پوهاند داد محمد نذیر سال ۱۳۹۳ ه ش

۴ اصول دعودت دوکتور عبدالکریم زیدان سال ۱۳۹۳ ه ش