معلومات مفصل درباره  قلعهٔ  گرشک پشت رود

قسمت اخیر

۷ – دروازه ها : این حصار دو دروازه دارد، یک دروازﮤ حصار در دیوار شمالی حصار در وسط دیوار و دیگر آن در دیوارجنوبی حصار در وسط دیوار موقعیت دارد. این دروازه ها از چوب ساخته شده اند که شش انچ ضخامت دارند و صفحات آهنین برروی آن ها میخ شده اند. دروازه ها بطرف داخل باز می شوند و بوسیلـه زنجیرها و میله های آهنین و یا بوسیلـﮥ چنان میخ های بزرگ آهنین محکم شده اند که قطر آن به اندازﮤ بازوی انسان می باشد. عرض دروازه ها تقریباً ۱۰ فیت است.

۸ – پل ها : در مقابل این دروازه ها خندق ها حفر شده اند و در روبروی دروازه ها پل های از خشت پخته اعماره شده اند. این پل ها ۱۰ فیت عرض دارند، که محکم و بحالت خوب نگهداری شده اند. ۹ – آب: آب به داخل حصار از طریق یک نهر می آید. این نهر که بوسیله دست حفر شده است آب را از دریای هلمند به داخل حصار می آورد. این نهر ۵ فیت عرض و ۳ فیت عمق دارد. این نهر یگانه منبع آبرسانی به داخل حصار است و هم یگانه وسیله برای پُرکردن خندق هاست.

۱۰ – تدارکات : در قسمت جنوبی حصار یک گدام وجود دارد که از خشت خام ساخته شده و اقلام مورد نیاز در آن نگهداری می‌شود، این گدام در این اواخر باز سازی شده است. در اطراف و مجاورت حصار مواد مورد نیاز بکثرت  موجود است که در ظرف یک هفته حدود ۲۰۰۰ خروار غلات را می توان جمع آوری نمود.

۱۱ – قوماندان : در سال ۱۹۰۰ قوماندان حصار شیرعلیخان نام داشت. خانـﮥ موصوف که از خشت پخته ساخته است در مرکز حصار موقعیت دارد؛ خانـﮥ وی فقط یک دروازه دارد که روی آن بطرف شرق است. اکثریت صاحب منصبان گارنیزیون حصار درانیان اند و همه شان پشتون اند.

۱۲ – بارک ها و اصطبل ها : که ظرفیت جابجایی حدود ۳۰۰ اسپ را دارند از خشت خام ساخته شده اند و ضخامت دیوار آن عادی است و در مقابل دیوار های حصار ساخته شده اند.

۱۳ – مهمات : در داخل حصار ۳۰۰ مرمی توپ و مهمات فراوان وجود دارد، نصف این توپ ها بوسیلـﮥ باروت پُر می‌شوند. ۲۰ صندوق مهمات اسلحه های کوچک در حصار موجود اند، هر صندوق ۱۲ انچ در ۱۵ انچ در ۴۲ انچ است. (امکان دارد از سال ۱۹۰۰ به بعد این صندوق ها کلانتر شده باشند) بازار : به اساس تخمین می توان گفت که تعداد باشندگان بازار ۳۵۰ تن [خانواده]است. با ملاحظه به تعداد افراد ملکی و نظامی باید گفت که گرشک را باید منحیث یک نقطـﮥ مستحکم مطمح نظر قرار داد.مؤلف در زیر همین عنوان ادامه میدهدکه  «آقای “ییتYeat “ از دیدارخویش از این قلعه  درسال ۱۸۹۳ چنین  می نگارد :

«حصار گرشک در حالت ویران و مخروبه قرار دارد؛ دیوار های آن نازک و به گونـﮥ بد ترمیم شده اند «شیرحاجی » (یا سنگر) در ا طراف دامنـﮥ  دیوار های بیرونی کاملاً ویران شده اند؛ خندق آن خشک است و تا این دم به نظر میرسد که کاملاً با خاک پُر شده اند. خاکریز ها و برج ها در چنان حالت تخریبی قرار دارند که بالا شدن به قسمت بالایی آن ناممکن است.دروازﮤ غربی یا دروازﮤ هرات سالم به نظر میرسد و دو دروازﮤ دیگر یعنی دروازﮤ کندهار و بطرف شمال آن یک دروازﮤ کوچک دیگر که هر دو با هم نزدیک اند در دیوار شرقی حصار واقع اند، به بیان دیگر روی آن بطرف دریا است، در زیر دروازﮤ هرات یک بازار کوچک هم است. کدام قرارگاه نظامی یا گارنیزیون در داخل حصار نیست؛ اینجا تنها محل اقامت حاکم ِ پُشتِ رود است.

گارنیزیون گرشک تا این دم متشکل از «چهار بیرق» یا «ټولی» خاصه داران یعنی ۴۰۰ تن سرباز و یک رسالـﮥ نیروی سواره نظام کابلی است.

همچنان یک بطریـﮥ صحرايي توپخانه که شش میل توپ های (اس. بی) دارد در گرشک مستقر است. این نیرو در این اواخر بر ضد شورش هزاره ها از خدمت نوبتی خود تازه به گرشک برگشته است. حاکم گرشک پیشنهاد نموده این بطریـﮥ نیروی توپچی باید بصورت دایم در گرشک باقی بماند، این پیشنهاد به امیر راجع شده است. گرشک کهنه در همین کناره دریا حدود ۲ مایل بالا تر یعنی مانند حصار کنونی در کناره راست دریا موقعیت دارد.در تواریخ مذکور است که اینجا مانند قلعـﮥ بیست «بُست – م» بوسیلـﮥ نادر «افشار- م» همزمان از بین برده شده است؛ و آن حصاری که در زمین داور «زون داتور – م» موقعیت داشت اکنون به نام «شهر کهنه» یاد می‌شود، این حصار نیز بوسیلـﮥ نادر مادامیکه بسویِ کندهار مارش می نمود ویران شد و بقایای آنرا سرانجام امواج یاغی دریا منهدم ساخت.

متعاقب آن این قلعه آباد شد؛ گفته می‌شود که سردار کهندل خان این قلعه را آباد ساخته است. و این هم گفته شده که این قلعه خیلی زیاد گرم، مرطوب و غیر صحی است. امیر فرمان صادر نموده که در حصار گرشک حدود شصت هزار موند[خروار] غله بصورت دایم نگهداری شود.» [۱]

این قلعه تاریخی بحیث یک دژ نظامی در یک محل ستراتیژیک دربرابر حملات ازشمال و غرب بست ساخته شده بود واغلب محل داوایر دولتی بود  که یک  قطعه نظامی برای تعمیل اوامر دولتی در آنجا مستقر بود.

[۱] داکتر لودویگ ډبیلو. آدمک : ژونال تأریخي – سیاسي افغانستان (جلد دوم) فراه و قسمت های جنوبی افغانستان: ترجمه : رحمت آریا سال ۲۰۲۱، قسمت ۴۹ پورتال افغان جرمن آنلاین