ضـبـط همـه دار و نــدار

حبیبی صالحی

آدمی در این دنیا برای امتحان فرستاده شده و همه دار و ندار وی ضبط می گردد تا فردا مورد بازپرس قرار گیرد. این ضبط بر اساس حسابداری بسیار ریز و با دقت کامل صورت می گیرد که هیچ چیزی از کردار، گفتار و رفتار انسان ها را فروگذاشت نمی کند. خدای متعال چه زیبا بیان می‌فرماید:

«إِنَّا نَحْنُ نُحْيِ الْمَوْتى‏ وَ نَكْتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ وَ كُلَّ شَيْ‏ءٍ أَحْصَيْناهُ في‏ إِمامٍ مُبينٍ؛ ما خودمان مردگان را زنده مى‏گردانيم، و چيزهايى را كه (در دنيا) پيشاپيش فرستاده‏اند و (كارهايى را كه كرده‏اند، و همچنين) چيزهايى را كه (در آن) برجاى نهاده‏اند (و كارهايى را كه نكرده‏اند، ثبت و ضبط مى‏كنيم و) مى‏نويسيم. و ما همه‌چیز را در كتاب آشكار (لوح محفوظ) سرشمارى مى‏نماييم و مى‏نگاريم.» [یس: 12]

«مَاقَدَّمُوا» به معنای آنچه پیش فرستاده‌شده، منظور از آن اعمال خوب و بدی است که انسان در دنیا انجام داده و پیشاپیش خود به آخرت فرستاده است.

«آثَارَهُم»، آثار از ماده (ا ث ر) گرفته‌شده و «اثر» به معنای چیز باقی‌مانده، یعنی چیزهایی را که انسان پس از مرگ خود باقی گذارده و برجای‌مانده است، این، آثار نیک و بد را شامل است، آثار نیک مانند صدقات جاریه همچو ساختن مسجد، مدرسه، جاده، بیمارستان، یتیم‌خانه، چاه و دیگر موقوفات، آثار بد مانند غصب املاک، ایجاد مبانی ظلم، پروژه‌های خانمان‌سوز، طرح‌های ستمگرانه، کتاب‌های گمراه‌کننده، خطابه‌های ویرانگر، بنای میخانه و ایجاد مراکز فساد و فحشاء.

«احصَینَاهُ» از ماده (ح ص ی) گرفته‌شده به معنای شمردن، آمارگیری، سرشماری، ضبط و ثبت، یعنی خدای متعال تمامی اعمال خوب و بدانسان را شمارش و ضبط نموده‌اند.

«إمَام» از ماده (ا م م) به معنای پیشوا، آنچه به آن مثال زنند، روشن، منظور از «امام مبین» در اینجا لوح محفوظ است، یعنی خدای متعال تمامی اعمال انسان‌ها و همه حوادث موجودات عالم را در کتاب جامع و عمومی که به‌عنوان لوح محفوظ یاد می‌شود، ضبط و ثبت نموده‌اند و آن کتاب به‌عنوان کتاب اصل یا دفتر کل برای نامه اعمال بندگان شمرده می‌شود.

در این آیه کریمه خدای متعال به یک اصل مهم در زندگی انسان اشاره دارد و آن ضبط تمام اعمال و حوادث انسان برای محاسبه‌ای روز رستاخیز و آخرت است؛ چنانکه می‌فرماید: «ما مردگان را زنده مى‏كنيم و چيزهايى را كه در دنيا برای آخرت پيشاپيش فرستاده‏اند و چيزهايى را كه در دنیا از خود برجاى گذارده‌اند سرشماری و ثبت و ضبط مى‏كنيم و این‌همه چيز در كتاب آشكار لوح محفوظ ثبت‌شده است.

این کار مشکلی نیست؛ زیرا خدای متعال قدرت عظیمی دارد و به این قدرت بزرگ خود با واژه تأکیدی «إنا» و «نحن» (ما) اشاره می‌کند، آن قدرت بزرگی و بینظیری که استخوان‌های پوسیده را از نو جان میدهد و همه‌چیز او را و همان‌گونه که میفرماید تمامی آنچه را که پیش فرستاده است، در پیش رویش قرار میدهد و محاسبه می‌کند. ذره‌ذره می‌شمارد و هیچ کوچک و بزرگی را باقی نمی‌گذارد و هر چیزی را دانه‌دانه می‌شمارد، آنجا که می‌فرماید: «وَ أَحْصى‏ كُلَّ شَيْ‏ءٍ عَدَداً ؛ و هر چیزی را دانه‏دانه سرشمارى كرده است و دقیقاً مى‏داند.» [جن: 28] آنگاه مردمی که زیان کرده‌اند، تعجب‌کنان و هراسان می‌گویند:

«يَا وَيْلَتَنا ما لِهذَا الْكِتابِ لا يُغادِرُ صَغيرَةً وَ لا كَبيرَةً إِلاَّ أَحْصاها وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً وَ لا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَداً؛ ای‌وای بر ما! اين چه كتابى است كه هيچ عمل كوچك و بزرگى را رها نكرده است و همه را برشمرده است و (به ثبت و ضبط آن مبادرت ورزيده است. و بدین‌وسیله) آنچه را كه كرده‏اند حاضر و آماده مى‏بينند. و پروردگار تو به كسى ظلم نمى‏كند. (چراکه پاداش يا كيفر، محصول اعمال خود مردمان است). [کهف: 49]

بنابراین هیچ‌چیزی از گفتار و کردار و رفتار و اخلاف ما فروگذار نمی‌شود و همه در نام‌های اعمال ضبط و روز رستاخیز به روی ما کشیده می‌شود، پس ما هرکسی که هستیم و در هرجایی که قرار داریم، مراقب اعمال و متوجه هر گام زندگی خود باشیم. هر اثر گام زندگی ما باقی می‌ماند و هر اثری که از ما در محيط زندگی منعكس مى‏شود، چه خوب و چه بد، چه دیگران از آن نفع می‌برند و چه زیان می‌بینند، چه در قالب صدقات جاريه مانند بناها و اوقاف و مراكز خیررسانی به‌ مردم باشد و بعد از مرگ انسان موجب خیروبرکت، و چه در قالب مراکز سوء که پس از انسان موجب شر و زيان و گناه مى‏گردد، همه ثبت و ضبط شدنی است.

قرآن کریم از همین مرکز ضبط و ثبت به امام مبین تعبیر کرده است، همان کتاب اصل که همه داشته‌های موجودات و حوادث در آن محفوظ است، به تعبیر خود قرآن کریم به آن «لوح محفوظ» نیز می‌گویند که از هرگونه دست برد و تغيير و تبديل و زياده و نقصانى بركنار و در امان است. [بروج: 22]

متوجه باشیم که این ضبط درواقع برای اتمام‌حجت در برابر ما انجام دهندگان اعمال است تا به هنگام حساب هیچ‌گونه عذر و بهانه‏اى براى هیچ‌کسی باقى نماند و تمامی خطوط زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها را بیان می‌کند و در آن صحنه‌ای بزرگ همایش جهانیان، بر تمامی اعمال آدمى ناظر است.

پس بندگان خدای متعال در هنگام انجام رفتار و گفتاری در مسیر این زندگی دنیا خیلی محتاطانه گام بگذارند، مبادا که فردا در برابر این همه ضبط شده وامانیم و پاسخی برای کرده های ما نداشته باشیم.