ستون فقرات چیست؟

احمد ساحل

«ستون فقرات» (Vertebral Column) در انسان ساختار پیچیده‌ای تشکیل شده از استخوان‌های کوچک (مهره‌ها)، دیسک‌های بالشتکی، اعصاب، مفاصل، رباط‌ها و عضلات است. ستون فقرات (یا ستون مهره‌ها) از جمجمه تا لگن امتداد دارد و از 33 استخوان تشکیل شده که به صورت سری قرار گرفته‌اند و توسط رباط‌ها و دیسک‌های میان مهره‌ای به هم متصل می‌شوند، اما با این حال، تعداد کامل استخوان‌های ستون فقرات می‌توانند میان 32 تا 35 متغیر باشند.

ستون فقرات اتصال به بافت ماهیچه‌ای را فراهم کرده و پشتیبانی از تنه را انجام می‌دهد، به علاوه از نخاع و ریشه‌های عصبی محافظت کرده و به عنوان محلی برای خون‌سازی عمل می‌کند.

تعداد مهره‌ها در بزرگسالان شامل 24 عدد مهره به اضافه استخوان خاجی و استخوان دنبالچه استند معمولاً 7 مهره گردنی، 12 مهره سینه‌ای، 5 مهره کمری، 5 خاجی و 4 مهره دمی (استخوان دنبالچه) در ستون مهره‌ای وجود دارند، طول ستون فقرات در انسان به طور میانگین 71 سانتی‌متر است. در جدول زیر اسامی مهره‌های ستون فقرات و اطلاعات لازم در مورد آن‌ها داده شده است.

آناتومی ستون فقرات

ستون فقرات، ساختار پشتیبانی اصلی بدن انسان بوده و قسمت‌های مختلف سیستم اسکلتی – عضلانی را بهم متصل کرده که با هم به فرد در فعالیت‌های روزمره و انجام حرکات مختلف کمک می‌کنند. آسیب‌های کمری، عارضه‌های نخاعی و سایر اختلالات می‌توانند به ستون فقرات آسیب برسانند و باعث بروز مشکلاتی؛ مانند: کمردرد شوند.

ستون فقرات سالم دارای سه انحنای طبیعی است که آن را به شکل S در می‌آورند. این منحنی‌ها شوک‌های وارد شده به بدن را جذب کرده و از ستون فقرات در برابر آسیب محافظت می‌کنند. موارد زیر که در ادامه توضیح داده شده‌اند قسمت‌های مختلف ستون فقرات را تشکیل می‌دهند.

بافت‌های نرم

رباط‌ها رشته‌هایی از بافت پیوندی بوده که مهره‌ها را به هم متصل می‌کنند تا ستون فقرات را در موقعیت خود نگه دارند. انواع ماهیچه‌ها در اطراف و امتداد ستون فقرات از پشت حمایت کرده و باعث کمک به فرد در حرکت دادن بالاتنه می‌شوند تاندون‌ها نیز رشته‌هایی از بافت همبند بوده که عضلات را به استخوان متصل و به تسهیل حرکت ماهیچه‌ها و ایجاد هماهنگی در سیستم اسکلتی – عضلانی بالاتنه کمک می‌کنند.

مفاصل وجهی

این مفاصل در ستون فقرات دو یا چند استخوان را به هم متصل کرده و عملکرد فرد را تقویت می‌کنند. نام‌های دیگر این ساختار، مفاصل زیگاپوفیزی یا آپوفیزی هستند؛ مانند: هر مفصل دیگر در بدن، کار این مفاصل تقویت حرکات نرمال و ایجاد ثبات برای هر بخش حرکتی همراه با دیسک بین مهره‌ای است. این دیسک به عنوان فاصله‌دهنده عمل کرده و از حرکت میان اجسام مهره‌ای پشتیبانی می‌کند.

این حالت یک رابطه سه پایه‌ای میان دیسک بین مهره‌ای و مفاصل وجهی ایجاد می‌کند. اتصالات وجهی به بدن امکان پیچش و چرخش داده و انعطاف پذیری و ثبات را ایجاد می‌کنند، باید توجه داشت که تخریب یا آسیب‌دیدن یکی از مفاصل وجهی بر عملکرد دیگری تأثیر می‌گذارد. اثرات پیری یا صدمات می‌توانند به این مفاصل آسیب برسانند که به عنوان سندرم مفصل وجهی (علت اصلی کمردرد) شناخته شده‌اند.

دیسک‌های بین مهره‌ای

این بالشتک‌های تخت و گرد بین مهره‌ها قرار گرفته، به عنوان کمک فنر و جاذب تنش‌های وارده بر ستون فقرات عمل می‌کنند. هر دیسک دارای یک مرکز نرم و ژل؛ مانند: به نام هسته پالپوزوس (Nucleus Pulposus) است که توسط یک حلقه بیرونی انعطاف پذیر به نام آنولوس (Annulus) احاطه شده است. دیسک‌های بین مهره‌ای تحت فشار مداوم قرار دارند، فتق دیسک می‌تواند منجر به پاره شدن دیسک شده که در این شرایط مقداری از ماده هسته‌ای ژل مانند به بیرون نشت پیدا می‌کند. \

نخاع و اعصاب

نخاع ستونی یک‌پارچه متشکل از اعصاب است که از طریق کانال نخاعی عبور می‌کند، طناب عصبی نخاع از جمجمه تا پایین کمر امتداد دارد. سی و یک جفت عصب از طریق دهانه مهره‌ها از حفره عصبی منشعب شده و پیام‌هایی را میان مغز و عضلات حمل می‌کنند. رشته‌های عصبی از طریق دیسک‌های بین مهره‌ای از ستون فقرات خارج شده و به اندام‌ها می‌روند.

مهره‌ها

ستون فقرات دارای 33 مهره (استخوان‌های کوچک) پشت سر هم است که کانال نخاعی را تشکیل می‌دهند. کانال نخاعی تونلی است که نخاع و اعصاب را در خود جای داده و از آن‌ها در برابر آسیب محافظت می‌کند، اغلب مهره‌ها دارای تحرک استند تا دامنه حرکتی را فراهم کنند. تعداد کمی از مهره‌ها مانند استخوان خاجی و استخوان دنبالچه با هم ترکیب شده و بدون حرکت استند. مهره‌های ستون فقرات به صورت پشت سر هم قرار گرفته و در چهار منطقه اصلی گردنی، سینه‌ای، کمر و ناحیه خاجی و دنبالچه جای می‌گیرند که در ادامه بیشتر درباره آن‌ها توضیح داده شده است.

آموزش آناتومی تنه – قفسه سینه

فیلم آموزش آناتومی تنه – قفسه سینه

کلیک کنید

مهره‌های گردنی (Cervical): قسمت فوقانی ستون فقرات دارای هفت مهره (C1 تا C7) است. این مهره‌های گردن به شما امکان می‌دهند سر خود را بچرخانید، کج کرده یا تکان دهید. ستون فقرات گردنی به شکل C رو به داخل شکل گرفته که منحنی لوردوتیک (Lordotic Curve) نامیده می‌شود.

مهره‌های قفسه سینه‌ای (Thoracic): ناحیه قفسه سینه یا قسمت سینه‌ای ستون فقرات دارای 12 مهره (T1 تا T12) است. دنده‌های شما در ناحیه میانی پشت، به ستون فقرات قفسه سینه متصل می‌شوند. این قسمت از ستون فقرات کمی خم شده و به صورت شکل C رو به عقب شکل گرفته که منحنی کیفوز یا کیفوتیک نامیده می‌شود.

مهره‌های کمری (Lumbar): پنج مهره (L1 تا L5) قسمت تحتانی ستون فقرات را تشکیل می‌دهند که در بخش پایینی پشت جای گرفته‌اند. نقش ستون فقرات کمری حمایت از قسمت‌های فوقانی ستون فقرات بوده، به لگن متصل می‌شوند و بیشترین وزن بدن را تحمل می‌کنند، همچنین استرس ناشی از بلند کردن و حمل وسایل را تحمل می‌کنند. بسیاری از مشکلات کمر در ستون فقرات کمری اتفاق می‌افتد، ستون فقرات کمر به سمت داخل خم شده و یک منحنی C شکل لوردوتیک ایجاد می‌کند.

استخوان خاجی (Sacrum): این استخوان مثلثی شکل به ناحیه باسن متصل می‌شود، پنج مهره خاجی (S1 تا S5) در حالی که جنین در رحم مادر رشد می‌کند، جوش می‌خورند و تحرک خود را از دست می‌دهند. استخوان‌های خاجی و مفصل ران حلقه‌ای به نام کمربند لگن (Pelvic Girdle) تشکیل می‌دهند.

استخوان دنبالچه (Coccyx): چهار مهره ذوب شده و این قطعه کوچک استخوانی که در پایین ستون فقرات یافت می‌شود را تشکیل می‌دهند. عضلات و رباط‌های کف لگن به استخوان دنبالچه متصل می‌شوند.