تب خونریزیدهنده کانگو چیست؟
کانگو یک بیماری حاد تب دار و خونریزی دهنده است که از طریق گزش کنه یا تماس با خون، ترشحات یا لاشه دام و انسان آلوده منتقل میشود. این بیماری برای اولین بار در سال ۱۹۴۴ در کریمه اوکراین شرح داده شد و نام تب خونریزی دهنده برای آن اعلام شد.
تهیه کننده: احسان الله
کانگو یک بیماری حاد تب دار و خونریزی دهنده است که از طریق گزش کنه یا تماس با خون، ترشحات یا لاشه دام و انسان آلوده منتقل میشود. این بیماری برای اولین بار در سال ۱۹۴۴ در کریمه اوکراین شرح داده شد و نام تب خونریزی دهنده برای آن اعلام شد. در سال ۱۹۶۹ معلوم شد این بیماری ایجادکننده تب خونریزی دهنده در کریمه مشابه همان بیماری است که در سال ۱۹۵۶ در جمهوری دموکراتیک کنگو مشاهده شدهاست. از این رو با توجه به مشابهت نشانهها درهردومکان، به بیماری، نام کنونی داده شد. تب خونریزیدهنده کریمه-کنگو در انسان، بیماری شدیدی همراه با مرگ و میر حدود ۳۰ درصد ایجاد میکند و شیوع آن نیز بسیار بالا است.
عامل این بیماری ویروسی از خانواده Bunyaviridae و جنس Nairovirus است. این ویروس دارای پوشش پروتئینی است و قطر ساختمان آن ۸۵ تا ۱۰۰ نانومتر است و از گروه آرانایهای تک رشتهای است. مقاومت ویروس در برابر گرما کم است و در دمای ۵۶ درجه سلسیوس به مدت ۳۰ دقیقه از بین میرود؛ بنابراین پختن گوشت یا پاستوریزه کردن شیر باعث از بین رفتن ویروس میشود. ضمناً ویروس میتواند در خون به مدت ۱۰ روز در دمای ۴۰ درجه سلسیوس مقاومت کند. ویروس در محیط اسیدی؛ مثلاً: اسید استیک دو درصد (و یا محیط اسیدی ایجادشده پس از جمود نعشی) از بین میرود و همچنین در برابر سدیم هیپوکلریت یک درصد و محلول دو درصد گلوتار آلدئید یا ضدعفونیکنندههای فنول ۳ تا ۵ درصد، حساس است. با اینکه مواد شوینده؛ مانند: صابون ویروس را از بین نمیبرند ولی تا حدی ویروس را غیرفعال میکنند. اسیدوزی که پس از چند ساعت از ذبح دام در جسد حیوان پیدا میشود موجب از بین رفتن ویروس میشود. در کشتارگاههای صنعتی، لاشه دام به مدت ۲۴ ساعت در دمای ۴ درجه سلسیوس نگهداری میشود تا ویروس از بین برود. نگهداری گوشت در یخچال منزل در دمای ۱+تا ۴+ درجه سلسیوس به مدت حداقل ۲۴ ساعت نیز ویروس را از بین میبرد.
ویروس تب خونریزیدهنده کریمه-کانگو اصولاً در طبیعت به وسیله کنههای سخت گونه هیالوما منتقل میشود؛ ولی به وسیله گونههای دیگر نیز منتقل میشود. ویروس تب خونریزیدهنده کریمه-کنگو توانائی انتقال از طریق تخم (به انگلیسی: Transovarial Transmission) و نیز انتقال در مراحل مختلف بلوغ کنه (به انگلیسی: Transstadial Survival) را دارد.
مهمترین راه آلودگی کنه هیالوما، خونخواری کنه هیالومای نابالغ از مهرهداران کوچک است. تنها یک بار آلودگی موجب میشود که کنه هیالوما در تمام طول مراحل رشد خود آلوده باقی بماند و کنه بالغ ممکن است عفونت را به مهرهداران بزرگ؛ مانند: دامها منتقل کند. ویروس در کنه هیالوما در مناطق وسیع دنیا پیدا شدهاست. ایجاد عفونت در انسان پس از گزیدن کنه آلوده یا له کردن آن روی پوست نیز ممکن است.
این بیماری بیشتر در مناطق صحرایی آفریقا، اروپای شرقی، خاورمیانه (عراق، افغانستان، پاکستان، ایران)، هند و غرب چین مشاهده میشود. شیوع بالایی از بیماری در میان دامداران، دکتوران حیوانی و کارکنان صحی حیوانی، سلاخان، قصابان و کارکنان کشتارگاه، داکتران، پرستاران و کارکنان بیمارستانها، کشاورزان و اشخاصی که با دام سر و کار دارند مشاهده میشود.
راههای انتقال بیماری: مخزن و ناقل ویروس در طبیعت، اصولاً کنهها استند و گاو، گوسفند، بز، خرگوش، خرگوش صحرایی و جوجهتیغی و حتی جوندگان؛ مثل: موش نیز به عنوان ناقل شناخته میشوند. اما انواع پرندگان به جز شتر مرغ در برابر این بیماری مقاوم هستند. این ویروس از طریق تماس مستقیم با خون یا ترشحات بیمار، لاشه حیوان آلوده (انتقال به قصاب یا پوستکن) سبب ایجاد همهگیریهای ناگهانی میشود. در جنوب آفریقا، پادتن ویروس تب خونریزیدهنده کریمه-کنگو از سرم خون زرافه، کرگدن، گاو کوهی، بوفالوی آمریکایی، گورخر، یا سگ جدا شدهاست. ویرمی در نشخوارکنندگان اهلی؛ مانند: گاو، گوسفند و بز به مدت یک هفته پس از آلودگی باقی میماند.
بیماری در حیوانات اهلی هیچ گونه علائم مشخصی ندارد و خطر انتقال بیماری در انسان در هنگام ذبح یا یک دوره کوتاه پس از ذبح حیوان آلوده (به دنبال تماس با پوست یا لاشه حیوان) وجود دارد. با وجود اینکه پرندگان (به غیر از شترمرغ) به این بیماری مقاومند اما میتوانند با پخش کنههای آلوده باعث ایجاد شیوع بیماری شوند.
علائم آن: دوره کمون: بستگی به راه ورود ویروس دارد. پس از گزش کنه، دوره کمون معمولاً یک تا سه روز است و حداکثر به ۹ روز میرسد. دوره کمون به دنبال تماس با بافتها یا خونآلوده معمولاً پنج تا شش روز است و حداکثر زمان ثابت شده ۱۳ روز بودهاست.
قبل از خونریزی: شروع علائم ناگهانی حدود ۱ تا ۷ روز طول میکشد (متوسط ۳روز)، بیمار دچار سردرد شدید، تب، لرز، درد عضله، (بخصوص در پشت و پاها)، گیجی، درد و سفتی گردن، درد چشم، ترس از نور (حساسیت به نور) میشود. ممکن است حالت تهوع، استفراغ بدون ارتباط با غذاخوردن و گلودرد و احتقان ملتحمه در اوایل بیماری وجود داشته باشد که گاهی با اسهال و درد شکم و کاهش اشتها همراه میشود. تب معمولاً بین ۳ تا ۱۶ روز طول میکشد. تورم و قرمزی صورت، گردن و قفسه سینه، پرخونی خفیف حلق و ضایعات نقطهای در کام نرم و سخت شایع هستند. تغییرات قلبی عروقی شامل کاهش ضربان قلب و کاهش فشارخون مشاهده میشود. لکوپنی، ترمبوسیتوپنی (کاهش پلاکت به کمتر از ۱۵۰٫۰۰۰ در میلیمتر مکعب) و بخصوص ترمبوسیتوپنی شدید نیز در این مرحله معمولاً مشاهده میشود.
مرحله خونریزیدهنده: مرحله کوتاهی است که به سرعت ایجاد میشود و معمولاً در روز ۳ تا ۵ بیماری شروع میشود و ۱ تا ۱۰ روز (بهطور متوسط ۴ روز) طول میکشد. خونریزی در مخاطها و پتشی (خون ریزی زیرجلدی که قطری در حدود ۱–۲ میلیمتر دارد) در پوست بخصوص در قسمت بالای بدن و در طول خط زیربغلی و زیر پستان در خانمها دیده میشود و در محلهای تزریق و تحت فشار (محل بستن رگبند و غیره) ممکن است ایجاد شود. در مواردی که منجر به مرگ بیمار میشود معمولاً علائم بیماری بهطور سریع حتی در روزهای اول بیماری تغییر میکند و هم چنین لکوسیتوز (افزایش تعداد گلبولهای سفید به بالاتر از ۹۰۰۰ در میلیمتر مکعب) بیشتر از لکوپنی وجود دارد. ترومبوسیتوپنی در مراحل اولیه بیماری نشاندهنده پیش آگاهی بدی است. مرگ به دلیل از دستدادن خون، خونریزی مغزی، کمبود مایعات به دلیل اسهال، یا خیز ریوی ممکن است ایجاد شود. در کالبد گشایی بیماران فوتشده، معمولاً خونریزی به شدتهای مختلف در همه اعضا و بافتها و داخل معده و رودهها دیده میشود.
روش تشخیص: در هفته اول بیماری و در مرحله تب میتوان با نمونهگیری از خون، ویروس را جدا کرد. همچنین میتوان ویروس را از نمونههای بافتی مانند بافت کبد، طحال، کلیه، غدد لنفاوی جدا کرد.
به وسیله آزمایشهای سرمی نیز میتوان به جستجوی پادتن پرداخت از جمله میتوان از آزمایشهایی؛ مانند: ایمونوفلورسانس، خنثی سازی، تست فیکساسیون کمپلمان، تست الیزا، ثبوت عناصر مکمل استفاده کرد. معمولاً پس از شش روز مقدار پادتن ام قابل اندازهگیری است و تا چهار ماه در خون باقی میماند؛ ولی پادتن جی را تا پنج سال میتوان در خون بررسی کرد. در حالتهای فوق حاد و مرگآور، در ابتدای بیماری معمولاً هیچگونه پادتنی در خون (قبل از شش روز) قابل اندازهگیری نیست؛ بنابراین تشخیص بر پایه جداسازی ویروس از خون و بافتها به روش کشت سلولی یا تشخیص پادگن ویروس به روشهای ایمونوفلورسانس، تست الایزا و واکنش زنجیرهای پلیمراز است.
روشهای پیشگیری: بیمار مشکوک به تب خونریزیدهنده کریمه-کنگو باید قرنطینه شود و با افراد خانواده و پرسونل شفاخانه در تماس نباشد. کلیه وسایل شفاخانه مانند ماسک، دستکش، روپوش، پیش بند، لولههای خون، سرنگهای استفاده شده و هر وسیلهای که با ترشحات بیمار در تماس بوده باید سوزانده شود.
چون این بیماری در دام، بدون علامت است، باید از مصرف گوشت تازه خودداری شود و دام پس از ذبح تا ۲۴ ساعت در دمای صفر تا مثبت چهار درجه سانتی گراد قرار گیرد تا ویروسهای آن کشته شوند و پس از آن مصرف شود.
در هنگامی که پرسونل مراقب بیمار در معرض تماس پوستی یا پوستی مخاطی با خون، مایعات بدن یا فضولات بیمار قرار میگیرند بایستی فوراً سطح آلوده را با آب و صابون بشویند.
واکسین: هیچ نوع واکسین معتبری برای پیشگیری در انسان و دام وجود ندارد.اما چنانچه فرد، به موقع جهت درمان اقدام کند میتوان بیماری را درمان کرد.
از سال ۱۹۷۰ میلادی تلاشهایی برای دستیابی به واکسین این بیماری انجام شده که بیشتر آنها بینتیجه بودهاند. تنها واکسن موجود که گمان میرود کارامد باشد در بلغارستان مورد استفاده قرار میگیرد.
در سال ۲۰۱۱ تیمی از محققان کشور ترکیه به واکسینی غیر سمی دستیافتند که در آزمایشهای اولیه ۸۰ درصد مصونیت ایجاد کرده که در حال طی مراحل آزمایش سازمان غذا و دارو آمریکا برای دریافت تأییدیه است.