نظامی گنجوی، افکار و آثار او

شاداب

حکیم جمال الدین ابومحمد الیاس فرزند یوسف متخلص به نظامی که تاریخ تولدش دقیق و مشخص نیست در شهر گنجه زاده و در همانجا با لیده و در همان سرزمین مدفون گردیده است چه زیبا گفته است .

گنجه گره کرده گریبان من

بی گرهی (گنج)عراق آن من

بانگ برآورده جهان کای غلام

گنجه کدام است« نظامی » کدام

مادرنظامی گنجوی دختر یکی از سران اشراف «کرد»بوده است نظامی در شهر گنجه تحصیل کرده و در علوم اسلامی،   تاریخ ، فلسفه، شعر، ستاره شناسی ، هندسه، جغرافیه و فقه شهرت داشت و در فن معماری و نقاشی هم ید بلندی داشته است نظامی زبان های آذری ، فارسی ، عربی و پهلوی را به خوبی می دانسته از این رو آثار علمی و ادبی زبان های یاد شده را در سرایش« خمسه» خود بهره گرفته  ست چنانیکه در مورد دسترسی به دانش های متنوع زمان خود چنین سروده است .

هرچه هست از دقیق های نجوم

با یکایک نهفته های علوم

خواندم و سرهر ورق جستم

چون ترا یافتم ورق شستم .

نظامی در ایام جوانی در شعر و شاعری به شهرت رسید و مورد توجه شاعران بزرگی ؛ چون : ظهرالدین فاریابی ، مسحیربیلقانی  خاقانی شهروانی وابوعلامی گنجوی « خسروی » که فعالیت های ادبی داشتند نظامی هم همین روزگار زندگی می کرد . و مثنوی « اسکندرنامه » خویش را به یکی از امرای  این زمان اهدا کرده است نظامی انسان پرهیز گار و خدا پرست بوده و الگوی اخلاقی به دیگران بوده است طوری که ادوارد براون انگلیسی در زمینه ویژگی های اخلاق نظامی گنجوی نوشته است . اگر عده قلیلی از شاعران ایران در نبوغ با او رقیب و همطراز باشند از حیثت مکارم اخلاقی عده کمتری به مقام او می رسند چنانیکه او نیز در اشعارش به رعایت مکارم اخلاقی پرهیز گاری در زندگی اجتماعی و عملی خود پیوسته تاکید کرده است .

وگرنه به یزدان که تا بوده ام

به می دامن لب نیالوده ام

گر از می شدم هرگز آلوده کام

حلال خدایست برمن حرام .

نظامی همانند فردوسی توسی و سعدی شیرازی و سایر سخنوران بزرگ ادب سبک  وروش خاصی در سخنوری دارد . چنانچه هرمان اته وادوارد براون مستسرقان المانی و انگلیسی به او لقب استاد داستان های رومانتیک را داده اند و اربری مستشرق انگلیسی او را از نوابع ادب جهان دانسته است .

ادامه دارد