نقش مساجد درگسترش فرهنگ اسلامی

پوهنیارعبادالله   «صالح»

مساجد جای تعلیم، تربیه، خطبه، دعوت، حلقات درسی و شورای مسلمانان میباشد که میتوان با توسل به آن فرهنگ اسلامی را از انحراف و گمراهی صیانت نموده گسترش داد. اگر ما به کتابها ی مستند از تاریخ و سیرت اسلامی برگردیم می بینیم که رسول اکرم(صلی الله علیه وسلم) در اوایل ظهور اسلام صحابۀ کرام را در مکۀ مکرمه در منازل مسکونی بعضی ازیاران شان تعلیم و تربیه، دعوت و ارشاد می نمودند و ایشان به این منظور خانۀ ارقم ابن ابی الارقم را انتخاب نموده بودند. درآن وقت مسجدالحرام  بخاطر آزار و اذیت مشرکین برای انجام این کارمساعد نبود اما زمانیکه آنحضرت(صلی الله علیه وسلم) به مدینۀ منوره هجرت نمودند برای اولین بار مسجد نبوی را بنیان گذاشتند و (صلی الله علیه وسلم)  پیغام پروردگارعالمیان را از فراز منبر این مسجد به سمع صحابۀ کرام و یاران و جان نثاران شان ابلاغ نموده به تعلیم، تربیه، تزکیه، تحضیض ومورال آنها پرداختند چنانچه قرآنکریم به این مطلب صراحت دارد. ترجمه: «اوست آن کس که در میان تودۀ بی سوادان فرستادۀ از خودشان برانگیخت تا آیات اورا برآنان بخواند و پاک شان گرداند و علم کتابت، قرائت، حکمت و سیاست را بیاموزاند و بدون شک آنان پیش ازین درگمراهی آشکاربودند.» جمعه 3

بناءً مسجد در عهد آنحضرت(صلی الله علیه وسلم) مرکز ارشاد و تعلیم مسلمانان بود ایشان در ماحول رسول گرامی اسلام حلقه میگرفتند تا سخنان او را بشنوند و بیاموزند. حتی از مناطق دور دست آنهایی که به دین اسلام مشرف میشدند به شکل جمعی و انفرادی به حضور او(صلی الله علیه وسلم) در مسجد نبوی گردهم آمده فقه و احکام الهی را از ایشان می آموختند و دوباره به دارو دیارشان بر میگشتند. چنانچه مالک ابن الحویرث (رضی الله عنه) میگوید: ما چند تن جوانان هم سن و سال بودیم نزد رسول الله (صلی الله علیه وسلم) آمدیم و درآنجا مدت بیست شب را سپری نمودیم. رسول الله(صلی الله علیه وسلم) بسیار رفیق و مهربان بود گمان میکرد که ما از فامیل خویش دور شدیم بناءً از ما حال خانواده مارا می پرسید و اورا از اهل خویش با خبر نمودیم پس آنجناب بعد از سپری شدن بیست روز برای مان فرمودند:

به اهل خود باز گردید و آنچه آموختید به ایشان بیاموزانید و آنها را طبق دستورات شرع امر و نهی نمایید و چنانچه من نماز میگذارم نماز گذارید و چون بر شما وقت نماز فرا رسد یکی از شما اذان بخواند و بزرگترتان امامت نماید.

همچنان شورای اهل حل و عقد برای انتخاب خلفای راشدین در مسجد دایر میگردید و خلفای مسلمین بعد از تحمل بار سنگین خلافت، جهاد ومبارزۀ  پیگیر، ارشاد و دعوت مستمر خویش را از همین منابر و مساجد آغاز نموده نظام و فرهنگ اسلامی را به جهانیان ابلاغ می نمودند.

لهذا صیانت و گسترش فرهنگ اسلامی مانند ارزشهای دیگر نیز به تعلیم، تعلم، ارشاد، دعوت و مشاورت نیاز دارد بناءً مامی توانیم با ایجاد حلقات درسی و دعوتی مؤثر، با ارایۀ  خطبه ها و موعظه های اکادمیک علمی و مفید وبا دایرنمودن شوراهای دینی در مساجد فرهنگ نورانی اسلام را درجامعه گسترش دهیم و دامان پاک این فرهنگ مقدس را از لوث و جراثیم  بدعات، خرافات و فرهنگ های وارداتی مبتذل ضد دینی محفوظ نگهداریم.

مسجد مرکز وفود، اجتماع، تعارف و عبادت مسلمانان میباشد که مردم از هر گوشه و کنار و از هر قوم و قبیله و نژاد گردهم آمده در صف واحد ایستاد شده به یک قبلۀ واحد روی آورده یک الله رامی پرستند و با یکجا شدن شان در نماز های پنجگانه، جمعه، اعیاد، حج و دیگر مناسبات دینی در مساجد معرفت الفت و مهربانی میان ایشان ایجاد گردیده و زمینه های تعاون، همدردی، خیرخواهی، امر به معروف و نهی از منکر مساعد میگردد.

اهمیت بنای مساجد

از دیدگاه دین اسلام اعمار وبنای مساجد اهمیت و فضیلت به سزای دارد که ذیلاً به آن به طور مختصر می پردازم.

-1 ترجمه: «مساجد خدا را تنها کسانی آباد میکنند که به خدا و روز آخرت ایمان داشته، نماز را برپا دارند، زکات بپردازند و جز خدا از کسی دیگر نترسند امید است چنین گروهی از هدایت یافتگان باشند.»”توبه”18)

از نص آیۀ کریمه چنین فهمیده میشود که: متولیان و پاسداران مساجد نیز باید از میان پاک ترین افراد انتخاب شوند، نه اینکه افراد ناپاک و آلوده به خاطر مال و ثروت، مقام و نفوذ اجتماعی شان این کار را به عهده  گیرند   ولی امروز آنچه بیشتر اهمیت دارد عمران و آبادی معنوی مساجد است، و به تعبیر دیگر: بیش از آنچه به ساختن مسجد اهمیت میدهیم باید به ساختن افرادی که اهل مسجد، پاسداران مسجد وحافظان آن است اهمیت بدهیم.

-2 پیامبر(صلی الله علیه وسلم) فرمودند: کسیکه برای رضای الله مسجدی رااعمارنماید خداوند(جل جلاله) درعوض این کار خانۀ را در جنت برای او مهیا میسازد.

-3 کسی که مسجدی بنا کند هرچند به اندازۀ لانۀ مرغی بوده باشد، خداوند خانۀ در بهشت برای اوبنا خواهد ساخت.

-4 ازابوسعید خدری روایت است که پیامبر(صلی الله علیه وسلم) فرمودند: وقتی شخصی را دیدید که به مسجد اهتمام می ورزد به کمال ایمان او گواهی دهید!

مسجد و سیاست: مسجد در عهد رسول الله(صلی الله علیه وسلم) محورتمام فعالیتهای جامعۀ اسلامی بوده به عنوان یک مرکزتعلیم وتربیت، کانون ادبی، پارلمان، دیداروملاقات و… به شمارمیرفت،مسجد مرکز ورود سفرا و نمایندگان نواحی مختلفِ جهان بود.پیامبرگرامی اسلام درین مکان باآنها ملاقات وگفتگومی نمود ودرآنجا به موعظه وسخنرانیها پیرامون مسایل دینی،اجتماعی، سیاسی و… می پرداخت. درعصر پیامبرگرامی جدایی وتمایز میان آنچه که امروزه مردم آنرادین وسیاست مینامند وجود نداشته است. یعنی درعصرنبوت،مکانی غیرازمسجدبرای طرح مسایل سیاسی وحکومتی گزیده نشده بود. روی همرفته خلفای راشیدین، تابعین وتبع تابعین، مسجدرا مرکزتمام فعالیتهای عبادی وسیاسی خود قرارداده بودند. چنانچه حضرت ابوبکرصدیق(رضی الله عنه) نخستین بیانیۀ مشهورخودراکه درآن به بیان برنامه های سیاسی واستراتیژیکی حکومت پرداخت، درمسجدایراد نمود ودرلابلای آن فرمود:

ای مردم من به سرپرستی شما گماشته شدم درصورتی که ازبهترین شما نیستم،اگرمرادرمسیراقامۀ حق یافتید یاریم دهید واگربرباطل وناحقی یافتید، راستم گردانید. بازهم درمسجد بودکه عمرابن خطاب هنگام بدست گرفتن زمام امورمسلمانان گفتند: ای مردم اگرهرکدام ازشما ازمن کژی وانحرافی بیندمرا به سوی راستی هدایت نماید. یکی ازنمازگذاران به نشانۀ اعتراض برمی خیزد ومیگوید: به خدا قسم اگردرتوکژی وانحرافی رامشاهده نماییم به وسیلۀ لبۀ شمشیرهایمان آنرا راست خواهیم کرد.وعمر(رضی الله عنه) درپاسخ گفت:سپاس خدایی راکه درمیان رعیت عمرکسانی راقرارداده است که کژی وانحرافش رابالبۀ شمشیرراست مینماید.

ازفحوای آنچه گفتیم چنین برمیآید که مسجد باسیاست منافاتی نداشته بلکه مؤید آن میباشد اگرچه سیاست دراذهان عامه به عنوان یک رذیله به حساب میآید اما حقیقت اینست: سیاست ازین جهت که یک دانش است ازعلوم خوبی به حساب آمده وازین جهت که یک عمل وتجربۀ زندگی است، به عنوان مهم ترین شغل ها وحرفه ها به حساب میآید.شگفت اینجاست که بعضی ازسیاست مداران که خود سراپا درمسایل سیاسی غوطه وراند می پرسند؟آیا میتوان مسجد رابه منظوراهداف سیاسی به کارگرفت؟ پاسخ اینست که هرگاه سیاست مطابق بااصول اسلام ودرچارچوب احکام وارزشهای اسلامی قرارگیرد درذات خود نه قبیح است نه مذموم.