بررسی مسئولیت ناشی ازفعل غیر در نظام جزای افغانستان

پوهیالی نقیب الله “زاهد”

الف-تعریف مسئولیت جزایی ناشی ازعمل غیر

مسؤولیت، یک واژه عربی ازریشه سأل یسأل، مصدر صناعی مسؤل بوده وبه معنای ضمان، تعهد، ومؤاخذه است. که در زبان فارسی به « پاسخگوی» برگردانده ترجمه می شود. مسؤل، اسم مفعول ازمصدر سوال به معنای کسی است که مورد سؤال ومؤاخذه قرار می گیرد. درقرآن کریم نیز واژه مسؤل درآیات متعدد قسمی که قبلاً یاد آور شدم به همین معنی به کار رفته

سیرتاریخی مسولیت جزای ناشی ازفعل غیر:

همان گونه که درگفتار اول به طورگذرا بیان کردیم درجامعه ابتدایی،جمعی بودن مسئولیت یکی ازخصوصیات مسئولیت بوده. این دوران که به دوران انتقام های شخصی وجنگ های خصوصی،انتقام فردی،عصردادخواهی فردی و بالاخره دوران محکمه خانواده گی معروف است به هرجهت،مهم ترین ویژه گی این دوره، جمعی بودن مسئولیت است به این معنی که اگریکی ازافراد واعضای گروه مرتکب جرمی شده،تمام اعضای گروه مسئول خواهند بود(مسئولیت جزایی ناشی از فعل دیگری)درقدیمی ترین قانون مدون جهان یعنی قانون حمورابی (مجموعه مذکورمشتمل بر283ماده است، ماده 229 قانون حمورابی می گوید (اگرمعماری خانه برای کسی بسازد واورا محکم نسازد وآن خانه خراب شود، درتاریخ تمدن ویل دورانت آمده است درروم ویونان باستان،اصل مسولیت ازاعمال دیگران نسبت به افراد بیگناه یعنی فرزندان وبستگان مجرم وجود داشته است تا اوایل قرن 18 م وبه ثمررسیدن انقلاب فرانسه به طول انجامیده است،اززمان اصول جدیدی جای گزین اصول ستمگرانه سابق گردید که براساس عدالت وبرقرار دادن عقل واختیاربه عنوان مسولیت،استوار بوده پس از آن فقط انسان زنده دارای مسولیت جزای گشت مسولیت از اطفال رفع شد،مسولیت ازمکره ودیوانه،برداشته شد،ومجازات هم شخصی شدکه برطبق آن تنها مجرم مجازات می گردید.

د-مسولیت ناشی ازفعل غیردرنظام جزای افغانستان

اگرچه اصل شخصی بودن مسولیت جزایی ازاصول حاکم درقوانین جزایی کشورماست لیکن قانون گذاردرپاره موارد برای افرادی که شخصاً مرتکب هیچگونه جرمی نشده اند،مسئولیتی را فرض کرده واین دسته ازافراد رادرقبال اعمالی که دیگران انجام می دهند، مسئول می داند،دراین خصوص کود جزای افغانستان مصوب سال 1396 اگرچه درماده (9) براصل شخصی بودن تاکید دارد ومی گوید مسئولیت جزای شخص است اما بلافاصله درماده 110) تکرار جرم جنایت یا جنحه به اثرغفلت نماینده قانونی طفل فقره 2 همین ماده تذکر داده است نماینده قانونی طفل درصورت ارتکاب جرم جنحه به جزای نقدی ازپنج هزار تا ده هزار افغانی ودرصورت ارتکاب جنایت،به جزای نقدی ازده هزار تابیست هزارافغانی،محکوم می نماید همین قانون وبرای اولین باربه طورصریح مسولیت جزای ناشی ازفعل دیگری نیزمورد پذیرش قانون گذارقرار گرفته ومی گوید(مسئولیت جزای به علت رفتاردیگری تنها درصورتی ثابت است که شخص به طوری قانونی مسئول اعمال دیگری باشد یا دررابطه با نتیجه رفتارارتکابی دیگری،مرتکب تقصیر شود)همان طوریکه ملاحظه می گردد قانون گذار به طورکلی مسئولیت جزای ناشی ازفعل غیررا پذیرفته لیکن بدون ذکرمصادیقی ازآن واین بدان دلیل است که درواقع مسأله مسئولیت جزایی ناشی ازعمل دیگری جزء درموارد استثنایی درقوانین موضوعه کشورما پذیرفته شده است .

هم چنان ماده(908)

کود جزاچنین آمده است شخصی که بدون ضرورت یابدون اجازه مراجع باصلاحیت،باحفرنمودن گودال درراه یا گذاشتن مواد یا اشیایی که رفت وآمد را درآن غیرمطمین گردند یا به هروسیله دیگری سبب ممانعت دررفت آمد مردم گردیده وبه این وسیله باعث ازدحام درراه گردد،به جزای نقدی ازپنج هزارتا ده هزارافغانی، محکوم می گردد.

ماده (913)

آتش بازی درمحل عام اشخاص ذیل،به جزای نقدی پنج هزار افغانی محکوم می گردد فقره چهارم وپنجم ماده مذکورآمده است فقره 4 شخصی که مجنونی را که مردم ازاو می ترسند در راه عام رها سازد .

فقره 5 شخصی درمورد حیوانی که درحیازت او است ویا مسئولیت آنرا به دوش دارد،احتیاط لازم را ازجهت جلوگیری خطریا ضررممکنه اتخاذ ننماید.

نتیجه گیری

درقرن حاضروبه ویژه درسال های اخیر به لحاظ گسترش دامنه علوم وفنون واستفاده ازآنها درزندگی روزمره وعدم آموزش کافی مردم به ویژه کارگران وکارمندان به موازات پیشرفت صنایع ووسایل موتری وبه طوری کلی تکنالوژی جدید،دامنه انواع جرایم به ویژه جرایم غیرعمدی نسبت به سابق گسترش پیدا نموده است.به طوریکه امنیت مردم را تا حدود زیادی درمعرض خطراتی قرارداده است،شکی نیست که هرپدیده وپیشرفت وامتیازای آفات مربوط به خود راهم دارد ولی اگراین آفات ازحد متعارف خود بگذرد،آثارونتایج آن مشکلاتی را برای مردم فراهم خواهد،ساخت نگاهی به آمارجرایم وزیان های که درکارگاه وشفاخانه ها وکارخانه ها به بارمی آید،نشان می‌دهد که بشرقدرت مند امروزباچه خطراتی روبرواست،درواقع باپیشرفت صنعت وگستردگی دانش بشری،روزبه روزبرپیچیدگی وسایل کارافزوده شد، وسایل تولید ازحالت دستی وابتدایی خودخارج وبه صورت ماشینی درآمد وبه همان نسبت حوادثی که ازکارناشی می شد،به علت نوع خاص وسیله که خطرزاست،افزایش پیدا کرد این مطلب موضوعی است که باید مقامات مسول بدان توجه وعنایت داشته وباوضع مقررات خاص وپیش بینی ضمانت اجراهای لازم ازوقوع این گونه حوادث وخسارت جلوگیر به عمل آورند که یکی ازاین ضمانت های اجرایی اصل مسولیت جزای ناشی ازفعل غیراست که باتوجه به پیشرفت روزافزون تکنالوژی وآنچه دربالا گفته شد،نمی توان به سادگی ازکنارآن گذشت.عده ای درتوجیه مسولیت ناشی ازعمل دیگری استدلال می کند. به هرجهت صرف مقصردانستن ومجازات کردن کارمند یاکارگری که درکارخانه ای یاموسسه ای مرتکب جرم می شود،کافی نبوده برای حفظ جان ومال افراد،باید صاحبان کارخانه ها وموسسات راهم هنگامی که کارگران یا کارمندان آنها مرتکب جرم میشوند.

خلاصه کلام این که پزیرش اصل مسئولیت جزای ناشی ازفعل غیر، بعنوان ابزاری به منظورپیشگری ازوقوع جرم،لازم به نظرمی رسد.چراکه وقتی شخص مافوق بداند که درصورت ارتکاب جرم ازسوی مستخدمان وزیردستانش درمحیط کارویا به سبب آن،وی باید پاسخگو باشد وبارمسئولیت جزای را به دوش بکشد.مسلماً دراستخدام افراد مهارت،کاردانی وتخصص آنها راموردنظر قرار داده ونظارت دقیق تری برآنها اعمال خواهد نمود

منابع موخذ

1. 1. احمدی،حمید.(1385ه ش)،جزوه درس مسؤولیت مدنی،تهران:دوره کارشناسی ارشد،دانشگاه.
2. 2. داچک، هادی،( 1398)،مسولیت جزایی ناشی ازفعل غیر،نشر: مجله بین المللی تحقیقی ملل دوره چهارم، شماره44.
3. 3. پرادل، ژان، (1381،تاریخ اندیشه های جزایی، ترجمه، علی حسین نجفی، چ1، تهران، نشر: سمت.
4. 4. شیرتبار،گل برار زاده.(1387ه ش)، بررسی اصول ومبانی فقهی مسئولیت مدنی،نشر: دانشگاه : دانشگاه تهران.
5. 5. جعفری، مجتبی.( 1396ه ش)، مسؤلیت اندیشی درمفهوم مسئولیت جزائی ازعمل غیر، دوره 6، شماره 20
6. 6. کود جزای افغانستان مصوب سال/11/26/1396.
7. 7. شرح کود جزا،جلد چهارم،کابل،نشر: بنیاد آسیا