عدم سواد رسانه‌یی و تغییر رفتاری بر نوجوانان
سواد رسانه ای توانایی بررسی، تجزیه و تحلیل پیام هایی که اطلاع دهنده و سرگرم کننده هستند و هر روز به ما عرضـه می‌شوند.
پژوهش: امیرارسلان خراسانپور
سواد رسانه ای توانایی بررسی، تجزیه و تحلیل پیام هایی که اطلاع دهنده و سرگرم کننده هستند و هر روز به ما عرضـه می‌شوند. سواد رسانه ای توانایی استفاده از مهارت های تفکر انتقادی و رابطه آن با تمام رسانه هاست، از ویدیوکلیپ ها و محیط های شبکه ای گرفته تا مکان های تولیدی در فیلمها و نمایشهای معنوی در تابلوها. سواد رسانه ای طرح سوالات مناسب پیرامون آنچه وجود دارد و دیده می شود و توجه کردن به آنچه که دیده نمی شود، سواد رسانه ای به اسـتعداد پرسش درباره آنچه که پشت تولیدات رسانه ای قرار می گیرد، میپردازد؛ انگیزه ها، ارزشهـا ، مالکیـت، سـرمایه و آگـاه بودن از آنکه چطور این عوامل بر محتوای پیام ها تاثیر می‌گذارند.
- صرفاً “انتقاد کردن” از رسانه ها سواد رسانه ای نیست ولی سواد رسانه اغلب انتقاد کردن به رسانه ها را نیـز شامل می‌شود.
- سواد رسانه ای صرفاً تولید و انتشار پیام نیست. اگرچه سواد رسانه ای بایـد فعالیـت هـا و پـروژه هـای تولیـدی رسانه ای را نیز شامل شود.
- توجه به یک پیام رسانه ای و تجزیه و تحلیل کردن آن فقط از یک زاویه دیـد، سـواد رسـانه ای نیسـت، زیـرا پیام های رسانه ای باید از زوایا و موقعیت های مختلف مورد نقد و بررسی قرار گیرند.
سواد رسانه ای به معنی “تماشا نکردن” نیست بلکه به معنی “توجه کردن، بـا دقـت نگـاه کـردن و انتقـادی فکرکردن است.
شخص دارای سواد رسانه ای از منظر صاحبنظران ارتباطات
- از رسانه ها عاقلانه، هدفمند، با مدیریت، برنامه ریزی و به طور موثر استفاده میکند.
- وقتی پیام های رسانه ای را ارزیابی میکند در تفکر انتقادی شرکت میکند.
- اعتبار اطلاعات را از منابع مختلف ارزیابی میکند و تنها به یک منبع اطلاعاتی اکتفا نمی‌کند. قدرت پیام های رسانه ای را درك میکند و می‌داند که چطور آنها را آگاهانه تر “بخواند، ببیند یا بشنود”.
- از تاثیر رسانه ها بر شکل گیری عقاید، باورها، ارزشها و رفتارها آگاهی دارد.
- از جهان متکثر و متنوع فرهنگی آگاه است و دیدگاه های مختلف را ارج می نهد.
عقاید، دیدگاه ها و بینش خود را به وضوح و خلاقانه با استفاده از اشکال مختلف رسانه ای بیان میکند.
رسانه ها در حالت دادن به شخصیت و رفتار نوجوانان تاثیر زیادی دارند . هنگامی که فرزندان شما از تاثیرات رسانه ها آگاهی داشته باشند ، راحت تر می توانند با رسانه ها برخورد کرده و از تاثیرات مخرب آنها در امان باشند یا از تاثیرات مثبت آنها استفاده کنند .
اگر شما نگران تاثیر رسانه ها بر رفتار نوجوانان تان هستید می توان گفت نگرانی تان خیلی طبیعی است . بعضی از تاثیرات رسانه ها می تواند عمدی باشد – برای مثال ، گروه هدف تبلیغات تلویزیونی اغلب نوجوانان و کودکان می‌باشد و برای آنها برنامه ریزی و ارائه می شود . به این معنی است که کودکان و نوجوانان عموماً از تمامی تصاویر و برند های معروف و تبلیغاتی در تلویزیون اطلاعات کافی دارند ( حتی بیشتر از شما ) . و باید این را هم بگوییم که تنها شما نیستید که کودک تان به شما می گوید کدام مارک و کدام جنس را بخرید و مقرون به صرفه بوده و شیک باشد !!
خیلی از برنامه ها و رسانه ها هم هستند که به صورت غیر مستقیم بر روی نوجوانان تاثیر می گذارند. برای مثال تصاویر، موزیک، ویدیو ها و حتی فیلم های غیر اخلاقی که نوجوانان شما به راحتی می توانند در اینترنت آن را نگاه کنند ، می تواند باعث بلوغ زودرس شان شوند. یا نوع دیگر از تصاویر و فیلم ها که خشونت آمیزهستند و یا بازی های رایانه ای خشن که در روحیه ی کودک و نوجوانان شما تاثیر گذاشته و می تواند باعث پرخاشگری و بدرفتاری آنها با دیگران شود .
این گونه تاثیرات غیر مستقیم رسانه ها می تواند باعث شود که این عقده در فرزند شما به وجود بیاید که این کارها یک رفتار های طبیعی هستند که او نیز می تواند آنها را در زندگی واقعی خود انجام دهد.
اما برخورد داشتن با تاثیرات رسانه ها به این معنی نیست که فرزند شما با دیدن یک تصویر یا یک پیام در معرض خطر است . نوجوانان همه ی کارهایی را که در رسانه ها می بینند یا افراد دیگری به او می گویند را ، انجام نمی دهند. آن ها می توانند از تاثیرات مخرب رسانه ها در امان باشند .
تاثیرات رسانه ها می تواند از طریق این که آن تبلیغ را یک شخص مشهوری انجام داده است یا اینکه یک شخصی که برای نوجوانان مهم است یک روش تغذیه ی خاصی را پیشنهاد دهد بر روی نوجوانان تاثیر بسیار زیادی می گذارد . البته شخصیت های معروف زیادی وجود دارد که زندگی و رفتارشان می تواند برای نوجوان ها یک الگوی مناسب باشد . خانواده ها مواظب نوجوانان شان باشند و به بعضی رسانه ها به ویژه فضای مجازی، و پیوسته مشکل بیشتر می شوند، نادیده گرفتن و غفلت از فضای مجازی مشکلی را حل نمی‌کند، بلکه باید خانواده‌ها و افراد را با سواد رسانه آشنا کنیم تا بدانند مضرات و أثرات آن چیست؟ والدین که سواد رسانه‌ای نداشته باشند، نمی‌توانند فرزندان خود را در فضای مجازی مدیریت کنند.
عوامل و زمینه‌های اصلی ضعف سواد رسانه‌ای در خانواده را جدی نگرفتن این فضا و جهل و نادانی نسبت به آن برشمرد ؛ داشتن گوشی همراه، ارسال و دریافت مطلب به معنای این نیست که بگوییم افراد سواد رسانه‌ای دارند. سواد رسانه‌ای یعنی بدانیم در این فضا چه اخلاق و رفتاری داشته باشیم، مشکلات و دام‌های این فضا را بشناسیم.
آسیب‌ها و پیامدهای عدم سواد رسانه‌ای و دیدگاه های دانشمندان حوزه ارتباطات در فضای مجازی که به دلیل نداشتن سواد رسانه‌ای ایجاد می‌شود را به دو دسته عام و خاص تقسیم کرده و اظهار داشت: تأثیرات عام، بر کلان خانواده است و تأثیرات خاص بر روابط همسران و فرزندان.
یکی از پیامدهای عام عدم سواد رسانه‌ای را کاهش سنجش‌گری اخلاقی دانست و خاطرنشان کرد: فضای مجازی کارکرد مثبت و منفی دارد و لازمه استفاده از فضای مثبت این است که نگاه انتقادی و سنجش‌گرایانه در مواجهه با فضای مجازی داشته باشیم. یعنی از خودمان بپرسیم آیا این کار برای من لازم است، آیا مطلبی که ارسال می‌کنم تبعاتی دارد؟ آیا به دیگران آسیب می‌رساند و… . نگاه سوال‌مند، سنجش‌گرایانه و انتقادی یکی از راه‌های حفظ امنیت اخلاقی در فضای مجازی است.
نبود نگاه انتقادی و سنجش‌گرایانه معلول این است که نمی‌دانیم در فضای مجازی باید به مطالب نگاه فعالانه داشته باشیم نه منفعلانه. باید بدانیم با توجه به اینکه فضای مجازی شرایط خود را دارد اگر اشتباه کنیم نمی‌توانیم این اشتباه را جبران کنیم.
پیامد دیگر ضعف رسانه‌ای برای خانواده از منظر ارتباط با جامعه است، یعنی تهدید سلامت اخلاقی جامعه را به دنبال دارد، خانواده از جامعه جدا نیست و اگر خانواده‌ای به دلیل عدم استفاده درست از فضای مجازی گرفتار پیامدها شود، جامعه نیز از این مطالب متأثر می‌شود. فردی که در خانواده به وسیله استفاده نادرست از فضای مجازی بزرگ می‌شود، فردا نیز در جامعه همین تربیت را منتقل میکند. و حتا تاثیر بر روی اقتصاد خانواده هم دارند.
پس راهکارهای بهره برداری از فضای مجازی شامل مجموعه‌ای از وظایف خانواده، نهادهای حاکمیتی و غیر حاکمیتی می‌شود، اگر این همکاری جدی صورت گیرد می‌توانیم معضلات اخلاقی ناشی از ضعف سواد رسانه را کاهش دهیم.
دانش افزایی و مهارت افزایی نخستین و مهم‌ترین گام است، فضای مجازی جزئی از زندگی انسان شده و جدا نمی‌شود که یکی از این مصداق شبکه‌های اجتماعی است که به مرور زمان گسترش می‌یابد. با آه و ناله و نفرین دیگران این فضا از خانواده بیرون نمی‌آید، به همین دلیل باید استفاده درست از آن را یاد بگیریم.
محتوا باید به وسیله نهادها صورت گیرد و ارائه محتوا باید به وسیله افراد خبره تصحیح شود و همچنین جدای از نظارت بیرونی، نظارت درونی را نیز تقویت کنیم.
نگاه انتقادی و سوال‌مند به فضای مجازی داشته باشیم. قوانین ساده و قابل اجرا طرح کنیم. البته صیانت خانواده از فضای مجازی کار ساده نیست ولی این‌گونه نیست که بگوییم غیرممکن است. رسانه جزو لاینفک زندگی انسان شده است، سواد رسانه بر خانواده بسیار مهم و ضروری است، می‌توان ادعا کرد رسانه در سطح زندگی فردی و خانوادگی جزو لاینفک است.
پس گفته می توانیم تا زمانی که سواد رسانه ای شامل کریکولم درسی در مکاتب و دانشگاه ها نشود بدون شک قشر آسیب پذیر ما بیشتر نوجوانان و کودکان استند و تحقیق که در این اواخر از سوی پژوهشگران صورت گرفته اند نشان می دهد که عدم سواد رسانه ای باعث قربانی و غرق در اطلاعات بی مورد و سوء استفاده دیگران قرار گرفته و همه‌ی جوانان، نوجوان و کودکان ما به راه انحرافی در حرکت می باشد و به خصوص کشور های جهان سوم در گیر این ماجرای فاجعه بار است.
