تخت رستم و نسبت آن با شاهنامه

تاکنون تعداد زیادی گردشگر و علاقهمند از کشورهای مختلف به این منطقه آمده و از خانههای کندهکاری شده که در رساله «حدود العالم» از آنها نام برده شده است، بازدید کردند.

تعدادی از این اتاقها و حجرهها معبد است و به تعبیر دیگر آنها را بتخانه خواندند که در واقع منظور همان مجسمه بودا بوده است.

خانه بودا در حقیقت همان اتاقها و حجرههایی است که در هرکدام از آنها یک یا چند مجسمه بودا همراه با نقاشی و پیکره تراشی، ساخته شدهاند که خود نشان دهنده هنر مجسمه سازی و هیکل تراشی آن عصر است.

موسیو فوشه باستان شناس فرانسوی معتقد است که بعد از تراشیدن اتاق کوچک، کار ساخت تخت رستم به علت نامعلومی متوقف شده و به پایان نرسیده است و این وقفه به ظهور یفتلیها نسبت داده میشود.

بر اساس تحقیقات و حفاریهای انجام شده توسط «احمدعلی کهزاد» که در این منطقه انجام شد، وجود استوپه سنگی یا همان تخت رستم و معابدی که در مجاورت آن از دوره بودایی وجود داشته است به دلیل وجود جلگههای حاصلخیز منطقه از روزگاران بسیار دور در عصر حجر و از دوران غارنشینی به بعد همواره کانون زندگی منطقه بوده است.

زرتشت 10 سال در تخت رستم زندگی کرد

در رابطه با قدمت تاریخی تخت رستم نظرات متفاوتی وجود دارد.

یوسف شاه یعقوب اوف، رئیس باستان شناسی آکادمی علوم تاجیکستان که در سال 1383 از این منطقه بازدید کرد و تحقیقاتی را در این مورد انجام داد، معتقد است: زرتشت به مدت 10 سال در محل تخت رستم که از نادرترین پیکره تراشیهای دوران زرتشت است، زندگی میکرد و در ساختن معابد این منطقه هم سهم داشته است.

به گفته وی، قدمت تاریخی این اثر، نیز به 3500 سال پیش میرسد.

برخی دیگر نیز بر این باور هستند که تخت رستم مربوط به دوران بودا بوده و قدمت آن به 2500 سال قبل برمیگردد.

طبق حفاریها و تحقیقات انجام شده توسط موسیه فوشه معروفترین باستان شناس و خاور شناس فرانسوی، قدمت این منطقه تاریخی به قرن پنجم میلادی برمیگردد.

تخت رستم و نسبت آن با شاهنامه

از آنجایی که شاهنامه فردوسی و داستانهای آن در میان مردم این منطقه از گذشتههای دور و تاکنون جایگاه ویژهای داشته و برخی از داستانهای شاهنامه نیز در این منطقه اتفاق افتاده است و همچنین نام سمنگان به مراتب در شاهنامه آمده است، داستانهای گوناگونی در رابطه با تخت رستم در میان مردم از گذشتههای دور رواج داشته است.

معروفترین داستانی که در این مورد وجود دارد، این است که وقتی رستم با «تهمینه» دختر شاه سمنگان ازدواج کرد، برای هر یک از آنان تختی ساختند اما رستم شبی برای خود سنگ بزرگی را تراشید و آن را به شکل تخت درآورد.

تهمینه نیز اتاقهای سنگی برای خود تراشید و مراسم عروسی رستم و تهمینه در محلی اتفاق افتاد که تهمنیه ساخته بود.

تخت رستم در معرض آسیب

بر اساس برخی گزارشها، در سالهای اخیر، آسیبهای جدی بر این تخت سنگی وارد شده است.

این سنگ، به علت نداشتن دیواره و موقعیت آن در کنار جاده که محل عبور مسافران و اتومبیلهای زیادی است، باعث فرسودگی شده است.

بازمانده تاریخی تخت رستم در سه کیلومتری جنوب شهر ایبک، مرکز سمنگان، موقعیت دارد. ضخامت استوپه سنگی تخت رستم ۹۰ متر و بلندی آن ۹ متر گفته شدهاست.

لعلمحمد محمدی، از فرهنگیان سمنگان گفت: «محیط و ماحول این را پارکهای مختلف با دیزاینهای مختلف میسازد که نما و زیبایی آن دوچند شود که مردم از اینجا دیدن میکنند لذت بیشتر ببرند.»

بربنیاد داده های اطلاعات و فرهنگ سمنگان تخت رستم که بالای یک استوپه سنگی تراشیده شدهاست به درازای ۹ متر، پهنای ۴ متر و بلندی ۳ متر است.

دربارۀ پیشینۀ تاریخی تخت رستم دیدگاههای گونهگون بیان شدهاست.

برخیها پیشینۀ این مکان تاریخی را ۲۵۰۰ سال و برخی دیگر ۳۵۰۰ سال پیش گفتهاند.

اما مسئولان اطلاعات و فرهنگ سمنگان میگوید که یک باستانشناس فرانسوی پژوهشی را که در این باره انجام دادهاست، پیشینۀ آن را به قرن پنجم میلادی پیوند دادهاست.در فاصله ۲۰۰ متری شمال تخت رستم، به درون یک کوهپایه ۸ مغاره به اندازههای گونهگون به شکل گنبد و دهلیز تراشیده شدهاست. این محل به نام تخت بانو یا تخت تهمینه دختر شاه سمنگان یاد میشود.

گفته میشود که مراسم عروسی دختر شاه سمنگان با رستم پهلوان شاهنامه در همین محل صورت گرفتهاست. محلی که نیاز به ترمیم دارد.       تخت رستم از مشهورترین بازماندههای تاریخی ولایت سمنگان است.