زخم معده چیست؟
بخش زیادی از مراجعه‌کنندگان کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها افرادی هستند که از دردهای گوارشی نالان بوده و در پی یافتن درمانی برای بیماری خود هستند.
احمد ساحل
بخش زیادی از مراجعه‌کنندگان کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها افرادی هستند که از دردهای گوارشی نالان بوده و در پی یافتن درمانی برای بیماری خود هستند. طبق شواهد علمی، شیوع زخم معده در مردان دو برابر زنان است. اگرچه این بیماری مرگ‌ومیر بالایی ندارد اما با توجه به شیوع ۱۵ درصدی آن، پیامدهای روانی، اجتماعی و اقتصادی زیانباری به دنبال دارد.
در زخم معده با آسیبی که به دیواره معده و ابتدای روده کوچک (اثنی عشر) وارد می‌شود جراحات دردناکی پدید می‌آید که کیفیت زندگی بیمار را به‌شدت تنزل می‌دهد. در برخی بیماران نیز که وضعیت وخیم‌تری دارند ازهم‌گسیختگی بخشی از مخاط گوارشی موجب التهاب شدید و در برخی موارد موجب خونریزی می‌شود.
دلیل ایجاد زخم معده چیست؟
یکی از علل مهم زخم معده به هم خوردن تعادل بین فاکتورهای دفاعی بدن مانند مخاط، ترشح بی‌کربنات، آنتی‌اکسیدان‌ها و سیستم ایمنی کارآمد و فاکتورهای تهاجمی مانند ترشح زیاد اسید، هلیکو باکترپیلوری (H. Pylori)، رادیکال‌های آزاد و ضعف سیستم ایمنی است. اگر فاکتورهای تهاجمی بر فاکتورهای دفاعی بدن غلبه کنند موجب ایجاد جراحت مزمن و پیش‌رونده در دیواره معده می‌شود. علاوه بر این، غلبه فاکتورهای تهاجمی باعث می‌شود که باکتری فرصت‌طلبی به نام هلیکوباکترپیلوری که در دستگاه گوارشی برخی افراد وجود دارد در موکوس معده نفوذ کند و با شکاف در این دیواره سبب آسیب به سلول‌های زیرین گردد.
زخم معده چیست؟
همچنین استفاده از مسکن‌های غیراستروئیدی یا NSAIDS ازجمله آسپیرین، ناپروکسن، ایبوپروفن می‌تواند در بروز علایم زخم معده مؤثر باشد و با تضعیف سیستم ایمنی راه را برای تهاجم بیشتری باکتری هلیکوباکترپیلوری مهیا کنند. سایت معتبر mayoclinic در مورد شایع‌ترین علت زخم معده این چنین می‌گوید:
چه عواملی باعث وخیم‌تر شدن زخم معده می‌شود؟
مصرف دواهای کورتونی
استرس و فشار عصبی بالا
سگرت
مشروبات الکلی
نوشیدنی‌های فرآوری شده همچون نوشابه
مصرف غذاهای آماده و صنعتی
بی برنامگی در صرف وعده‌های غذایی
باکتری هلیکوباکترپیلوری (H. Pylori) چیست؟
هلیکوباکترپیلوری Helicobacter pylori یکی از پاتوژن‌هایی (عامل تولید بیماری) است که سلول‌های اپیتلیال معده را آلوده می‌کند. این باکتری از سوی سازمان بهداشت جهانی یک سرطان‌زای مهم به شمار می‌آید. شیوع گوارشی هلیکوباکتر در کشورهای توسعه‌یافته کمتر از ۵۰ درصد جمعیت بالغ است این در حالی است که در برخی کشورهای درحال‌توسعه میزان این آلودگی بـه ۸۰ درصـد جمعیت بالغ نیز می‌رسد.
هلیکوباکترپیلوری در شرایط طبیعی و سالم بدن، با یک رابطه مسالمت‌آمیز مانند سایر باکتری‌های گوارشی با فرد میزبان همزیستی می‌کند اما درصورتی‌که تعادل دفاعی شخص میزبان بنا بر دلایلی ازجمله عوامل محیطی یا زمینه ژنتیکی تحت تأثیر قرار بگیرد، این باکتری فرصت‌طلب با نفوذ در لایه‌های زیرین مخاط معده، نسل خود را تکثیر می‌کند و به علت توانایی بالا در تطابق با محیط اسیدی، به مدت طولانی در معده زنده می‌ماند.
علایم بیماری زخم معده چیست؟
نوع و شدت علایمی که در بیماری بروز می‌کند بستگی به میزان پیشروی بیماری و نیز محل جراحت دارد. اگر زخم در معده باشد در فاصله کوتاهی پس از صرف غذا درد آغاز می‌گردد و معمولاً با دراز کشیدن آرام‌تر می‌شود. اما اگر بخش آسیب‌دیده در اثناعشر باشد این درد دو الی سه ساعت پس از صرف غذا آغاز می‌گردد.
شایع‌ترین علامت زخم معده سوزش معده و درد شکم است. این علامت هنگام خالی بودن معده بیشتر احساس شده اما پس از صرف غذا از شدت آن کاسته می‌شود. گاهی اوقات نیز با پیشرفت بیماری دردهای شبانه سبب بیدار شدن فرد از خواب می‌شوند. در بیماری زخم معده درد به دو صورت بروز می‌کند؛ درد مستقیم که معمولاً بین قفسه سینه و ناف احساس می‌شود و دسته دوم دردهای منتشری هستند که در پشت و اطراف کمر و یا در حوالی کلیه احساس می‌شوند. سایر علائم بالینی شایع در زخم معده به شرح زیر است:
کاهش وزن
احساس سیری زودرس
تهوع و استفراغ
نفخ
رفلاکس اسیدی و سوزش سر دل
کم‌حوصلگی، خستگی زودرس، کاهش حجم تنفس
مدفوع تیره‌رنگ
درمان زخم معده
با تشخیص به‌موقع و درمان مناسب، زخم‌های دوازدهه در چهار هفته و زخم معده در هشت هفته قابل‌درمان است. داروهایی که برای درمان استفاده می‌شوند شامل داروهای تسکین‌دهنده علائم ازجمله داروهای آنتاسیدی (antacids) که به ضد اسیدها معروف هستند و باعث کاهش ترشح اسید معده می‌شوند و نیز داروهای PPI یا مهارکننده پمپ پروتونی هستند که از لایه موکوسی دیواره معده محافظت می‌کنند.
اگر زخم معده به دلیل باکتری هلیکوباکترپیلوری باشد از یک درمان آنتی‌بیوتیکی استفاده می‌گردد. این دوره درمانی شامل استفاده از دو نوع آنتی‌بیوتیک مختلف در بازه زمانی یک‌هفته‌ای می‌باشد. به‌موازات درمان، بهبود شرایط زمینه‌ای همچون عدم مصرف داروهای کورتونی، ترک سیگار، مدیریت استرس‌های روزانه، افزایش سلامت روحی و روانی و برنامه غذایی سالم می‌تواند از عود مجدد بیماری جلوگیری کند.
چه عواملی می‌تواند به درمان زخم معده کمک کند؟
برای درمان زخم معده چه بخوریم؟ این سوالی است که احتمالا ذهن بسیاری از افراد را درگیر کرده است. در ادامه تعدادی از مواد غذایی مفید برای درمان زخم معده آورده شده است:
مصرف بیشتر خوردنی‌های پروبیوتیکی
این خوردنی‌ها شامل ماست پروبیوتیک، پنیر، کلم سرخ مانده در سرکه و نوشیدنی‌های کفیری هستند.
حذف نوشیدنی‌های مضر
از مصرف نوشابه‌های گازدار، نوشیدنی‌های الکلی، آب‌میوه‌های صنعتی، چای غلیظ و مصرف زیاد قهوه تا حد امکان دوری نمائید.
خودداری از خوددرمانی با مسکن‌ها
در صورتی‌که برای تسکین یک درد مزمن در حال مصرف مسکن غیر نسخه‌ای هستید حتماً برای ادامه استفاده از آن با پزشک مشورت نمائید.
بهبود شرایط روحی و روانی
انجام منظم ورزش‌های سبک مانند پیاده‌روی، نوشتن احساسات مثبت بر روی کاغذ، دوری کردن از افراد منفی‌باف از بهترین راه‌ها جهت افزایش سلامت روحی و روانی است.
خودداری از استعمال دخانیات
استعمال دخانیات در درازمدت حفاظ و روکش طبیعی معده را تخریب کرده و فرد را مستعد ابتلا به زخم‌های گوارشی می‌کند.
خواب مطلوب و کافی
با پایبند بودن به یک برنامه مناسب، از بیدار ماندن تا دیروقت خودداری نمائید و به یاد داشته باشید که برخوردار بودن از نظم شخصی اولین گام در درمان این بیماری است.
چگونه از ابتلا به هلیکوباکتر پیلوری پیشگیری کنیم؟
رعایت نظافت شخصی اولین گام برای پیشگیری از ابتلا به این باکتری است. آلودگی دست‌ها یکی از راه‌های انتقال این باکتری به بدن است. دست‌های خود را مرتب با آب و صابون بشویید. این میکروب همچنین از طریق آب و غذای آلوده وارد دستگاه گوارش بدن می‌شود. بنابراین همواره از صحت و سلامت غذایی که مصرف می‌کنید اطمینان حاصل نمائید.
