بررسی اهميت و لزوم بهسازی مسايل(آبراه) های شهری

بخش دوم
علاء الدین ساحل
آخرین تعریفی که در اینجا به آن خواهیم پرداخت مفهوم اصلاح ( Remediation ) می باشد . که از اهمیت زیادی در حل اجرایی مشکلات موجود در آبراه های شهری برخوردار است . در فرآیند اصلاح سیستم آبراه های شهری ، آبراه در جهت عوامل و اهداف از پیش تعریف شده ، برنامه ریزان و مدیران شهری بهبود یافته و اکوسیستم و وضعیت آبراه تاحد زیادی
( و در مرتبه ای بالاتر از مرتبه بهسازی ) ارتقاء خواهد یافت .
از آنجایی که فرایند بهسازی مولفه و زیربنای احیاء یا اصلاح آبراه ها می باشد ، در این مقاله بر آن تاکید گردیده است .
خصوصیات فیزیکی آبراه های شهری:
در سال های اخیر بررسی ویژگی ها و مشخصات فیزیکی همچون ژئومورفولوژی و اکولوژی در آبراه های شهری از اهمیت خاصی برخوردار گشته است و امروزه بررسی این عوامل در کنار سایر عوامل موجود ، نقش تعیین کننده ای در فرآیند تصمیم سازی برنامه ریزان و مدیران شهری دارد .
این ویژگی ها و خصوصیات آبراه ها در زمان های گذشته تنها به سبب قرارگیری در فرآیند سود رسانی مادی به انسان از اهمیت برخوردار بودند اما امروزه با تغییر نگرش ها و اهمیت یافتن مباحث زیست محیطی، ویژگی های فیزیکی آبراه ها به خودی خود ارزشمند می باشند .
ویژگی هایی چون اکولوژی ، هیدرولوژی ، ژئومورفولوژی و کیفیت آب، آبراه ها از جمله مشخصات و ویژگی های فیزیکی آبراه های شهری می باشند که در حال حاضر به عنوان معیاری اساسی در طبقه بندی آبراه های شهری و همچنین در بررسی پروژه های بهسازی آبراه ها بحساب می آیند. نظر به اهمیت وضیعت فیزیکی آبراه های شهری در فرآیند بهسازی آن ها ، به برخی خصوصیات فیزیکی در آبراه های شهری اشاره خواهیم کرد .
هیدرولوژی آبراه ها و نقش آن در بهسازی آبراه های شهری :
ویژگی های هیدرولوژیکی آبراه های شهری غالباً به عنوان یک شاخص بنیادی در سنجش چگونگی پاسخ یک آبراه شهری به توسعه سطوح غیر قابل نفوذ ایجاد شده (مانند کفپوش ها و آسفالت خیابان ها که از نفوذ آب به زمین جلوگیری کرده و سبب تبدیل سریع بارندگی به روان آب می گردد) در حوزه آبریز آبراه بر اثر گسترش پدیده شهر نشینی در نظر گرفته می شود.
افزایش سطوح غیر قابل نفوذ ایجاد شده بر اثر گسترش شهر و پدیده شهر نشینی سبب ایجاد تغییرات در هیدرولوژی آبراه و ایجاد سریع روان آب پس از هر بارندگی و کاهش زمان رسیدن آن به آبراه گردیده است که این خود امکان وقوع سیلاب های مکرر در آبراه های شهری را فراهم آورده است .
طبق مطالعات صورت گرفته توسط وانگ و همکارانش افزایش 10 ، 15 و 30 درصدی سطوح غیر قابل نفوذ شهری معمولاً سبب 2 ، 3 و 5 برابر شدن احتمال رخ داد سیلاب هایی با دوره بازگشت دو ساله خواهند شد . از طرف دیگر افزایش سطوح غیر قابل نفوذ شهری سبب کاهش تغذیه طبیعی سفره های آب زیرزمینی در مناطق شهری می شود که خود سبب افزایش صدمات اکولوژیکی به علت پایین آمدن تراز جریان در سطح آبراه خواهد شد.
جریان مدام روان آب و وقوع سیل های گسترده در آبراه های شهری باعث ایجاد تاثیرات نامناسب و مخرب در ژئومورفولوژی ، کیفیت آب و ارزش های اکولوژیکی و طبیعی آبراه های شهری می شود . در نتیجه بررسی میزان و کیفیت روان آب و جریان موجود در آبراه یکی از مهمترین مسایل مورد بررسی در پروژه های احیاء آبراه ها است . بایستی توجه داشت که کاهش سطوح غیر قابل نفوذ شهری با روند فزاینده رشد و گسترش شهرها تقریباً امری محال و دست نیافتنی می باشد ، بدین سبب امروزه توجه صاحب نظران بیشتر به مفهوم سطح موثر غیر قابل نفوذ ( E.I.A ) ( که به سطوح غیر قابل نفوذی که مستقیماً به آبراه های شهری متصل است و در نزدیکی آن قرار دارد اطلاق می گردد ) متوجه می باشد . تجربه و تحقیقات جاری نشان می دهد که پروژه های بهسازی در ایجاد تأخیر در پیک رواناب و افزایش نفوذ پذیری مناطق و سطوح نزدیک به آبراه در کاهش سیلاب در آبراه های شهری تا حدود زیادی موثر بوده است . علاوه بر این بهسازی و اصلاح مسیر آبراه ها و استفاده از سایر روشهای سازه ای و غیر سازه ای مهار و کاهش حجم سیلاب و خسارت ناشی از آن در آبراه های شهری سبب کاهش تاثیرات مخرب سیلاب های شهری در مسیر آبراه ها می گردد .
کیفیت آب در آبراه ها و نقش آن در بهسازی آبراه های شهری :
کیفیت آب، آبراه های شهری از نظر شیمیایی و فیزیکی به خودی خود سبب تعیین میزان وسعت و گوناگونی سیستم های اکولوژیکی موجود در آبراه گردیده و علاوه بر تأثیر در استفاده از آن در مصارف عمومی و کشاورزی بر کارکرد های تفریحی آن ها به صورت مستقیم اثر می گذارد . ( مثلاً در صورت برخورداری آبراه از آبی بهداشتی و مناسب امکان ماهی گیری ، شنا و امکانات ورزشی آبی و نظایر آن در آبراه وجود دارد ) . علا رغم وجود عوامل متعدد آلاینده آب در آبراه های شهری تجربه و مطالعات موجود نشان می دهد که پروژه و برنامه های بهسازی که با هدف بهبود کیفیت آب و آلودگی زدایی از آن انجام می شوند اغلب امری ساده و اجرایی در سطح آبراه های شهری می باشند.
برای مثال می توان میزان آلودگی آب و آبراه ها را با جلوگیری از ورود مستقیم فاضلاب به آبراه با استفاده از شبکه جمع آوری فاضلاب و ایجاد حوضچه های تصفیه و تهنشینی (رسوبات و مواد آلاینده) در سر راه فاضلاب واحدها و کارخانه جات تولید کننده فاضلاب کم نماییم. علاوه بر واحدها و کارخانجاتی که با ورود مواد آلاینده به آبراه ها سبب آلودگی محیط زیست آبراه های شهری می شوند، عوامل متعدد دیگری که از رفتارها و فعالیت های متعدد بشری ناشی می شوند نیز سبب آلودگی آب و تخریب محیط زیست آبراه های شهری می گردد . در این موارد بایستی مخارج مربوط به کنترول و کاهش آلودگی و میزان موفقیت و پیشرفت احتمالی در عملیات بهسازی مورد بررسی قرار گیرد . این هزینه ها شامل هزینه های آشکار مانند هزینه های آموزش شهروندان ( و تشویق آنها به عدم انجام اعمالی که سبب آلودگی آبراه های شهری می شود ) و همچنین هزینه پنهان ناشی از تغییر رفتارهای غلط آن ها ( که سبب آلودگی آبراه های شهری می گردد ) خواهد شد.
علارغم هزینه موجود و محدودیت های اجرایی ، انجام پروژه های بهسازی کیفیت آب، آبراه های شهری سبب بهبود قابل توجه وضعیت اکولوژیکی آبراه های شهری و افزایش کاربرد آن ها در مصارف عمومی، کشاورزی و بالا بردن جاذبه های تفریحی و جذب توریست در آن ها خواهد شد . ادامه دارد