آثار و پیامدهای جرم پولشویی

مقدمه: یکی از بزرگترین چالش جهانی که جامعه بشری با آن سر دچار است جرم پولشویی یا تطهیر پول است، این جرم از جمله جرایم سازمان یافته فراملی می‌باشد که بسیاری از کشورها به خصوص کشورهایی در حال توسعه به شکلی گسترده با آن دست به گریبان هستند. امروزه این به دلیل رشد چشمگیر جرایم و اعمال خلاف در سطح جهان، رشد بسیاری یافته است، به طوریکه به یکی از معضلات حاد اقتصاد جهانی تبدیل شده و رشد و توسعه اقتصاد جهانی را مورد تهدید قرار داده است. اکنون فعالیت‌های اقتصادی و تجاری در استقرار و ثبات سیاسی کشورها نقش بارزی را بازی می‌نماید و معادلات سیاسی دنیا و روابط دو یا چند جانبه کشورها براساس قدرت اقتصادی و تجاری آن‌ها رقم می‌خورد. پولشویی یعنی تطهیر و جلوه دادن عواید حاصل از رفتارهای مجرمانه در سطح جهان، رشد بسیاری یافته است، به طوری‌که به یکی از معضلات حاد جهانی تبدیل شده است، به همین دلیل عزم جامعه بین‌المللی بر مبارزه با آن متمرکز شده است.

1- مفاهیم و کلیات

1-1) مفهوم جرم: جرم که دارای معنای لغوی و اصطلاحی است، اما این دو معنای لغوی و اصطلاحی با هم شباهت زیادی دارند، چون معنای اصطلاحی از معنای لغوی اخذ شده. جرم در واقع عملی است که قانون آن را از طریق تعیین جزا، منع کرده باشد، یا مخالفت با نهی است که قانون بر آن مجازات معین کرده است. جرم از منظر حقوق جزای عمومی عبارت است از ارتکاب عمل مخالف نظم اجتماعی، که به موجب قانون قابل مجازات است. ولی باید توجه داشت که شرط اصلی تحقق جرم، تنها ارتکاب عمل خلاف نظم اجتماعی نیست؛ بلکه پدیده جزایی ناظر به عمل ضد اجتماعی است که در قانون جزا برای آن مجازات پیشبینی شده است. بدین لحاظ، ارتکاب اعمال ضد اجتماعی، که برای آنها مجازاتی در قانون تعیین نشده است، درمحدوده و موضوع جرم شناسی قرار خواهد گرفت. در کودجزای افغانستان نیز جرم عبارت است از، ارتکاب عمل یا امتناع از عملی است که مطابق احکام این قانون جرم شناخته شده، عناصر آن مشخص و برای آن مجازات یا تدابیر تأمینی تعیین گردیده باشد.

1-2) مفهوم پولشویی: پولشویی یا تطهیر پول، فرآیندی است که طی آن شکل، مبدأ و مشخصات پول‌های آلوده حاصل از معاملات غیر قانونی مانند تجارت مواد مخدر، جرایم سازمان یافته، تروریسم و نظایر آن تغییر می‌یابد و صورت قانونی به خود می‌گیرد. مطابق ماده یک دستورالعمل اروپایی سال 1990، پدیده پولشویی به این شرح تعریف شده است: تبدیل یا انتقال یک دارایی، با هدف پنهان کردن منشأ غیرقانونی آن دارایی یا کمک به هر شخصی که با چنین رویکرد سرو کار دارند. به هرحال این پدیده اصطلاحی است که نخستین بار در جریان رسوایی«واترگیت» در سال 1973 پدیدار گردید و در یک چارچوب حقوقی و قانونی برای اولین بار در سال 1982 در محکمه‌ای در امریکا مطرح شد و پس از آن در سطح گسترده‌ای به کار رفت و کاربرد متداولی در سطح جهان یافت. گروه کاری مبارزه با پولشویی؛ این جرم را به شرح ذیل تعریف میکند:

– تحصیل، تملک، نگهداری، تصرف یا استفاده از عواید حاصل از جرم با علم به این که به طور مستقیم یا غیر مستقیم در نتیجه ارتکاب جرم به دست آمده باشد.

– تبدیل، مبادله یا انتقال عواید حاصل از جرم به منظور پنهان کردن منشأ غیر قانونی آن با علم به این که عواید آن به طور مستقیم یا غیر مستقیم در نتیجه ارتکاب جرم ناشی شده اند و نیز کمک به مرتکب این، جرم، به نحوی که مشمول آثار و تبعات قانونی ارتکاب آن نگردد.

– اخفا، پنهان و یا کتمان کردن ماهیت واقعی، منشأ، محل، نقل و انتقال، جا به جایی یا مالکیت عواید حاصل از جرم که به طور مستقیم یا غیر مستقیم به آن بر می‌گردد و نتیجه آن تلقی می‌شود.

2- آثار و پیامدها: با توجه به فعالیت های غیر قانونی و مجرمانه وسیع در دنیا می‌توان گفت که حجم بزرگی از پول‌ها در جریان دنیا پول‌های کثیف هستند. در قطعنامه ای که در سال 1998 سازمان ملل متحد تصویب گردید، تخمین زده شده که سالانه دستکم بیست میلیارد دالر پول تطهیر می‌شود. در نتیجه وجود این حجم وسیع از پول کثیف ناشی از عملیات پولشویی آثار فراوانی بر اقتصاد کلان خواهد گذاشت.

الف) تخریب بازار مالی: ثبات بازار مالی به سازگاری و تعامل بین دو عنصر عرضه کننده و تقاضا کننده منابع در آن متکی است. در عملیات پولشویی منابع زیادی از پول وارد بازار مالی می‌گردد که این ورود منابع تابع عوامل شناخته شده و قابل کنترول نیست. از سوی دیگر، در زمان مشخصی برای انجام یک فعالیت غیر قانونی دیگر حجم عظیمی از پول را به صورت ناگهانی از بازار بیرون می‌کنند که این هم بدون اطلاع و تحت تأثیر عواملی غیر از عوامل موثر بر جریان فعالیت قانونی بازارهای مالی است. چنین حرکتی، چه ورود نا معقول و چه خروج ناگهانی منابع مالی، بازار مالی را با مشکل مواجه نموده و در واقع، کارایی آن را کاهش می‌دهد. چنین عملیاتی اعتماد صاحبان منابع بازار را از بین برده و انگیزه آن‌ها را برای استفاده از این بازار را از بین می‌برد.

ب) تأثیر سوء بر اقتصاد: ورود چنین منابع فراوانی به بازار و خروج نا به هنگام آن نرخ بهره را تحت تأثیر قرار می‌دهد. می‌دانیم در بازارها نرخ بهره نقش اساسی و مهمی در تدوین روابط اقتصادی دارد. طبیعی است، نوسانات و آشفتگی در چنین متغیری، دیگر متغیرهای اقتصادی را با بی ثباتی رو به رو می‌نماید.

ج) تأثیر منفی در نرخ ارز: در عملیات پولشویی که باعث ورود و خروج منابع مالی از یک کشور می‌شود نرخ ارز را تحت تأثیر منفی قرار می‌دهد که نتیجه آن به هم ریختگی بخش خارجی اقتصاد و به دنبال آن عدم تعادل در بخش‌های داخلی اقتصاد خواهد بود، چون نرخ ارز یکی از متغیرهای کلیدی در اقتصاد باز به شمار می رود.

د) پولشویی موجب تخریب بخش خصوصی: مجرمان در عملیات پولشویی برای قانونی جلوه دادن درآمدهای غیرقانونی خویش، تولیدات تصدی‌های مورد نظر را با پشتیبانی فراوان اداره کرده و قیمت کالا و خدمات اراِیه شده را حتی کمتر از قیمت تمام شده سایر تصدی‌ها پیشنهاد می‌کنند، در نتیجه رقابت با آن‌ها دشوار بوده و موجب خروج شرکت‌ها و تصدی‌ها قانونی(بخش خصوصی) از جریان فعالیت‌های اقتصادی می‌شوند. این تصدی‌های قدرتمند زمانی‌که به اهداف خود رسیدند تمامی منابع خود را به سرعت از این فعالیتها خارج و آن را با ورشکستگی مواجه می‌سازند.

هـ: تأثیر پولشویی از لحاظ سیاسی: پولشویی سبب می‌شود مجرمان به طور سازمان یافته در شبکه پولی و بانکی نفوذ پیدا کرده و توان اقتصادی دولت ها را تحت کنترول و هدایت خود در آورند و به تدریج، با تضعیف بنیه اقتصادی دولت، که با انجام ندادن کارهای تولیدی و نپرداختن مالیات شکل می‌گیرد، امنیت کشور و اقتدار سیاسی، اقتصادی دولت و حاکمیت ملی را به خصوص در کشورهای در حال توسعه متزلزل می‌نمایند.

نتیجه گیری: تحصیل پول‌های کثیف و تطهیر آن، عملی خلاف و غیر قانونی است که تبعات منفی فراوانی برای اقتصاد کشورها در پی دارد، روی این ملحوظ، کشورهای جهان طی دو دهه اخیر اقدام به تصویب قوانین مختلف در این زمینه نموده اند. افغانستان هم برای مبارزه با این جرم قوانین مختلفی را تصویب نموده است. چون جرم پولشویی اثرات مخرب و زیانبار متعددی را در پی دارد: از جمله اخلال و بی ثباتی در اقتصاد، کاهش کنترول دولت بر سیاستهای اقتصادی، خروج سرمایه از کشور به صورت غیرقانونی، تضعیف بخش خصوصی و تمامیت بازارهای مالی و بی ثباتی بازار، بی ثباتی نرخ ارز در سطح بازار، گسترش فساد و رفتارهای غیرقانونی، کاهش نرخ رشد تولید ناخالص داخلی، فرار مالیات و اثر زیانبار بر اقتصاد کلان و برنامه ریزیها، اختلاس در منابع مالی، افزایش خطاهای مختلف در عملیات بانکی، افزایش قاچاق مواد مخدر و قاچاق کالا و در نهایت تضعیف حاکمیت ملی که منجر به ضعیف نشان دادن حکومت در داخل و در عرصه‌های بین‌المللی می‌شود و هکذا باعث افزایش انواع و اقسام مختلف عملیات خرابکارانه را در پی دارد.

منابع و مأخذ:

1- رسولی، محمد اشرف، حقوق جزای عمومی، کابل، انتشارات واژه، 1396.

2- ولیدی، محمد صالح، بایسته‌های حقوق جزای عمومی، تهران، انتشارات جنگل، چ‌اول، 1388.

3- کود جزا، وزارت عدلیه، کابل، منتشره جریده رسمی شماره۱۲۶۰، ۲۵ ثور ۱۳۹۶.

4-شفیعی، سعیده و صبوری دیلمی، محمد حسن، شیوههای مبارزه با پدیده پولشویی با تأکید بر راهکارهای مالیاتی، فصلنامه تخصصی مالیات/دوره جدید/شماره5، 1388.

5- غلامی، علی، و پوربخش، سید محمد علی، مبارزه با پولشویی در قوانین ایران و اسناد بین‌المللی، مطالعات اقتصاد اسلام، سال چهارم، شماره اول، 1390.