مبرمیت ویراستاری در آثارنویسندگان

ویراستاری یک تخصص و حرفه تعریف‌شده است. سال‌ها تلاش و کسب دانش لازم است تا یک فرد بتواند مهارت‌های لازم در زمینه آیین نگارش و ویراستاری را کسب کند و به خلق آثاری عاری از هرگونه خطا کمک نماید.

نبوغ یک فرد در نویسندگی نمی‌تواند او را از ویراستاری اثر خود بی‌نیاز کند. ویرایش یا ویراستاری تخصصی مبتنی بر دانشی است که هدف آن درست کردن اشتباهات و زدودن کاستی‌های متن است.

ویراستار برای ویرایش زبانی یک نوشته به بهبود جمله‌بندی‌ها، رفع خطاهای دستوری و ساختاری، کاهش انحراف از زبان معیار، ابهام‌زدایی از عبارت‌های نارسا و متناقض، حذف ساختار‌های عامیانه،  عبارت‌های تکراری؛ رفع حشو، کوتاه کردن جمله‌‌های طولانی، ساده کردن جمله ها، روان‌سازی متن و گزینش معادل دری مناسب برای واژه های بیگانه می‌پردازد.

ویرایش تخصصی امری ذاتی و طبیعی نیست و فراگیری آن نیازمند صرف وقت، مطالعه و دقت فراوان است. ویراستار، خواننده‌ای ریزبین و نکته‌سنج است که با علاقه و دقت، به صیقل دادن کلمه ها، جمله ها و متون مختلف اقدام می نماید.

ویراستار حرفه‌ای موظف است که با دانش به روز و کامل پیرامون نحوه نگارش کلمه ها، متن را یکسان‌سازی کند. تا از اشتباهات رایجی که در نوشتار افراد غیر حرفه‌ای و ناآشنا به ظرافت‌های زبان پیش می‌آید، جلوگیری کند.

ویراستار نقشی کلیدی و حیاتی در شکل دادن به یک اثر دارد، زیرا هم درک آن را برای مخاطب هموار می‌‌سازد و هم ایرادهای متن را برطرف می‌کند. در نهایت، اثری که به دست خواننده می‌رسد، به اصطلاح، اثری ویراسته و یکدست خواهد بود.

وظیفه ویراستار، برنامه‌ریزی دقیق و بررسی اطلاعات درون متن است تا در نهایت اثری تقدیم خواننده کند که از هر لحاظ او را جذب کند.

فاصله گذاری

یکی از اصول ویراستاری توجه به فاصله‌گذاری در متن است. در زبان دری بسیاری از کلمه‌ها با نیم‌فاصله نوشته می‌شوند و اگر توجهی به آن نداشته باشیم، ممکن است بخشی از کلمه در انتهای سطر و بخش دیگر در ابتدای سطر دیگر قرار بگیرد و در انتقال معنا و مفهوم کلمه مشکل ایجاد کند. به کلمه‌هایی که نیم‌فاصله دارند، موقع ویرایش باید دقت کرد تا بافاصله نوشته نشوند.

نیم‌فاصله، به معنای ایجاد فاصله بین کلمات دو بخشی بدون ایجاد فضای خالی در میان آن‌ها است. برای مثال با ایجاد نیم فاصله کلمه دو بخشی «می گذاریم» به شکل درست آن یعنی «می‌گذاریم» نوشته می‌شود.

پالیسی نشراتی

نوع دیگرویرایش، خاصتاً در روزنامه ها؛ درنظرگرفتن  پالیسی نشراتی است.

باآنکه هررسانه خصوصی، حزبی، گروهی ویا انفرادی، پالیسی مشخص خودرا دارد؛ لغزش محتوایی درچنین رسانه ها به گونه(نظرشخصی) فردی تلقی شده جدی گرفته نمی شود.

اما دررسانه های دولتی اندکترین لغزش محتوایی، به خصوص مطالب سیاسی ویادینی؛مهم تلقی شده آن را سیاست ویاپالیسی دولتی قبول کرده؛ سبب دردسر بزرگی درمیان مخاطبان واقشارمختلف مردم می گردد. درویرایش روزنامه‌ها باید به محدودیت‌های سیاسی و دینی توجه بیشترنموده و هرگونه انحراف اجتماعی، فرهنگی و سوء برداشت مانند: هتک حرمت، به اشخاص، توهین به اقوام، زبان، سمت ویا مذهب؛ ازمتن مطالب حذف گردد.

نشانه‌ گذاری در متن

برای ویرایش متن، صرفاً پیدا کردن غلط املایی یا یکدست کردن متن و توجه به ساختار جمله‌ و دستورزبان نمی‌تواند کافی باشد. توجه به نشانه‌گذاری نیز مهم است و در زیبایی و خوانایی متن تأثیر زیادی دارد. نشانه‌گذاری طبق اصول و قوانین خاصی صورت می‌گیرد و از علامت‌های مشخصی استفاده می‌شود. استفاده از نشانه‌گذاری‌های درست و صحیح به هرچه بهتر خوانده شدن متن شما کمک کرده و آن را تمیز، روان و تاثیر‌گذار می‌کند.

ویرایش تخصصی

ویرایش تخصصی عمدتاً برای آثار علمی و تحقیقاتی ترجمه‌شده کاربرد دارد و در آن ویراستار به بررسی صحت مطالب و اطلاعات ذکر‌شده و همچنین ترجمه درست واژه ها می‌پردازد. در چنین مواردی ویراستار باید از نظر علمی بیش از نویسنده اثر بر مطلب مربوطه تسلط داشته باشد و اگر نوشته به‌صورت ترجمه از زبان دیگری باشد، ویراستار باید بر زبان مبدأ نیز تسلط داشته باشد.

ویرایش محتوایی

برخی افراد ویرایش محتوایی را معادل ویرایش تخصصی می‌دانند، چرا‌که در   ویرایش محتوایی نیز ویراستار باید آگاهی و اطلاعات لازم را در زمینه اثر نوشته‌شده داشته باشد. مطالب نا‌درست و غیرمستند را تصحیح،  نظم و ترتیب لازم میان مطالب را برقرار کند. ویراستار باید بتواند با حذف، اضافه و یا جا‌به‌جا کردن کلمه هاو جمله ها به رسا‌‌تر کردن مفاهیم و روانی مطالب کمک کند و در جا‌هایی که توضیح اضافه به روشن کردن مطلب کمک می‌کند، از پاورقی استفاده نماید.

ویرایش فنی یا صوری

ویرایش فنی غالباً به نظم و آراستگی متن می‌پردازد. ویراستاران فنی برای ویرایش صوری یک نوشته به رفع غلط‌های املایی، یکدست نمودن املای واژه ها، اعمال قواعد عددنویسی و فرمول‌نویسی، اصلاح و یکدست‌ کردن نشانه‌های نگارشی و علائم ویراستاری، تبدیل مقیاس‌ها، تنظیم‌ فاصله‌ خطوط و کلمات، رعایت نیم‌فاصله‌ها، تنظیم بخش‌بندی مطالب می‌پردازند.

محتوای ذوقی-ادبی

این دسته شامل انواع شعر، قصّه، رمان، نمایش‌نامه، فیلم‌نامه و نوشته‌های فکاهی است. ویراستاری چنین محتوا‌هایی مانند راه رفتن روی لبه شمشیر است، یعنی کوچک‌ترین اصلاح یا تغییر نا‌درست می‌تواند ضربه زیادی به اثر بزند. بنابراین برای ویرایش محتوا‌های ذوقی و ادبی باید ویراستار ارتباط بسیار نزدیکی با نویسنده داشته باشد و تمام اصلاحات را پس از مشورت با خالق اثر انجام دهد. ویرایش چنین آثاری بیشتر جنبه تذکر و مشورت دارد و تصمیم نهایی را نویسنده می‌گیرد.

ویراستاری بر اساس مخاطبان اثر

یکی از مسائلی که نویسندگان باید به آن توجه داشته باشند، مخاطبان اثر و سطح فکری و انتظار آن‌ها است. اگر نویسنده در این زمینه دچار لغزش شود، این وظیفه ویراستار است که متن را با توجه به مخاطبان آن تغییر دهد.

برای نمونه کتابی که برای کودکان نوشته شده است، از نظر ساختار زبانی و بیانی با کتاب‌های علمی  بسیار متفاوت است. اگر ویراستار در یک کتاب قصه کودکانه، کلمه ها یا جمله‌هایی را مشاهده کند که با سن و ذهنیت کودکان مناسب نیست، باید نسبت به اصلاح آن‌ها اقدام کند.

حمیدالله