منازعۀ فلسطین و اسرائیل

اکرام الدین اندیشمند

بخش سوم

کمک های دولت سوسیالیستی  شوروی به مصر و سوریه که آن وقت در واقع متحدین عرب شوروی شمرده می شدند به حدی نبود که در برابر اسرائیل و کمک امریکا به اسرائیل، ایستادگی کند. با بالا گرفتن تنش لفظی و اختلاف میان امریکا و شوروی،  این جنگ در 25 اکتوبر 1973 با تلاش سازمان ملل متحد به آتش بس میان طرفین انجامید. اسرائیل کماکان سرزمین های اعراب را که در جنگ 1967 تصرف کرده بود در جنگ 1973 با تحمیل شکست بیشتر بر آنها، حفظ کرد.

مقاومت نافرجام فلسطینی ها

جنگجویان فلسطینی در تمام جنگ های اعراب در کنارارتش های عربی بودند. اما ناتوانی و شکست پیاپی اعراب آنها را بسوی ایجاد سازمانهای مبارز و مسلح فلسطینی برد تا با ادامۀ مقاومت و توسل به نبرد گوریلایی سرزمین خود را از اسرائیلی ها پس بگیرند؛ مقاومتی که پس از هفتاد و پنجسال همچنان بی نتیجه ادامه دارد.

نخستین سازمان مقاومت را مهاجران فلسطینی مقیم کویت در سال1950عیسوی به نام الفتح تشکیل کردند که در رهبری آن یک دانشجوی جوان فلسطینی رشته انجینری(مهندسی) بنام یاسر عرفات قرار گرفت. این سازمان عملیات متعدد چریکی را علیه اسرائیل انجام داد و به رهبری عرفات راه های مختلف عملیات جنگی را تا مذاکره و توافق صلح با اسرائیل تجربه کرد.

پس از ایجاد سازمان الفتح سازمان های مختلف دیگر فلسطینی با افکار متفاوت ملی گرایی و اندیشه های آیدئولوژیک اسلامی بوجود آمدند. مانند سازمانهای: الصاعقه، جبهه دموکراتیک آزادیبخش فلسطین، جبهه خلق برای آزادی فلسطین، جبهه آزادی بخش فلسطین، جبهه آزادیبخش عربی، سازمان اسلامی حماس، سازمان جهاداسلامی و غیره.

اعراب ؛ سرخوردگی از جنگ و بازگشت به مذاکره و صلح با اسرائیل

کشورهای عربی پس از سه جنگ با اسرائیل امید خود را به پیروزی نظامی از دست دادند. آنها در صدد مذاکره و راه حل سیاسی و تأمین روابط با اسرائیل شدند. انورالسادات رئیس جمهور مصر با مناخیم بگین صدراعظم اسرائیل توافق نامۀ صلح  را به میانجگیری ایالات متحده امریکا در 17 دسمبر 1978 در کمپ دیوید امریکا امضا کرد. اسرائیل را به رسمیت شناخت و اسرائیل از صحرای سینا عقب رفت.

تا پایان سدۀ بیستم عیسوی دیگر فلسطین به عنوان قضیه ای ملی اعراب برای سران دولت های عربی اهمیت خود را ازدست داد. ملک حسین پادشاه اردن  در سال 1994عیسوی با اسرائیل پیمان صلح بست و روابط دیپلوماتیک برقرار کرد. یاسرعرفات رهبر سازمان آزادیبخش فلسطین نیز با اسرائیل در سال 1995 عیسوی پیمان صلح اسلو را امضاکرد و کشوراسرائیل را به رسمیت شناخت. مجمع قانونگذاری فلسطین در سال 1996 عیسوی یاسرعرفات را به ریاست ادارۀ خود گردان  فلسطین  برگزید. عرفات در نوامبر 2004 وفات کرد وجای او را در رهبری اداره خودگردان محمود عباس گرفت.

اسرائیل در مقابل پیمان صلح با فلسطینی هامتعهد شد تا درآینده دولت مستقل فلسطینی را به رسمیت بشناسد. برای مقدمات آن، اسرائیلی ها ادارۀ مناطق فلسطینی را در داخل فلسطین مانند نوار غزه و ساحل رود اردن به فلسطینی ها داد. بیت المقدس شرقی که از سوی فلسطینی ها پایتخت آینده کشور فلسطین خوانده میشود از امضای پیمان بیرون ماند. اسرائیل بیت المقدس را بصورت یک پارچه پایتخت خود اعلان کرد. در حالی که کشورهای جهان و سازمان ملل این اعلان یک جانبۀ اسرائیل را نپذیرفتند،  دونالد ترامپ رئیس جمهور امریکا در سال 2018 بیت المقدس را به عنوان پایتخت اسرائیل به رسمیت شناخت و سفارت امریکا را از تل ابیب به بیت المقدس انتقال داد.

کشورهای دیگر عربی به استثنای سوریه و لبنان نیز با اسرائیل وارد رابطه شدند. امارات متحده عرب، بحرین و مراکش با اسرائیل روابط سیاسی برقرار کرد. سوریه به خاطر رابطه اش با ایران و نفوذ نیروهای ایرانی در آنجا و ادامۀ اشغال بلندی های جولان با اسرائیل به توافق نرسید. در کشور لبنان تنها گروه شیعۀ حزب الله با حمایت ایران به دشمنی با اسرائیل ادامه داد و با مقاومت مسلحانه اسرائیل را وادار به خروج از جنوب لبنان کرد.

جمعیت فلسطینی ها و اسرائیلی ها

مرکز احصایه یا آمار فلسطین در سال 2020 مجموع جمعیت فلسطین را در داخل فلسطین و کشورهای دیگر، سیزده میلیون و هفتصد هزار نفر اعلان کرد. از این شمار، 3 میلیون و یکصد هزار نفر فلسطینی در کرانۀ باختری و شرق بیت المقدس و دو میلیون و یکصد هزار نفر فلسطینی در نوار غزه زندگی می کنند. بیشتر از چهل درصد این جمعیت در واقع مهاجران فلسطینی از سایر مناطقی است که حالا کشور اسرائیل را تشکیل میدهند و پس از شکست عرب ها در جنگ های سه گانه به سواحل رود اردن و نوار غزه آمدند.  یک میلیون و ششصد هزار فلسطینی دیگر در داخل خاک امروز اسرائیل زندگی می کنند که در واقع پدران و پدربزرگان آنها خانه و زمین خود را ترک نکردند و این ها فرزندان و نوه های آنها هستند. قابل تذکر است که این جمعیت فسلطینی های داخل اسرائیل شهروندی اسرائیل گرفته اند و به عنوان شهروندان عرب اسرائیل شناخته می شوند.

مطابق گزارش مرکز آمار فلسطین، شش ملیون دوصد هزار فلسطینی در کشورهای مختلف عرب به خصوص در اردن، سوریه و لبنان اقامت دارند و در حدود یک ملیون فلسطینی دیگر در سراسر جهان پراگنده اند و در کشورهای مختلف به سر میبرند.

دو بخش اصلی یعنی کنارۀ باختری رود اردن به شمول  اراضی شرق بیت المقدس و نوار غزه که حالا اکثریت جمعیت داخلی فلسطین را در خود جای داده است بصورت جدا از هم در دو طرف خاک اسرائیل قرار دارند. این هر دو منطقه در جنگ دوم عرب و اسرائیل به تصرف اسرائیل در آمد، اما پس از موافقت نامۀ صلح اسلو، اسرائیل به تدریج نیروهای خود را از هر دو منطقۀ مذکور خارج کرد و ادارۀ آنرا برای سازمان های فلسطینی تحت رهبری و ریاست یاسر عرفات داد. علی رغم آن، اسرائیل از همان زمان اشغال تا حالا به ساختن شهرک های یهودی نشین ادامه داد و گفته می شود که اسرائیل در کنارۀ باختری رود اردن در مجاورت و حتی میان جمعیت فلسطینی ها سیصد هزار شهرک ساخته است که جمعیت یهودی اسرائیل در آن شهرک ها زندگی می کنند.

جمعیت کشوراسرائیل بر مبنای احصائیۀ این کشور در سال 2021 به 9 میلیون سیصد شصت و چهار هزار نفر میرسد. بر اساس منابع اسرائیلی، هشتاد در صد این جمعیت را شهروندان یهودی، اندکی بیش  از بیست درصد آنرا شهروندان عرب شامل عرب های مسلمان و مسیحی و باقی آنرا اقلیت های مختلف قومی و مذهبی دیگر مانند مارونی ها، سامری ها، ارمنی ها، چرکسی ها و کردها تشکیل میدهند.

کشور اسرائیل با موقعیت در شرق بحیرۀ مدیترانه و سواحل شمالی بحیرۀ احمر،  در شمال با لبنان، در شمال شرق با سوریه، در شرق با اردن، در جنوب شرق با مصر و در شرق و غرب با سرزمین های فلسطینی کرانۀ باختری و نوار غزه هم مرز است.

اسرائیل از نظر نظامی چه از نظر ارتش و چه از نظر صنایع نظامی یکی از کشورهای قدرتمند و پیشرفته در جهان است. اسرائیل انواع تسلیحات پیشرفته را تولید میکند و سالانه ملیارد ها دالر را از صدور و فروش تولیدات صنایع نظامی خود بدست می آورد.  علاوه براین، اسرائیل از نظر نظامی مورد حمایت بلاقید وشرط امریکا و کشورهای اروپا به خصوص اروپای غربی قرار دارد.

وضعیت فلسطین و فلسطینی ها پس از جنگ و صلح با اسرائیل

پیمان و توافقات دو جانبۀ مصر و اردن با اسرائیل، اختلاف را در داخل کشورهای عربی و سازمان های فلسطینی تشدید کرد. پس از آن گروه های اسلامی فلسطین مانند حماس و جهاد اسلامی به عنوان نیروهای مخالف صلح با اسرائیل و با نفوذ در میان جامعۀ فلسطین به خصوص نسل جوان فلسطینی عرض وجود کردند و با مقاومتی که به انتفاضه شهرت یافت با اسرائیل جنگیدند. هم چنان این گروه ها به خصوص جنبش حماس با سازمان آزادیبخش فلسطین که با اسرائیل معاهدۀ صلح امضا کرد و دست از جنگ کشید، نیز بارها وارد درگیری نظامی شدند.

گروه های فلسطینی به خصوص سازمان آزادیبخش فلسطین و حماس پس از کشمکش های خونین به تدویر انتخابات و پذیرش نتیجۀ آن توافق کردند. حماس انتخابات را در سال 2006 برد و اسماعیل هنیه را صدراعظم ادارۀ خودگردان فلسطین یا حکومت فلسطین معرفی کرد، اما سازمان فتح پیروزی حماس و صدارت اسماعیل هنیه را نپذیرفت. کشورهای غربی نیز نتیجۀ انتخابات را نپذیرفتند و با ادارۀ خود گردان فلسطینی برهبری حماس کنار نیامدند. سرانجام میان جنبش حماس و جنبش فتح در جون 2007 درغزه جنگی واقع شد که به تسلط کامل حماس بر نواز غزه و بیرون راندن فتح انجامید. حماس در ساحل باختری شکست خورد و فعالیت آنرا جنبش فتح در ساحل باختری ممنوع اعلان کرد.

جنبش فتح که هر چند با اسرائیل معاهدۀ صلح امضا کرد و دولت اسرائیل را به رسمیت شناخت تا در ازای آن کشور و دولت مستقل فلسطینی را به پایتختی بیت المقدس شرقی تشکیل دهد، به چنین هدفی نرسید. اسرائیل شهرک سازی را در کرانۀ باختری رود اردن گسترش داد و به شدت با این خواست که شرق بیت المقدس پایتخت کشور فلسطین باشدف مخالفت کرد.

جنگ های حماس و اسرائیل

جنگ کشورهای عربی و فلسطینی ها با اسرائیل برای آزادی فلسطین و تشکیل کشور فلسطینی پس از ده ها سال فراز و نشیب و ناکامی مطلق، به جنگ یک گروه فلسطینی یعنی جنبش حماس و چند گروه های کوچک نظامی دیگر در غزه تقلیل یافت.

حماس نام اختصاری جنبش مقاومت اسلامی یا به عربی»حرکة المقاومة الاسلامیة» یک سازمان اسلامی سیاسی نظامی فلسطین است که در سال 1987 به رهبری عبدالعزیز رنتیسی و شیخ احمد یاسین به عنوان شاخه فلسطینی اخوان‌المسلمین تأسیس شد و هدف خود را تشکیل کشور فلسطین اعلان کرد. حماس از دو شاخۀ سیاسی و نظامی تشکیل شده که شاخۀ نظامی آن متشکل قطعات عزالدین قسام است. در حالی که امریکا، اسرائیل و کانادا هر دو بخش حماس را گروه تروریستی میدانند، آسترالیا و بریتانیا فقط شاخه نظامی حماس را در فهرست گروه‌های تروریستی خود قرار داده‌اند. هم چنان در حالی که فعالیت حماس از سال 1999 در کشور اردن ممنوع اعلان شد، رهبران سیاسی و حماس چون خالد مشعل و اسماعیل هنیه در شهر دوحه پایتخت قطر اقامت دارند. عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز با حماس رابطۀ خوب ندارند و از آن حمایت نمی کنند. مصر نیز حماس را نمی پذیرد و در سال 2008 احمد ابوالغیط وزیر خارجه مصر در حکومت حسنی مبارک، جنگ حماس در برابر اسرائیل رامضحک خواند وحملات موشکی حماس به اسرائیل را فرصتی برای حملۀ اسرائیل به فلسطین خواند. پس از یک سال حکومت اخوان المسلین در مصر در سال 2011، رابطۀ مصر با حماس بسیار خراب شد و شاخۀ نظامی حماس را در فهرست گروه های تروریستی قرار داد.

از میان کشورهای اسلامی منطقه تنها جمهوری اسلامی ایران است که حماس را مورد حمایت نظامی و مالی قرار میدهد، هر چند این حمایت و مقدار کمک مالی تهران به حماس بسیار کمتر از کمکی است که به حزب الله لبنان ارائه می کند. منابع معتبر می گویند که ایران به حزب الله لبنان سالانه هشتصد تا یک ملیارد دالر، اما به حماس هر سال یکصد ملیون دالر می پردازد.

حماس پس از تسلطش بر نوار غزه چند بار با اسرائیل به جنگ پرداخت. جنگ حماس تنها به پرتاب راکت از غزه به شهرهای همجواز اسرائیل محدود می شد، اما اسرائیل در پاسخ به آن غزه را با حملات هوایی، راکتی و تانک و توپ زیر ضربات مرگبار قرار میداد و موجب کشتار و ویرانی گسترده می شد. این نوع برخورد های نظامی حماس  و حملات اسرائیل که گاهی به ورود نیروهای زمینی اسرائیل به داخل غزه می انجامید به تکرار  در سال های 2008 و 2009،  سال های 2014 ، 2020 و 2021 رخ داد.

جنگ حال حماس و اسرائیل(7اکتوبر 2023)

آخرین جنگ حماس و اسرائیل بصورت ناگهانی با حملۀ نیروهای حماس از زمین، هوا و بحر بر خاک اسرائیل در سحرگاه  هفتم اکتوبر سال روان 2023 میلادی آغاز شد. نیروهای حماس با شلیک هزاران راکت به شهر های مختلف اسرائیل به شمول تل ابیب پایتخت با عبور از مرز های غزه به شهرک ها و قریه های اسرائیلی اطراف غزه وارد شد. قرارگاه های نظامی اسرائیلی اطراف مرزها غزه را تصرف کرد. صد ها اسرائیلی نظامی و غیر نظامی را کشتند و 150 نفر را به گروگان گرفتند. گروه جهاد اسلامی فلسطین نیز در این حمله حماس را همراهی کرد. تا پنج روز دیگر که اسرائیل موفق شد تا نیروهای حماس را از شهرک های اطراف غزه بیرون کند، در این حمله بیش از 1200 اسرائیلی کشته شدند و بیش از چهار هزار زخمی شدند.

این حملۀ ناگهانی حماس که ظاهراً سازمان های استخبارات اسرائیلی از جمله موساد آگاهی نیافتند، و بالا بودن میزان تلفات اسرائیلی ها در نتیجۀ آن که در طول هفتاد سال اخیر برای اسرائیلی ها بی سابقه بود، اسرائیل را تحقیر و خشمگین کرد. در مورد عدم آگاهی اسرائیل از این حملۀ حماس دیدگاه های متفاوتی ارائه می شود که بعضی آنرا دامی برای سرکوب قطعی حماس از سوی اسرائیل میدانند.

واکنش اسرائیل مسلماً بسیار نامتوازن و وحشتناک بود. بمباران غزه را از همان روز نخست آغاز کرد و صد ها هزار نیروی خود را با هزاران تانک و توپ در سراسر مرز غزه برای حملۀ زمینی منتقل ساخت. تا کنون هزاران نفر فلسطینی در شهر غزه کشته و زخمی شدند و بخش زیادی از شهر غزه ویران شده است.

در حالی که امریکا و اروپا از اسرائیل در جنگ با حماس حمایت می کنند و امریکا با ارسال دو کشتی هواپیما بر به منطقه و ارسال مهمات به اسرائیل جدیت این حمایت را نشان داد، جمهوری اسلامی ایران به عنوان حامی حماس هیچگونه حمایتی را از حماس نشان نمیدهد. کشورهای عربی نیز از حماس حمایت نمیکنند.

صرف نظر از اینکه حملۀ ناگهانی حماس و تلفات بی سابقۀ اسرائیل از نظر عاطفی و احساسی برای فلسطینی ها و مردم عرب مطلوب و افتخار آور بود، اما در واقع یک خطای استراتژیک برای حماس شمرده می شود که خود را در معرض سرکوب و تضعیف قطعی اسرائیل قرار داد. این جنگ مانند همه جنگ های دیگر اعراب، گره فلسطین را محکم تر و پیچیده تر می کند و فلسطینی ها را از تشکیل کشور مستقل فلسطین دور تر می سازد. اگر غزه باردیگر به تصرف اسرائیل در آید و دو ملیون مردم غزه آواره شوند، زمینۀ تشکیل کشور و دولت فلسطین در زمینی که این کشور و دولت روی آن تشکیل شود بسیار بسیار نامساعد و نامحتمل می گردد. به این نقشه ها نگاه کنید که از 1948 تا حالا بر سر فلسطین و فلسطینی ها چه آمده است و چگونه اراضی و کشور آنها قدم به قدم در اشغال اسرائیل قرار گرفته است. در حالی که سازمان ملل متحد قطع نامه های مختلفی راتصویب کرد تا اسرائیل از اراضی اشغالی بیرون شود و کشور فلسطین بوجود بیاید، اما اسرائیل با حمایت امریکا و غرب هیچ اعتنایی به اجرای این قطعنامه ها نکرد.